کتاب نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده های نخستین اسلامی

کتاب نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده‌های نخستین اسلامی نوشتهٔ سیداصغر محمودآبادی و اصغر فروغی ابری و بتول ریاحی دهنوی در انتشارات چاپ شده است. این کتاب به قرن اول تا پنجم هجری قمری می‌پردازد.

درباره کتاب نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده های نخستین اسلامی

موضوع این کتاب «نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران (سده های اول تا پنجم ه. ق.)» است. در این کتاب سعی پژوهشگران بر آن است تا با استناد به منابع اصلی مربوط به قرون نخستین اسلامی افزون بر ریشه‌یابی مؤلفه‌های هویت ایران در دورهٔ ساسانیان چگونگی روند حفظ و انتقال و بازسازی و تداوم آن را در سده‌های نخستین اسلام مورد بررسی قرار دهند. سعی آنان بر آن است تا بر‌اساس منابع تاریخی‌، پژوهش خود را به انجام رسانده و برای رسیدن به این مهم متن کتا‌ب را به ۴ فصل تقسیم کرده‌اند.

درفصل اول افزون بر توضیح شرح و بیان مسئلهٔ پژوهش‌، معرفی منابع و پژوهش‌های مرتبط با موضوع آمده است. از آنجا که آشنایی با واژهٔ هویت و انواع آن در این پژوهش ضرورت دارد، بندهایی از این فصل به تعریف هویت و بیان ویژگی‌های آن اختصاص یافته است.

به این دلیل که آشنایی با مؤلفه‌های هویت ایران برای فهم بهتر موضوع لازم است‌، پژوهشگران در فصل دوم کتاب «نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده های نخستین اسلامی» به بررسی روند شکل‌گیری مؤلفه‌های هویت ایران در ادوار تاریخی و ریشه‌یابی آن‌ها می پردازند. سرزمین، دولت، دین، تاریخ مشترک، نژاد، هویت شاهی، طبقات اجتماعی و مهم‌تر از آن‌ها فرهنگ عامه موضوعات مورد بحث در این فصل هستند. فرهنگ عامه در معنای وسیع کلمه به تمام دانش‌ها، باورها، هنرها‌، قوانین‌، آداب و رسوم و توانایی‌های انسان‌هایی است که در کنار هم زندگی می‌کرده‌اند و عناصر آن اساطیر‌، ادیان، نمادها، جنبش‌ها‌، آداب و رسوم‌، هنر و معماری، ایزدان و ایزد‌بانوان است.

در فصل سوم پژوهش سعی بر آن است تا نقش روستاییان در حفظ مؤلفه‌های هویتی ایران بررسی شود. این طبقه نقش بسیار سازنده‌ای را در این روند داشتند. زیرا به‌دلیل بُعد مسافت روستاها از مراکز شهرها و نیز انعقاد صلح‌نامه‌ها توسط دهقانان با اعراب، آن‌ها بسیار دیرتر از سایر طبقات با اعراب ارتباط بر‌قرار کردند. بنا‌بر‌این روند اسلام‌پذیری آن‌ها بسیار کند انجام گرفت و همین امر زمینهٔ حفظ دین و آیین‌، باورها و مراسم فرهنگی و مذهبی ایران در آن زمان را فراهم کرد.

آخرین فصل کتاب «نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده‌های نخستین اسلامی» نقش پیشه‌وران را در حفظ و انتقال مؤلفه‌های هویتی به ایران اسلامی و خلافت‌های اموی و عباسی به بحث می‌گذارد.نقش این گروه در این راستا بسیار سازنده‌تر از روستاییان بود. زیرا آن‌ها زمینهٔ جهانی‌شدن هویت ایران را فراهم کردند.

کتاب نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده های نخستین اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به دوستداران مطالعه در تاریخ ایران پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب نقش مردم در ساختار هویت ملی ایران در سده های نخستین اسلامی

«هویت به معنای "چه کسی بودن " است. این که یک فرد یا یک گروه انسانی خود را چگونه می‌شناسد و می‌خواهد چگونه بشناساند یا چگونه شناخته شود. هویت پاسخی است به نیاز طبیعی در انسان برای شناساندن خود به یک سلسله عناصر و پدیده‌های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی. هویت ملی را می‌توان زیر مجموعه هویت به شمار آورد. هویت ملی مجموعه‌ای از خصایص و ارزش‌های مشترک یک ملت مستقل را در بر می‌گیرد که افراد ملت نسبت به آنها خودآگاهی یافته‌اند و به‌واسطه آنها به یکدیگر احساس تعلق می‌کنند. هویت ملی باعث تمایز یک ملت از دیگران می‌شود و موجبات معرفی آن ملت را فراهم می‌آورد. به‌عبارت‌دیگر هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی و در میان مرزهای سیاسی است.

سرزمین، دین و آئین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات، مردم و دولت از مهم‌ترین مؤلفه‌های هویت ملی ایران است. شکل‌گیری این مؤلفه‌ها به دوران پیش از تاریخ ایران می‌رسد و به تعبیری بهتر برخاسته از اندیشه اولین باشندگان این سرزمین است. با گذشت زمان و در ادوار گوناگون تاریخی عناصر هویتی ایران تکامل یافته و در دوره ساسانیان مفهوم هویت ایرانی مطرح می‌گردد. رسمی شدن آیین زرتشت همراه با رسمیت یافتن اسطوره‌های دینی و قومی درباره آفرینش و تاریخ و جایگاه جغرافیایی ایران پایه‌های اصلی هویت ایرانی را که در ایرانشهر زندگی می‌کنند شکل می‌دهد. با بروز تحولات سیاسی که پیامد فتح ایران توسط اعراب و ورود اسلام به ایران به وجود آمد هویت سیاسی و دینی ایران دچار تحول و سستی شد و یکپارچگی آن برهم خورد.

حکومت جهانی اسلام جای حکومت ملی ایران را می‌گیرد و دین اسلام جایگزین دین زرتشتی شد. بر این مبنا تاریخ ایران در این دوره بسیار حساس بود. اوضاع‌واحوال ایران در این دوره متأثر از ورود اعراب مسلمان به ایران و حاصل برخورد دو نظام اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی متفاوت بود. روند چگونگی پذیرش دیانت اسلام و ترک آیین قدیم از سوی مردم ایران و نتایج ناشی از آن، از مهم‌ترین مسائل قابل‌بحث در این مقطع زمانی است. در این زمان شکل گذشته جامعه ایرانی به‌تدریج تغییر کرده و پیوند خود را با بخشی از میراث باستانی خویش گسست و چهره‌ای نسبتاً متفاوت با گذشته پیدا کرد، زیرا ورود اسلام به ایران، تأثیر قابل‌توجهی در مؤلفه‌های هویتی به جا نهاده و ایران با بحران هویتی روبرو می‌شود.

در این برهه از زمان مردم نقش بسیار سازنده‌ای را در پی دستیابی به هویتی مستقل ایفا می‌کنند. طبقات بالای جامعه برای حفظ موقعیت خود پذیرای اسلام شدند و ضمن همکاری با اعراب وارد دستگاه خلافت شدند و بخشی از این فرهنگ را تحت عنوان آداب‌ورسوم درباری وارد دستگاه خلافت کردند و هرچه بیشتر آن را به ساختار سلطنت نزدیک ساختند. بخش دیگر آن شامل هویت فرهنگی به‌ویژه فرهنگ عامه توسط روستاییان و پیشه‌وران حفظ و بازسازی و به جامعه اسلامی و نیز به خلافت‌های اموی و عباسی منتقل و در گسترش و بالندگی فرهنگ و تمدن اسلامی نقش بسزایی داشتند. پژوهش پیش رو در تلاش برای فهم این روند، ابتدا الگوهای فرهنگی شامل اعتقادات، آداب‌ورسوم، زبان، پوشاک، جشن‌ها و اساطیر در ایران باستان را بررسی نموده، سپس نقش تودهٔ مردم را در حفظ و انتقال و بازسازی آنها در گذار از تاریخ پیش رو می‌گذارد. در این راستا دو گروه روستاییان و پیشه‌وران سازنده‌ترین نقش را ایفا کردند.»