کتاب متافیزیک قدرت

کتاب الکترونیکی «متافیزیک قدرت» درآمدی بر فلسفه سیاسی اسپینوزا نوشتهٔ رضا نجف‌زاده در گروه انتشاراتی ققنوس به چاپ رسیده است. در اغلب تفاسیر مربوط به اسپینوزا نظریه او در باب مقولات مابعدالطبیعه، علم النفس، معرفت‌شناسی، علم‌شناسی و نظریه اخلاق او بررسی می‌شود و به سنجش نسبت این ابعاد فکر فلسفی وی با الگوی آرمانی‌اش در باب امر سیاسی و قدرت سیاسی پرداخته نمی‌شود. در دهه‌های اخیر است که مطالعه فکر اسپینوزا از منظر تاریخ اندیشه سیاسی جدی شده است و پروژه اسپینوزا به منزله فیلسوف سیاسی موضوع مطالعه متفکران لیبرال و رادیکال قرار گرفته است.

درباره کتاب متافیزیک قدرت

نویسنده در مقدمه کتاب می‌نویسد: «انسان امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند «دوستی» و «ارتباط» است. اسپینوزا فیلسوفی است منادی الهیات دوستی، و فلسفه سیاسی‌ای آفریده است متلائم با عشق و ارتباط و قائم بر ارزش انسان. همچنین اسپینوزا در فلسفه سیاسی امروز چنان جایگاهی یافته است که بخشی از تحولات این فلسفه با ارجاع به او صورت‌بندی شده است.»

نجف زاده در مقدمه کتاب بیان می‌کند که چگونه اسپینوزا در فلسفه سیاسی امروز چنان، جایگاهی یافته است که بخشی از تحولات این فلسفه با ارجاع او صورت‌بندی شده است. فلسفه سیاسی امروز دگردیسی‌ها چیزی است که از آن با عنوان «چرخش جمهوری‌خواهانه» یاد کرده‌اند. مورخان برجسته اندیشه سیاسی در روزگار ما، همچون جان پوکاک، کوئنتین اسکینر و فیلیپ پتی، طی دهه‌های اخیر هم تلاش کرده‌اند این سنت را بازشناسی کنند و هم پتانسیل‌های آن برای سیاست معاصر را به دست دهند. در طیف رادیکال اما چرخش جمهوری‌خواهانه به معنی بازسازی یا بازیابی متافیزیک به منزله مقوله‌ای هستی ـ معرفت‌شناختی و تمهید زبان جمهوری‌خوانه برای فلسفه سیاسی، پروژه‌ای است که با اتکا به میراث پدری فلورانسی این زبان سیاسی، می‌توان از آن با عنوان رستاخیز یاد کرد.

کتاب متافیزیک قدرت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به علاقه‌مندان به مطالعه در حوزهٔ فلسفهٔ سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب متافیزیک قدرت

وحدت، کثرت و اکسپرسیونیسم

به بیان دیگر، ناسازه صدور - درون بودگی را در دستگاه متافیزیکی اسپینوزا تشخیص داد. در قسمت‌های بعدی این فصل به این مقوله باز خواهیم گشت (درباره اسپینوزا و علیت، ر. ک. جهانگیری ۱۳۹۰).

اکسپرسیونیسم و ایده: اسپینوزا پس از ابن عربی و دلوز

طبق تفسیر دلوز، ایده بیانگری با مفاهیمی چون «تضمن» و «تبیین»، و «در پیچیدن» و «تکامل» یا «پرورش» در پیوند است. این اصطلاح‌ها از سنت فلسفی طولانی ای به ارث رسیده و همواره در معرض اتهام همه خداانگاری یا پانتئیسم بوده‌اند. تضمن و تبیین، و نیز در پیچیدن و تکامل یا پرورش در مقابل هم قرار ندارند، بلکه باهم ترکیب می‌شوند و رابطه درهم‌پیچیدگی (complicatio) دارند. در نوافلاطون باوری درهم‌پیچیدگی اغلب درعین‌حال به معنی مضمر بودن کثرت در وحدت و واحد در کثیر است. «خدا طبیعت است.» طبیعت هم خدا را توضیح می‌دهد و هم متضمن آن است، هم خدا را در بر دارد و هم آن را می‌پروراند. خدا همه چیز را در هم می‌پیچد، اما همه چیز او را توضیح می‌دهد و در بر می‌گیرد. درهم کنش این مفاهیمی که هر یک شامل دیگری است «بیانگری» را می‌سازد، و همسنگ یکی از تصاویر اصلی افلاطون باوری مسیحی و یهودی است که طی قرون‌وسطی و رنسانس پرورش‌یافته است (۱۶ ,۱۹۹۰ Deleuze) سنت افلاطونی فلسفه اسلامی و میراث عظیم صوفیه، به‌موازات سنت‌های مسیحی و یهودی و نیز پسا مسیحی و پسر یهودی، مفاهیمی را وضع و جعل کرده است که صورت دیگری از اکسپرسیونیسم افلاطون باورانه را ترسیم می‌کند.

چنان که به اشاره گفتیم، سخن دلوز درباره تبار فلسفی اصطلاح اکسپرسیون از منظری درست است؛ اما جای سنت اسلامی در فیلولوژی وی خالی است. مفهوم expression در سنت فلسفی، کلامی و عرفانی اسلامی بسیار شناخته شده است، هرچند معنایی که دلوز از آن مراد می‌کند با معنای موردنظر متکلمان و صوفیان مسلمان متفاوت است. در عرفان نظری اسلامی، «نظریه تجلی» گونه‌ای نظریه اکسپرسیون است. برای نمونه، به برجسته‌ترین تصویری که از این مفهوم در سنت عرفانی غرب تمدن اسلامی وجود دارد اشاره می‌کنیم.