بریده‌هایی از کتاب درس هایی برای دنیای پساکرونا

ویروس جدید کرونا تقریباً به‌اندازهٔ یک‌ده‌هزارم نقطه‌ای است که در پایان این جمله قرار دارد.

اما برنامهٔ تولید رایانه‌های مک در شهر آستین ایالت تگزاس از آنچه تصور می‌شد سخت‌تر از آب درآمد و فروش آن تا ماه‌ها به تأخیر افتاد. مانع اصلی تولید هم یک چیز کوچک بود، یک پیچ خاص که تولیدکنندگان آمریکایی توانایی ساخت آن را نداشتند و اپل مجبور شد آن را از چین سفارش بدهد. مشکل بزرگ‌تر آن است که چین در تولید محصولات حوزۀ فناوری مانند رایانه‌ها متخصص شده است، اما ایالات متحده این تخصص را ندارد. کوک در سال ۲۰۱۷ گفت: «اگر در ایالات متحده جلسه‌ای با حضور مهندسان سازندهٔ تجهیزات ظریف برگزار کنید، مطمئن نیستم اتاق پر شود. اما در چین می‌توانید به اندازهٔ چندین زمین فوتبال از این مهندسان جمع کنید.»

معمولاً به ما می‌گویند به چیزهای بزرگ فکر کنید. اما حالا شاید لازم باشد به چیزهای کوچک فکر کنیم.

لنین در جایی گفته بود: «تا دهه‌ها هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد، و ناگهان طی چند هفته، اتفاقاتی به‌اندازهٔ چند دهه رخ می‌دهد.»

کووید۱۹ مثالی واقعی از اثر پروانه‌ای است که می‌گوید بال زدن یک پروانه ممکن است الگوهای آب‌وهوایی را در آن‌سوی دنیا تحت تأثیر قرار دهد.

عجیب است که ما آمریکایی‌ها هنوز نفهمیده‌ایم توسعهٔ شتاب‌زده و بی‌برنامه می‌تواند منجر به عکس‌العمل شدید طبیعت شود.

در نظر من ترور بیولوژیک همیشه مهمترین خطریست که دست‌کم گرفته می‌شود.

جاشوا لدربرگ در سخنرانی خود هنگام دریافت جایزهٔ نوبل گفت طبیعت معمولاً به‌دنبال برقراری تعادلی است که درنهایت، هم ویروس و هم میزبان زنده بمانند. اگر انسان از بین برود، انگل نیز نابود خواهد شد. نوع بشر و جوامع ما به‌طرز شگفت‌آوری خلاق و خوش‌فکرند. این سیاره به‌طور حیرت‌آوری انعطاف‌پذیر است.

آمریکا تبدیل به چیزی شده است که فرانسیس فوکویاما آن را وتوکراسی می‌نامید. نظام توازن قوا، که در همهٔ سطوح حکومت تکثیر شده، نظامی به وجود آورده است که باعث می‌شود هر عمل مثبتی بالاخره در سطحی با ممانعت کسی روبه‌رو شود. آمریکایی‌ها به ملت نه‌گو و مخالف تبدیل شده‌اند.

در آمریکا، چهل‌وسه درصد از کسانی که به سؤالات نظرسنجی گالوپ در مۀ ۲۰۱۹ پاسخ داده بودند، موافق «نوعی سوسیالیسم» برای ادارهٔ کشور بودند، اما در سال ۱۹۴۲، فقط بیست‌وپنج درصد موافق چنین ایده‌ای بودند. به نظر می‌رسد انقلابی بی‌سروصدا در جریان است. کشوری که خود را مدافع سرسخت سرمایه‌داری تعریف می‌کرد گویا اکنون بیش از پیش درحال افتادن در دامن ایدئولوژی‌ای است که بیشترِ قرن بیستم را به مبارزه با آن گذرانده است.

هیچ وقت اوضاع گل‌وبلبل نبوده است و دوره‌ای که مردم با حس نوستالژیک آن را به یاد دارند بسیار سخت‌تر از چیزی بوده است که در خاطرشان مانده.

رؤیای آمریکایی! اگر یک ایدهٔ نمادین در قلب کشور وجود داشته باشد، آن است که آمریکا جایی است که هرکسی می‌تواند در آن موفق شود، جایی است که بچه‌های آن درحالی رشد می‌کنند که از آن‌ها انتظار می‌رود عملکردی بهتر از والدینشان داشته باشند، جایی که یک نفر با هر پیش‌زمینه‌ای می‌تواند رئیس‌جمهور یا حتی بالاتر از آن، میلیاردر شود. آمریکا همچنان مثال‌های درخشانی از چنین موفقیت‌هایی دارد، از باراک اوباما گرفته تا استیو جابز. اما این‌ها فقط استثناهایی درخشان هستند، نه نمایانگر سرنوشت بیشترِ آمریکایی‌ها.

«ما هر روز دست به کارهایی می‌زنیم که امکان شیوع بیماری‌های همه‌گیر را افزایش می‌دهد.» این جمله‌ای است که پیتر دازاک، بوم‌شناس برجستهٔ بیماری‌ها می‌گوید. او در ادامه اشاره می‌کند: «باید متوجه باشیم که این حاصلِ طبیعت نیست، حاصل کاری است که ما با طبیعت می‌کنیم.»

ساخت سلاح‌های هسته‌ای دشوار و کشف آن آسان است. ساخت و توسعهٔ سلاح‌های بیولوژیک بسیار عملی‌تر است؛ می‌توان آن‌ها را ارزان و مخفیانه در آزمایشگاه‌هایی کوچک با بودجه‌ای محدود تولید کرد، اما اثرشان به‌طور باورنکردنی‌ای بزرگ است.

از زمان ریگان تا کنون، مردم بیشتر به این ایده متمایل‌اند که دولت بیش از آنکه حلّال مشکلات باشد، مشکل ایجاد می‌کند، تمام آژانس‌های دولتی بیش از حد بزرگ‌اند و اکثر کارها در بخش خصوصی بهتر انجام می‌شود.

در روزهای آغازین این بیماری، دانشگاه علم و فناوری نروژ در مطلبی در فیسبوک از دانشجویانش که در خارج از کشور درحال تحصیل بودند درخواست کرد بازگردند. در این مطلب تأکید شده بود: «به‌ویژه اگر در کشورهایی هستید که زیرساخت‌ها و خدمات بهداشت و درمان ضعیف و یا زیرساخت‌های عمومی ضعیفی دارند، مثلاً ایالات متحدۀ آمریکا.» دانشگاه بعدتر اشاره به آمریکا را حذف کرد، زیرا متوجه شد گاف داده است. اما شوخی‌شوخی این مسئله جدی شد، چراکه آن‌ها به‌طور اتفاقی حقیقت را گفته بودند.

در مارس ۲۰۱۶ از دونالد ترامپ که درحال آماده شدن برای کاندیداتوری حزب جمهوری‌خواه بود، پرسیدند با کدام‌یک از متخصصان سیاست خارجی مشاوره می‌کند. او پاسخ داد: «من با خودم صحبت می‌کنم. من بهترینم، چون مغز خیلی خوبی دارم. مشاور ارشدِ من خودم هستم و شامهٔ خوبی در چنین مسائلی دارم.» او بعدها توضیح داد که چرا به متخصصان اتکا نمی‌کند: «افراد متخصص، افتضاح هستند. به وضعیت به‌هم‌ریخته‌ای که در آن قرار داریم توجه کنید. این درحالی است که آن‌همه متخصص داریم.»

به نظر می‌رسد کووید۱۹ نیز از خفاش به انسان منتقل شده باشد. این حیوان میزبان ویروس‌های بسیارِ دیگری مانند هاری و ابولا نیز هست. چرا خفاش؟ بدن این جانور دستگاه ایمنی و مکانیزم دفاعی بسیار پیشرفته‌ای دارد، مثلاً دمای بدنش هنگام پرواز بسیار بالاست و در این دما، فقط ویروس‌های قوی‌تر زنده می‌مانند. خفاش می‌تواند در مقابل ویروس‌هایی که دیگر حیوانات را به‌سرعت ضعیف و نابود می‌کند مقاومت کند، به همین دلیل احتمال انتقال ویروس توسط خفاش بسیار بالاست. خفاش‌ها همچنین در شمار زیاد و در فاصلهٔ اندکی کنار هم تجمع می‌کنند که این بستر مناسبی برای انتقال ویروس مهیا می‌کند

طاعون سیاه آثار تکان‌دهنده‌ای داشت. بسیاری از دانشمندان معتقدند به‌علت مرگ‌ومیر بسیار زیاد، اقتصادِ وقت به‌کلی زیرورو شد. والتر شیدل توضیح می‌دهد که نیروی کار، نایاب و زمین‌ها رها شد، لذا دستمزدها افزایش و اجاره‌بها کاهش یافت. کارگران، قدرت چانه‌زنی بیشتری کسب کردند و نخبگان از میان رفتند. رعیت‌داری در بیشتر قسمت‌های غرب اروپا از بین رفت.

همه‌گیری در ابتدا تا سی درصد و تا قرن شانزدهم، شصت الی نود درصد جمعیت را به کام مرگ کشید، تقریباً معادلِ ده‌ها میلیون انسان. مک‌نیل دربارۀ مسائل روحی‌روانی بیماری‌ای بحث می‌کند که فقط بومیان سرخ‌پوست را می‌کشت و اسپانیایی‌ها از آن جان سالم به در می‌بردند. او احتمال می‌دهد یکی از نتیجه‌گیری‌های بومیان این بوده است که غریبه‌های تازه‌وارد، خدایان قدرتمندی را می‌پرستند. این موضوع علت گردن نهادن آن‌ها به فرمان اسپانیایی‌ها و گرایش به مسیحیت را توجیه می‌کند.

درطول قرن گذشته کشورها، بیش از آنکه با یکدیگر در جنگ باشند، در صلح زندگی کرده‌اند. تجارت، مسافرت و سرمایه‌گذاری‌های برون‌مرزی افزایش یافته است. ملت‌ها فرایندها و سازمان‌هایی را برای همکاری و حل مشکلات مشترک به وجود آورده‌اند، اما نهایتاً در بحرانی‌ترین وضعیت، تنها هستند.

اثبات شده است که در هر سیستمی، فقط می‌توان دو تا از سه مشخصهٔ باز بودن، پرسرعت بودن و پایداری را داشت. سیستم باز و پرسرعت، مانند دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، ذاتاً ناپایدار است. سیستم پرسرعت و پایدار به بسته بودن تمایل دارد، مانند نظام حاکم بر چین. اگر سیستمی باز و پایدار باشد، به‌جای پویایی، کنُد خواهد شد. امپراتوری‌های اتریش ـ مجارستان و عثمانی در قرن نوزده را در نظر بگیرید: گسترده، باز و دارای تنوع و البته رو به زوال

احتمالاً برای ویروس جدید کرونا نیز اتفاق مشابهی رخ داده است؛ این ویروس بدن یک میزبان واسط (احتمالاً مورچه‌خوار که از فلس‌های آن در تهیۀ داروهای سنتی چینی استفاده می‌شود) را آلوده کرده و از این طریق به انسان منتقل شده است.

حتی ایالات متحده نیز همچنان رگه‌هایی از یک ساختار مبتنی بر رابطه و لابی‌گری، اگر نگوییم موروثی، دارد که اساساً به‌صورت فساد مشروع و قانونی عمل می‌کند. وقتی از یکی از افراد رده‌بالای وزارت خزانه‌داری پرسیدم: «آیا منطقی است که بانک‌ها هم‌زمان زیر نظر پنج یا شش کمیتهٔ کنگره و چندین بخش مختلف قانون‌گذاریِ ایالتی باشند.» این کار پیچیدگی‌های بی‌پایان و متناقضی را در فرایند معمول نظارت به وجود می‌آورد. مشخصاً جواب او «نه» بود، بااین‌حال این وضعیت هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند. او گفت: «هرکدام از کمیته‌ها و سیاست‌مداران ایالت‌ها از این بانک‌ها برای کمپین‌های انتخاباتی خود پول جمع‌آوری می‌کنند. اگر نظارت را از وظایف آن‌ها حذف کنی، پول موردنیازشان برای انتخابات را حذف کرده‌ای!»

مسئلهٔ قانون مالیاتی آمریکا یکی از طولانی‌ترین قوانین در دنیاست و فقط یک علت دارد: سیاست‌مداران، در ازای جمع‌آوری کمک‌های مالی انتخاباتی، هزاران بند اصلاحی به این قانون اضافه کرده‌اند.

یک قرن پیش از افلاطون و در سرزمین‌هایی دورتر از غرب، کنفوسیوس از دولت‌مردانی به نیکی یاد می‌کند که به‌جای استفاده از قوۀ قهریه، از اخلاق برای حکم‌رانی استفاده می‌کنند و هدفشان پروراندن اصول شرافتمندانۀ اخلاقی و حیا در میان مردمان است. چین با بهره‌گیری از آموزه‌های کنفوسیوس یکی از اولین آزمون‌های استخدامی کارمندان دولتی را پایه‌گذاری کرد. طلایه‌دار این ایده امپراتوری هان بوده است، اما تکمیل و راه‌اندازی این نظام در زمان سلسلۀ تانگ اتفاق افتاد که بین سال‌های ۶۱۸ تا ۹۰۷ پس از میلاد حکم‌رانی می‌کرده‌اند. در این آزمون از داوطلبان دربارۀ اطلاعاتشان راجع به آیین کنفوسیوس و همچنین تاریخ نظامی و اصول استراتژیک سؤال می‌شد. در سلسله‌های بعدی این آزمون‌ها گسترده‌تر شد با این هدف که علاوه بر پر کردن جایگاه‌های دولتی امپراتوری چین، قدرت پادشاه متمرکزتر و دست رؤسای قبایل محلی از آن کوتاه شود. ایدهٔ امتحانات و این رویۀ نخبه‌گرایانه و شایسته‌سالارانه در تمام شرق آسیا به‌ویژه ژاپن، کره و ویتنام اشاعه یافت.

برخی از کشورها، شامل آلمان، سوییس و مهم‌تر از همه هلند، با سنت ریشه‌دار دولت توافقی و سرمایۀ اجتماعی قدرتمند، تمرکززدایی از دولت را به‌خوبی مدیریت کرده‌اند. ایالات متحده در کمتر موضوعی توانسته به این مهم دست یابد.

مارک آندرسن، کارآفرین حوزۀ فناوری، در واکنش به بیماری همه‌گیر سال ۲۰۲۰ مطلبی طولانی در وبلاگ خود نوشت و بیان داشت: «اکنون زمان سازندگی است.» او با شکست حکومت آمریکا در مواجهه با این بیماری آغاز کرد، اما پا را از این موضوع فراتر گذاشت و سؤال کرد چرا ایالات متحده دیگر توانایی اجرا و حتی تصور پروژه‌های بزرگ مثل ساخت خانه‌های بیشتر، زیرساخت‌های بهتر، احیای تولیدات خانگی، توسعهٔ تحصیلات عالی برای میلیون‌ها نفر و نمونه‌هایی از این دست را ندارد. او برای توضیح این موضوع به این چند دلیل اشاره می‌کند: سکون، نبود ابتکار و تأثیر حاکمانی که از رقابت گریزان‌اند. اما دلیل واقعی ریشه‌دارتر از این‌هاست. آمریکا تبدیل به چیزی شده است که فرانسیس فوکویاما آن را وتوکراسی می‌نامید. نظام توازن قوا، که در همهٔ سطوح حکومت تکثیر شده، نظامی به وجود آورده است که باعث می‌شود هر عمل مثبتی بالاخره در سطحی با ممانعت کسی روبه‌رو شود. آمریکایی‌ها به ملت نه‌گو و مخالف تبدیل شده‌اند.

همان‌طورکه ساموئل هانتیگتون، نظریه‌پرداز سیاسی، توضیح داده است، قدرت در آمریکا آن‌طورکه همیشه می‌گویند تقسیم نشده است، بلکه به اشتراک گذاشته شده و محل مناقشه است. برای همین وقتی می‌خواهید کاری انجام دهید، باید توافق‌نامه‌ای تنظیم کنید و با دیگران کنار بیایید.

چین را در نظر بگیرید. سریع‌ترین رشد اقتصادی جهان در بیست سال گذشته را داشته است، درواقع سریع‌ترین رشد اقتصادی در تاریخ. آن کشور از الگوی خاص خودش که ترکیبی از سرمایه‌داری، برنامه‌ریزی دولتی، باز بودن و دیکتاتوری است، پیروی کرده است. بااینکه اقتصاد چین پیشرفت کرده، اما این کشور کنترل سیاسی خود را نیز گسترش داده که نیکلاس کریستوف از نیویورک‌تایمز آن را «لینینیسم بازار» توصیف کرده است. چین با پیروی از الگوی خودش دومین اقتصاد بزرگ جهان شده، در صنایع سنتی مانند فولاد و سیمان برتری پیدا کرده و بازیگری پیش‌رو در عرصۀ کامپیوتر، ارتباطات، رسانه‌های اجتماعی و حتی هوش مصنوعی شده است. با مشاهدهٔ وضعیت پکن، به‌راحتی می‌توان فهمید چرا بسیاری از رهبران سراسر دنیا فکر می‌کنند تاچر اشتباه می‌کرده است. چون راه دیگری وجود دارد.