بریده‌هایی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟

اینکه در بلندمدت اهمیت محتوای یک رسانه در تأثیری که بر نحوه تفکر و عملکرد ما می‌گذارد به‌مراتب کمتر از خود آن رسانه است.

«شواهدی هست مبنی بر اینکه سلول‌های مغز ما عملاً در اثر استفاده رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند و اگر بی‌استفاده بمانند فرسوده می‌شوند و از بین می‌روند.

صدای غالب در کتابخانه مدرن تق‌تق صفحه کلید است نه ورق خوردن صفحات.

محتوای یک رسانه صرفا «آن تکه‌گوشت لذیذی است که سارق جلوی سگ نگهبانِ ذهن ما می‌اندازد تا حواسش را پرت کند. »

«محیط دیجیتالی، اغلب افراد را ترغیب می‌کند تا موضوعات بیشتری را گسترده‌تر اما سطحی‌تر بررسی کنند. » و اینکه «هایپرلینک‌ها افراد را از مطالعه و تفکر عمیق بازمی‌دارند. »

وقتی آنلاین هستیم، نسبت به همه چیزهایی که در اطراف ما می‌گذرد، بی‌توجهیم. وقتی ما سرگرم پردازش خیل عظیمی از نشانه‌ها و محرک‌هایی هستیم که از سوی رسانه دیجیتال به سوی ما روان می‌شوند، در نظر ما جهان واقعی عقب می‌نشیند.

شما می‌توانید کتاب را همراهتان به ساحل دریا ببرید، بدون اینکه نگران ورود شن و ماسه به داخل آن باشید. می‌توانید آن را با خودتان به رختخواب ببرید، بدون اینکه نگران باشید اگر خوابتان گرفت از دستتان روی زمین بیفتد و خراب شود. اگر قهوه هم روی آن بریزد، مشکلی پیش نمی‌آید. می‌توانید روی آن بنشینید، می‌توانید آن را روی میز بگذارید، صفحه‌ای را که دارید می‌خوانید، علامت بگذارید و چند روز بعد ادامه آن را از همان صفحه‌ای که رها کرده بودید، از سر بگیرید. هرگز دغدغه اینکه چگونه و کجا آن را به برق بزنید، ندارید یا نگران تمام شدن شارژ باتری‌اش نیستید.

«نوشتن، آگاهی را گسترش می‌دهد. »

بروس فریدمن هم که وبلاگی درباره کاربرد رایانه در علم پزشکی دارد شرح داده که چطور اینترنت عادات ذهنی‌اش را عوض کرده. او می‌نویسد: «حالا دیگر توانایی خواندن و فهم مقاله‌ای بلند را چه در اینترنت و چه روی کاغذ از دست داده‌ام. »

بهایی که بابت مواهب اینترنت می‌دهیم ــ مواهبی که فقط یک آدم تنگ‌نظر چشمش را به روی آنها می‌بنددــ همانی است که کارپ «فرایند تفکر خطی قدیمی ما» می‌نامد. ذهن خطیِ متین، دقیق، متمرکز قدیمی با ورود ذهن جدید به حاشیه رانده شده است؛ ذهنی که حریص است که اطلاعات را در زمانی کوتاه، منقطع و اغلب توأمان بگیرد و توزیع کند ــ هرچه سریع‌تر بهتر.

راویان جای نویسندگان را خواهند گرفت.

وقتی یک کارگر، بیل دستی‌اش را با یک بیل مکانیکی عوض می‌کند، ماهیچه‌های بازویش ضعیف‌تر اما بازدهی‌اش بیشتر می‌شود. بعید نیست که وقتی کارهای ذهنی‌مان را به ماشین واگذار می‌کنیم، اتفاق مشابهی رخ دهد.

زمانی که نقشه فراگیر شد، انسان به‌تدریج هر نوع رابطه طبیعی و اجتماعی اطرافش را در قالب نقشه به تصویر کشید، در قالب مجموعه‌ای از ترتیبات ثابت و محدود در فضایی واقعی یا انتزاعی. ما کم‌کم شروع کردیم به کشیدن نقشه زندگی، حوزه اجتماعی و حتی نظرهایمان. در سایه تأثیر ساعت مکانیکی، انسان کم‌کم به این نتیجه رسید که مغز و جسم او ــ و در واقع کل جهان‌ــ مثل «ساعت» کار می‌کند. ما در چرخ‌دنده‌های تودرتوی ساعت که بر اساس قوانین فیزیک می‌چرخند و زنجیره طولانی و مشخصی از علت و معلول ایجاد می‌کنند، استعاره‌ای مکانیکی یافتیم که می‌توانست فعالیت همه چیز و همین‌طور رابطه بین آنها را تبیین کند. خدا ساعت‌ساز اعظم شد. خلقت او دیگر رازی نبود که انسان باید پذیرای آن باشد بلکه معمایی بود که باید گشوده می‌شد. دکارت در سال ۱۶۴۶ نوشت، «بی‌تردید آمدن پرستوها در فصل بهار بدین معنی است که آنها هم مثل ساعت کار می‌کنند. »

مطالعه بی‌صدای کتابی طولانی مستلزم توانایی تمرکز جدی در مدت زمانی طولانی برای فرایندی است که ما امروزه آن را «غرق شدن» در صفحات کتاب می‌خوانیم. برقراری این نوع انضباط ذهنی کار آسانی نبود. حالت طبیعی مغز انسان مثل مغز بیشتر خویشاوندان ما در قلمرو حیوانات، عدم تمرکز است. گرایش طبیعی ما این است که جهت نگاهمان و در نتیجه توجهمان را از شیئی به شی‌ء دیگر تغییر دهیم تا بتوانیم تا حد امکان از آنچه اطرافمان رخ می‌دهد مطلع باشیم.

در ابتدا او نمی‌توانست چیزی را که دیده باور کند.

فقط حرکات فیزیکی مکرر نیستند که می‌توانند مغز ما را از نو سیم‌کشی کنند. فعالیت ذهنی صرف نیز می‌تواند مدارهای عصبی ما را تا حد زیادی تغییر دهد.

روی آوردن به کتاب‌های به اصطلاح «زرد» به قلم افرادی است که پاسخ‌هایی دم‌دستی به این سؤال‌ها می‌دهند و راه‌حل‌های یکسان آسان برای همه مشکلات همگان پیش پا می‌نهند که همه با آنها آشنا هستیم: ۴۰ راه برای خوشبختی، ۲۰ راه برای غلبه بر اضطراب، ۵۰ توصیه برای زندگی زناشویی، و... انگار انسان‌ها ماشین هستند و می‌توان برای مشکلات افراد، که نام مشترک امّا کیفیت متفاوت دارند، راه‌حل یکسانی عرضه کرد که کارگر هم بیفتد. این کتاب‌ها اکثرا به نظر من خطرناک هم هستند، زیرا افراد را از اندیشیدن به مسائل و مشکلاتشان معاف می‌کنند و نسخه‌ای می‌پیچند که همه به یکسان از آن استفاده کنند.

به قولِ مک‌لوهان، رسانه‌ها صرفا کانال‌های اطلاعاتی ما نیستند. آنها فقط خوراک فکری ما را تأمین نمی‌کنند بلکه فرایند تفکر ما را نیز شکل می‌دهند. و به نظر من کاری که اینترنت می‌کند این است که ذره‌ذره ظرفیت تمرکز و تعمق مرا می‌خورد. چه آنلاین باشم و چه نباشم. ذهنم اکنون توقع دارد که اطلاعات را به آن شیوه‌ای که اینترنت توزیع می‌کند، یعنی به شکل جریان سریعی از ذرات، جذب کند. زمانی من در دریای واژگان غواصی می‌کردم اما اکنون فقط با جت‌اسکی در سطح این دریا حرکت می‌کنم. شاید عیب از من است و من استثنا هستم. اما ظاهرا که این‌طور نیست.

فقط تفکر عمیق نیست که مستلزم ذهنی آرام و هشیار است، بلکه همدلی و احساس نیز مستلزم چنین ذهنی است.

ما وقتی در اینترنت جستجو می‌کنیم، جنگل را نمی‌بینیم. ما حتی درختان را نیز نمی‌بینیم. ما فقط ترکه‌ها و برگ‌ها را می‌بینیم.