بریده‌هایی از کتاب روزگار سخت

چه ساده‌لوح بود که همیشه فکر می‌کرد ایالات متحده، در راستای سیاست مدرنیزاسیون، برای خروج گواتمالا از عقب‌افتادگی بهترین حامی او خواهد بود.

«دقیقاً در کدام لحظه آمریکای لاتین خود را به گا... داده بود؟»

واقعیت آن است که در شب ۱۸ ژوئیهٔ ۱۹۴۹ (روز کشته شدن آرانا) شورشی نظامی به‌وقوع پیوست که لرزه بر اندام دولت آربالو انداخت و حتی در برخی ساعات تا آستانهٔ فروپاشی نیز پیش رفت. در آن شب، هنگی متشکل از گارد افتخار، نیروی هوایی و رکن چهارم ارتش، به سرکردگی ژنرال کاستیو آرماس، مقابل پایگاه‌های مهم دولت مستقر شد. دیگر پادگان‌ها و نیروهای نظامی به وزیر دفاع، خاکوبو آربنز، وفادار ماندند که رهبری مقاومت در برابر این شورش را برعهده داشت. تبادل آتش صورت گرفت، از هر دو جبهه کشتگانی برجای ماندند و در اوقاتی از شب نیز نتیجهٔ این نبرد نامشخص بود. کارلوس مانوئل پیسر، که مسئولیت هیئت‌های تبلیغی ـ فرهنگی در دولت آربالو را برعهده داشت، گروه‌های غیرنظامی را، به سرکردگی ماریو مندز مونتِنگرو، سازمان‌دهی کرد تا به نظامیان برای مقابله با شورش طرف‌داران آرانا کمک کنند. سپیده‌دم، نیروهای شورشی تسلیم و رؤسای آن‌ها به سفارت‌های کشورهای خارجی پناهنده شدند و این اقدام براندازانه سرکوب شد.

استفادهٔ درست، آگاهانه و زیرکانه از عادات سازمان‌یافته و عقاید تودهٔ مردم اصل مهمی در جامعهٔ دموکراتیک محسوب می‌شود. افرادی که این مکانیسم ناشناختهٔ جامعه را در کنترل دارند دولت پنهانی تأسیس می‌کنند که قدرت واقعی در کشور ما محسوب می‌شود .

آربنز وقتی متقاعد شد چیزی برای انجام باقی نمانده و تکذیب‌های خودش و وزیرانش گرهی از کارش باز نمی‌کند و آن کمپین تبلیغاتی یاوه‌گو دروغش را بر حقیقت تحمیل کرده نگران مشکل دیگری شد: ارتش. آن پروپاگاندا باید به کار دشمن داخلی انقلاب می‌آمد تا نظامیان را اغوا کند، میزان وفاداری آن‌ها به دولت را کاهش دهد و برای کودتا زمینه‌چینی کند.

موضوعی که تاکنون به‌طور چشمگیری خیلی خوب پیش رفته بود کمپینی بود که در رسانه‌ها به‌راه افتاده بود و دولت آربنز را به تبدیل کردن گواتمالا به پایگاهی ساحلی در دریای کارائیب برای اتحاد جماهیر شوروی و برنامه‌ریزی جهت تصاحب کانال پاناما متهم می‌کرد. اما این کار دولت ایالات متحده و سازمان سیا نبود، بلکه کار یونایتد فروت و مدیر تبلیغات نابغه‌اش، ادوارد ال.برنِیز، بود. کاستیو آرماس با گوش دادن به رادیو دهانش از حیرت باز مانده بود که چگونه تبلیغات می‌تواند جامعه‌ای را آبستن آرایی با چنین سویه‌های متفاوت همچون ترس و امید کند. در این مورد، به بهترین نحو عمل شده بود

بعدها وقتی تهدید نظامی کاستیو آرماس با حمایت ایالات متحده در دورنمای کشور پدیدار شد، حقوق بشر، آزادی بیان و حق انتقاد در برابر بقای دولتش به دغدغه‌های کم‌اهمیت‌تری مبدل شدند. شبی خاکوبو آربنز و ماریا ویلانوا در کنار هم آرمیده بودند و در تاریکی گفت‌وگو می‌کردند. ناگهان به همسرش گفت: «احتمال داره گوله‌برفی که از بالای کوهی به‌حرکت درمی‌آد تبدیل به بهمن بشه.» بله، واقعیت داشت. بومیان بالاخره از خواب بیدار شده بودند، اما صبر و تحمل نداشتند و می‌خواستند یک‌شبه همه‌چیز را اصلاح کنند. اما واقعاً بومیان و جمعیت بزرگ کشاورزان پشت پردهٔ آن حملات بودند یا کار گروهک آشوبگران شهری بود؟ شاید هم زمین‌داران و هشت‌پا پشت این قضایا بودند تا بعدها دولت را به افراط‌گرایی محکوم کنند؟

تأثیرات پیروزی کاستیو آرماس برای دیگر کشورهای آمریکای لاتین، به‌ویژه گواتمالا، نیز کم نبود. تا دهه‌ها بعد، در این کشورها جنگ‌های چریکی، تروریسم و دیکتاتوری‌های نظامی که به کشتار و شکنجه و غارت کشورشان مشغول بودند و بازگشت به دموکراسی را تا نیم قرن بعد به تعویق انداختند رواج داشت. بر اساس نظرات موافقان و مخالفان، مداخلهٔ ایالات متحده در گواتمالا مردم‌سالاری را در این قاره برای دهه‌های متمادی به‌تعویق انداخت و هزاران نفر را به‌کشتن داد و در سراسر آمریکای لاتین افسانهٔ انقلاب مسلحانه و سوسیالیسم را در میان مردم رواج داد. دست‌کم جوانانی از سه نسل کشته شدند و برای رؤیای دست‌نیافتنی خود دیگران را به‌کشتن دادند، حتی بسیار افراطی‌تر و تراژیک‌تر از اقدام خاکوبو آربنز.

می‌دونی نتیجه‌گیری من از تمام بلاهایی که سرم اومد و همهٔ وقایعی که به این کشور گذشت چیه؟ دیدگاهی بسیار پست دربارهٔ ذات بشر. به‌نظر می‌رسه در عمق وجود همهٔ ما هیولایی نهفته‌س که منتظر زمان مناسب برای نمایان شدن و به‌بار آوردن ویرانیه.

«استفادهٔ درست، آگاهانه و زیرکانه از عادات سازمان‌یافته و عقاید تودهٔ مردم اصل مهمی در جامعهٔ دموکراتیک محسوب می‌شود. افرادی که این مکانیسم ناشناختهٔ جامعه را در کنترل دارند دولت پنهانی تأسیس می‌کنند که قدرت واقعی در کشور ما محسوب می‌شود ... اقلیت باذکاوت نیازمند استفادهٔ پیوسته و سیستماتیک از تبلیغات است.»

چه ساده‌لوح بود که همیشه فکر می‌کرد ایالات متحده، در راستای سیاست مدرنیزاسیون، برای خروج گواتمالا از عقب‌افتادگی بهترین حامی او خواهد بود.

نه من هرگز سرم رو بالا خواهم گرفت و نه این کشور اجازه خواهد داد سرم رو بالا بگیرم.

مواردی که ادوارد ال.برنِیز در آن جلسهٔ به‌یادماندنی هیئت‌مدیرهٔ یونایتد فروت در بوستون گفت سرتاپا تحقق یافتند و گذشت زمان نظریهٔ ارائه‌شده توسط وی را تأیید کرد که قرن بیستم قرن ظهور تبلیغات در نقش ابزار بنیادین قدرت و استفادهٔ صحیح از افکار عمومی چه در جوامع دموکراتیک و چه در جوامع اقتدارگراست.