بریده‌هایی از کتاب مهارت معلمی

از جمله رسول خدا (ص) فرمودند: «بالاترین صدقات آن است که انسان چیزی را یاد بگیرد و به دیگران بیاموزد.» و فرمودند: «راهنمایی‌کننده به راه خیر، مانند انجام‌دهندهٔ آن است.»

«بالاترین صدقات آن است که انسان چیزی را یاد بگیرد و به دیگران بیاموزد.»

همچنین امام باقر (ع) فرمود: «تمام جنبندگان زمین و ماهیان دریا و هر موجود کوچک و بزرگی که در زمین و آسمان خداست، برای تعلیم‌دهندهٔ امور نیک استغفار می‌کنند.»

ارزش هر کار وابسته به انگیزه انجام آن است. جراح و چاقوکش، هر دو، شکم را پاره می‌کنند؛ اما چون انگیزه‌شان متفاوت است، ارزش کارشان نیز متفاوت می‌شود.

ولی آنچه همهٔ این نواقص را جبران می‌کند، ایمان و توکل به خداست. انسان مؤمن با خود می‌گوید: «اگرچه امروز مردم و مسئولین قدر مرا نمی‌شناسند، اما خداوند نخواهد گذاشت که کار من ضایع شود.» او با توکل و قناعت و صبر و یاد خدا، دل خود را در مقابل انواع بی‌مهری‌هایی که سبب بی‌انگیزگی می‌شود، تسلی می‌دهد.

رعایت انصاف در نقد افراد، بسیار مهم است؛ یعنی اگر به فردی انتقاد داریم، نقاط قوت او را هم بگوییم.

امام زین العابدین (ع) در صحیفه سجادیه دعایی برای مرزداران دارد و این در حالی است که مرزداران زمان حضرت، طرفداران حکومت بنی‌امیه بودند؛ رژیمی که امام حسین (ع) را در کربلا با آن وضع دلخراش در برابر امام سجاد (ع) شهید کرد. اما امام (ع) چون می‌داند که شهادت حسین و اولاد و اصحابش (ص) فقط و فقط برای دین بود، مرزداران را که حافظ مرز کشورهای اسلامی‌اند، دعا می‌کند و این پیام را می‌دهد که پس از واقعه عاشورا نباید از اصل اسلام و مرزهای اسلامی غافل شد

مثلاً تلفن همراه ـ که یک وسیله ارتباطی است ـ نزد هر کس هست؛ اما آیا خود «ارتباط» هم هست؟ چه‌بسا وسیلهٔ ارتباطی باشد، اما خود انسان‌ها با هم قهر باشند. علم و ثمرهٔ آن نیز می‌تواند دچار این آسیب شود.

قرآن کریم سرگرم شدن به تعداد اصحاب کهف را نیز امری فرعی دانسته است که انسان را از هدف اصلی ماجرا باز می‌دارد.

حکیمی می‌گفت اگر انسان بخواهد کاری را بکند، راهش را پیدا می‌کند و اگر نخواهد، بهانه‌اش را!

«حکمت» را به معنی معرفت و شناخت اسرار و آگاهی از حقایق و رسیدن به حق دانسته‌اند که خداوند به بعضی از افراد پاک و باتقوا و پرتلاش عطا می‌کند تا آنان وسوسه‌های شیطانی را از الهامات الهی باز بشناسند و چاه را از راه، و شعار را از شعور تشخیص دهند و این خیر کثیر است.

حضرت امیر (ع) در نامه‌ای به یکی از نمایندگان خود نوشت: «شنیده‌ام در مجلسی رفتی که همه حاضرین از اشراف بودند و فقرا جایی در آن مجلس نداشتند. این کار سزاوار نیست.»

خداوند با بیان داستان عزیر ثابت می‌کند که برای فراگیری یک نکته، مرگ صد ساله هم ارزشمند است.

اگر استاد و مربی بدانند که زحماتشان در سرنوشت ابدی و اخروی انسان‌ها اثر دارد، نگاه لحظه‌ای به کار خود نخواهند داشت؛ بلکه آن را سرمایه‌گذاری در تاریخ خواهند پنداشت. این نگاه به انسان انگیزه می‌دهد. اگر استاد و شاگرد بدانند که افراد بسیاری با تحمل هجرت‌ها، زحمت‌ها و نداری‌ها به دنبال علم رفته‌اند، انگیزه پیدا می‌کنند. اینکه قرآن کریم قصه‌های گوناگونی از تاریخ بزرگان را نقل کرده، برای آن است که انگیزهٔ تلاش را در افراد زیاد کند. افراد بی‌انگیزه دلائلی برای کم‌کاری خود می‌آورن

تصور نکنیم که رشد علمی و توفیقات ما تنها به خاطر مطالعه و تحصیل و تدریس است؛ زیرا این تصور باعث ایجاد غرور می‌شود. وقتی به قارون گفتند: «از نعمت‌هایی که خدا به تو داده است، به فقرا کمک کن»، او گفت: «این ثروت را به خاطر علمی که مخصوص من است، به دست آوردم» و این‌گونه مغرورانه جواب داد. چه بسا افرادی بیش از ما فکر می‌کنند، درس می‌خوانند، کلاس می‌روند، تدریس می‌کنند، ولی توفیقی ندارند. ذهن و فکر، تحلیل و مطالعه، تحقیق و تألیف، همه و همه از خدای تعالی است

همه انسان‌ها و از جملهٔ معلمان و استادان، باید توفیقات خود را از خدا بدانند تا مبادا پیشرفت‌های خود را در اثر زحمت و تلاش خود بپندارند و از خداوندی که فکر و مغز و سلامتی و علم و توفیق به آنها داده است غافل شوند؛ زیرا چه بسیارند افرادی که تحصیل و تدریس بیشتری دارند، ولی به توفیقات لازم دست پیدا نمی‌کنند.

ظرفیت انسان باید با زیاد شدن علم بیشتر شود. افرادی که روح کوچکی دارند، با کسب کم‌ترین تحصیلات برای خود و دیگران دردسر ایجاد می‌کنند. قرآن کریم به پیامبر (ص) می‌فرماید: (وَ قُلْ رَبِ زِدْنِی عِلْماً)؛ «بگو: پروردگارا! علم مرا زیاد کن» و نمی‌فرماید: «رب زد علمی». در جملهٔ «زدنی علماً» توسعهٔ روح نهفته شده؛ یعنی زیاد شدن خود من از طریق تحصیل؛ ولی در «زد علمی» سخن از زیادی علم است؛ بدون توسعه روح.

استاد و مربی، تنها مسئول توسعه و رشد علمی مخاطب یا رشد جسمی و تربیت بدنی او یا جمع‌آوری نظرات دانشمندان شرق و غرب در زمینه‌های مختلف نیستند؛ بلکه باید رشد جامع مخاطب را مدنظر داشته باشند. یعنی اگر به علم او می‌افزایند، بصیرت او را هم ارتقا دهند؛ اگر به مدرک و درس او فکر می‌کنند، به قدرت تشخیص و بینش و موضع‌گیری‌های سیاسی او نیز بیفزایند. قرآن که (یهْدی إِلَی الرُّشْد) است، به انسان رشد جامع می‌دهد؛ اگر به نماز دعوت می‌کند، به برائت از مشرکین هم دعوت می‌کند؛ اگر به تقوی دعوت می‌کند، به رسیدگی به فقرا هم دعوت می‌کند و... . استاد و معلم نیز باید به رشد جامع فکر کنند

قرآن محبت را در مسائل تربیتی اصل می‌داند؛ لذا می‌گوید: (الرَّحْمنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ).

برای تأثیر و نفوذ کلام خود، همیشه مدافع اسلام و اصول انقلاب اسلامی باشید

در جامعه اسلامی باید روحیه حسن ظن حاکم باشد. قرآن به حسن ظن سفارش کرده و از گمان بد نسبت به دیگران نهی نموده است.

در جامعه اسلامی باید روحیه حسن ظن حاکم باشد. قرآن به حسن ظن سفارش کرده و از گمان بد نسبت به دیگران نهی نموده است.

آری! اگر کسی بتواند با تولید و توزیع و مصرف علم به انسان‌ها خدمت کند و به دل‌ها و جان‌ها حیات ببخشد و در مسیرانبیای الهی(گام بردارد، اما به سراغ تولید و توزیع و مصرف اجناس دیگر برود، برنده نیست و خسارت کرده است. این خسارت به فراخور شغلی که جای شغل معلمی انتخاب می‌شود، مراتبی دارد؛ چراکه خسارت دارای مراحل و تفاوت‌هایی است.

امامان ما نسبت به معلمان فرزندانشان بسیار لطف داشتند و آنها را تشویق می‌کردند. امام حسین (ع) به معلم فرزندش صددینار هدیه داد و در پاسخ به اعتراض مردم فرمود: «أَینَ یقَعُ هَذَا مِنْ عَطَائِهِ یعْنِی تَعْلِیمَهُ؛این مبلغ، در قبال تعلیمات او چه ارزشی دارد؟» (کنایه از اینکه ارزش هدیه مادی به پای ارزش تعلیم قرآن نمی‌رسد.)

«لَوْ کشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ یقِیناً؛

از دو آیه قرآن دو درس بزرگ می‌آموزیم: الف) تا علم نداریم، حرفی نزنیم: (أَ لَمْ یؤْخَذْ عَلَیهِمْ مِیثاقُ الْکتابِ أَنْ لا یقُولُوا عَلَی اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ) ب) تا علم نداریم، حرفی را ردّ نکنیم: (بَلْ کذَّبُوا بِما لَمْ یحِیطُوا بِعِلْمِهِ»(آیه‌ای که در بالا ذکر شد)

عمر انسان در هر چیزی، به خصوص در بحث‌های علمی، باید صرف چیزی بشود که یا واجب باشد، یا مستحب، یا نیاز فرد را حل کند، یا نیاز جامعه را! مدیریت عمر، از مهم ترین نوع مدیریت‌هاست. انسان باید به چند چیز توجه داشته باشد: الف) عمری که می‌رود، برنمی‌گردد؛ ب) عمر ما محدود است؛ ج) پایان عمر ما مشخص نیست؛ د) ما باید دربارة عمر، به خصوص جوانی خود، در قیامت پاسخ بدهیم؛ ه) بالاترین خسارت، خسارت در عمر است: (قُلْ إِنَ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ) ؛

امام سجاد (ع) در دعای مکارم الاخلاق از خداوند می‌خواهد: «الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی؛ خدایا زبانم را به هدایت باز کن و تقوا را به من الهام کن.» انسانی که به این مقام برسد، خدایی می‌شود و همین که خدایی شد، می‌تواند همهٔ امکانات و ابزارها را در مسیر رضای خدا به کار گیرد و انسان‌های خدایی تربیت کند.

در قرآن برای توصیف انبیاء (ص) عبارات متعددی به کار رفته؛ ولی آنچه بیش از همه استفاده شده، تعبیر (یعَلِّمُهُمُ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ یزَکیهِمْ) است که نشان می‌دهد کار پیامبران، تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه بوده است.

امام باقر (ع) فرمود: «تمام جنبندگان زمین و ماهیان دریا و هر موجود کوچک و بزرگی که در زمین و آسمان خداست، برای تعلیم‌دهندهٔ امور نیک استغفار می‌کنند.»