بریده‌هایی از کتاب ده گفتار

اینکه انسان از محیط لغزنده دوری کند و نلغزد هنری نیست؛ هنر در این است که در محیط لغزنده، خود را از لغزش حفظ و نگهداری کند.

دوای درد تو در خود توست و منشأ درد هم در خود توست

با هوا و هوس‌های نفسانی مبارزه کنید تا حکمت در دل شما وارد شود.

چه موجبی هست که بگوییم معنای اِتَّقُوا اللّه‌َ این است که از خدا بترسید و معنای اِتَّقُوا النّارَ این است که از آتش بترسید؟! بلکه معنای این گونه جمله‌ها این است که خود را از گزند آتش حفظ کنید و یا خود را از گزند کیفر الهی محفوظ بدارید. بنابراین ترجمه صحیح کلمه تقوا «خود نگهداری» است که همان ضبط نفس است و متقین یعنی خود نگهداران.

حق را بگیرید و بپذیرید ولو از اهل باطل، اما باطل را هرگز نگیرید و نپذیرید ولو از اهل حق. خودتان صرّاف سخن و سخن‌شناس باشید.

با هوا و هوس‌های نفسانی مبارزه کنید تا حکمت در دل شما وارد شود.

مطلبی را اول وعده دادم که بعد صحبت کنم راجع به اینکه فریضه علم اختصاص به مردان ندارد، شامل زنان هم هست. چون پیغمبر فرمود: طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کلِّ مُسْلِمٍ و کلمه «مسلم» صیغه مذکر است، این توهّم پیش می‌آید که تحصیل علم مختصّ مردان است.

سعدی در گلستان می‌گوید: بدیدم عابدی در کوهساری قناعت کرده از دنیا به غاری چرا گفتم به شهر اندر نیایی که باری بند از دل برگشایی بگفت آنجا پریرویان نغزند چو گِل بسیار شد پیلان بلغزند این همان نوع از تقوا و حفظ و صیانت نفس است که در عین حال ضعف و سستی است

اساسا کسی که در همه عمر کوچکترین قدمی برای فرهنگ برنداشته و در تأسیس هیچ مؤسسه فرهنگی شرکت نداشته و کوچکترین قدمی برای انجام این فریضه دینی به نام فریضه علم برنداشته، حق ندارد بنشیند و انتقاد کند

اسلام یک حساب دارد و مسلمین حساب دیگری دارند. اسلام زنده است و مسلمانانِ فعلی مرده.

ارزش یک چیز آنوقت معلوم می‌شود که ببینیم آیا چیز دیگر می‌تواند جای او را بگیرد یا نه. تقوا یکی از حقایق زندگی است، به دلیل اینکه چیزی دیگر نمی‌تواند جای آن را بگیرد، نه زور و نه پول و نه تکثیر قانون و نه هیچ چیز دیگر.

مسلمان آن است که سایر مسلمانان از زبان و دست او در امان باشند.

تقوا در عرف شرع یعنی نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می‌کشاند به اینکه ممنوعات و محرّمات را ترک کند.

فرشتگان، زیر پای طالبان علم پر می‌نهند. اما اگر خلوص نیت در کار نباشد، تحصیل هیچ علمی ولو یاد گرفتن آیات قرآن باشد اجر و ثوابی ندارد.

آنهایی که شنیده‌اید در منبرها می‌گویند بیاید یک مشت شیعه را نجات دهد، یک مشت شیعه دروغ است. یک مشت شیعه که قالتاق‌ترین مردم دنیا هستند امام زمان علیه‌السلام حامی اینها نیست. او مصلح کلّ عالم است. درباره او هم ما هیچ حق نداریم به اینکه وقت معین کنیم، حساب بکنیم چند سال دیگر، ده سال دیگر، از این حساب ابجدهایی که هر روز می‌کنند.

و همچنین است لباس. انسان پای خود را در کفش و سر خود را در کلاه و تن خود را به انواع جامه‌ها محصور می‌کند و می‌پیچد و البته به وسیله همین کفش و کلاه و جامه است که نظافت خود را حفظ می‌کند، جلو سرما و گرما را می‌گیرد. حالا نام این را چه باید گذاشت؟ آیا می‌توان نام همه اینها را زندان گذاشت و اظهار تأسف کرد که پا در کفش و سر در کلاه و تن در پیراهن زندانی شده و آرزوی آزاد شدن اینها را از این زندانها کرد؟! آیا می‌توان گفت خانه و مسکن داشتن محدودیت است و منافی آزادی است؟!

چیزی که خطر را از انسان دفع می‌کند و انسان را از مخاطرات صیانت می‌کند، او مصونیت است نه محدودیت، و تقوا چنین چیزی است. تعبیر به مصونیت، یکی از تعبیرات امیرالمؤمنین است. در یکی از کلماتش می‌فرماید: اَلا فَصونوها وَ تَصَوَّنوا بِها. یعنی تقوا را حفظ کنید و به وسیله تقوا برای خود مصونیت درست کنید.

از هر دشمنی با نیروی عقل می‌توان دفاع کرد. اگر دشمنی پیدا شود که بتواند عقل را بدزدد پس او از همه خطرناک‌تر است

ما اگر می‌دانستیم که جهل و جهالت چه بر سر ما آورده و چه بر سر اسلام آورده، از جهالت و نادانی و بی‌سوادی وحشت می‌کردیم نه از علم و مدرسه.

ما و لیلی همسفر بودیم اندر راه عشق او به مطلبها رسید و ما هنوز آواره‌ایم

اسلام علم را نور می‌داند و جهل را ظلمت، علم را بینایی می‌داند و جهل را کوری: قُلْ هَلْ یسْتَوِی الاَْعْمی وَ الْبَصیرُ اَمْ هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُماتُ وَ النّورُ. آنوقت می‌گوید: طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کلِّ مُسْلِمٍ. همین علم که نور و بینایی است بر هر مسلمانی فرض است. آیا می‌توان قائل شد که از نظر اسلام فقط بر مردان فرض است که از ظلمت خارج شوند و به فضای روشن بیایند اما زنان همچنان در ظلمت بمانند؟! فقط بر مردان فرض است که از این کوری بیرون روند و اما زنان همچنان در کوری باقی بمانند؟!! البته نه.

مؤمنین و مقدسین نباید از علم و مدرسه بترسند و وحشت کنند و خیال کنند که اگر علم آمد دین می‌رود. این، سوء ظن به اسلام است. اسلام آنچنان دینی است که در محیط علم، بهتر از محیط جهل رشد می‌کند. ما اگر می‌دانستیم که جهل و جهالت چه بر سر ما آورده و چه بر سر اسلام آورده، از جهالت و نادانی و بی‌سوادی وحشت می‌کردیم نه از علم و مدرسه.

یکی دیگر اینکه اگر بنا باشد به مصداق: وَ تَوْقیفِهِمْ عَلی ما اَرادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دینِهِمْ وَ دُنْیاهُمْ مصلحت‌گویی بشود باید بدانیم که مصلحت‌گویی غیر از مزاج‌گویی است، غیر از این است که چیزی بگوییم که مردم خوششان بیاید و ما را تحسین کنند و «به‌به» بگویند. هیچ می‌دانید چرا مردم با پیغمبران زمان خودشان مخالف بوده‌اند؟ چرا هر پیغمبری که پیدا می‌شود زیاد مخالف پیدا می‌کند؟ چرا پیغمبرها در زمان خودشان از ما کمتر مرید داشته‌اند؟ این قضیه، رمزی دارد. رمزش این است که آنها با نقاط ضعف مردم مبارزه می‌کردند و ما از نقاط ضعف مردم بهره‌برداری می‌کنیم

پیغمبران این طور نمی‌کردند، سخت با نقاط ضعف مردم می‌جنگیدند؛ مصلحت مردم را رعایت می‌کردند نه میل و رضای آنها را. این بود که در زمان خودشان کمتر مرید پیدا می‌کردند.

نباید تصور کرد که تقوا از مختصات دینداری است از قبیل نماز و روزه، بلکه تقوا لازمه انسانیت است.

چیز عجیبی است که یک عده اشخاص آنجا که پای تعلیمات زنان به میان می‌آید سخت مخالفت می‌کنند و اما همین که پای احتیاج به میان می‌آید زنان و دختران خود را برای معالجه در اختیار مردان و حتی در اختیار مردم کافر قرار می‌دهند!

متوکل که از شمشیرش به اصطلاح خون می‌چکید رو کرد به ابن سکیت و گفت: آیا پسران من بهترند یا پسران علی، حسن و حسین؟ این مرد عالم چنان از این گستاخی متوکل برآشفت که گفت: قنبر، غلام علی در نظر من بهتر است از این دو پسر و از پدر آنها. متوکل دستور داد غلامهای ترکی آمدند و زبان ابن سکیت را از پشت گردن درآوردند. آن مرد با این وضع کشته شد.

شک نیست که در عمل، لازمه تقوا و صیانت نفس نسبت به چیزی ترک و اجتناب از آن چیز است اما نه این است که معنای تقوا همان ترک و پرهیز و اجتناب باشد.

در باب اخلاص هم دو مطلب ذکر کردم که مورد احتیاج روز ماست: یکی اینکه منبر، کرسی دلاّلی برای شخصیتها قرار نگیرد؛ دیگر اینکه وسیله مبارزه با نقاط ضعف اجتماع باشد نه وسیله بهره‌برداری از نقاط ضعف آن. خطیب باید مردم را در جریان وقایع بگذارد

موضوع سخن فریضه علم است