بریده‌هایی از کتاب پول

تورمِ شتابنده نشانه درماندگی یا دیکتاتوری است.

در کشوری که حکومت قانون وجود ندارد، همه آنارشیست می‌شوند.

پول می‌تواند ما را از احتیاج، از شغلی که از آن لذت نمی‌بریم، یا از جامعه و کشوری که دوستش نداریم برهاند.

پول ارزش همه چیز را تعیین می‌کند اما خودش چیزی نمی‌ارزد.

پل سمیوئلسن می‌گوید «اگر این‌قدر ثروتمند هستی پس چرا این‌قدر کودنی؟»

در دنیایی که همه به دنبال ارضای فوری خواسته‌هایشان هستند پیشرفت دشوار است.

مردم نیک‌منش اخلاقی رفتار می‌کنند: به منافع همه کسانی که از اعمال آن‌ها متأثر می‌شوند توجه دارند. همچنین به فکر آینده خود و دیگران هستند.

میزان تورم یک کشور چیزهای زیادی درباره آن کشور به ما می‌گوید. میزان معمول تورم، بین ۱ تا ۵ درصد، به این معناست که نهادهای حکومت می‌توانند با بهره‌مندی از درجه مناسبی از اعتماد عمل کنند، زیرا از قدرت چاپ پول سوءاستفاده نمی‌شود. اما اگر تورم از ۵ درصد به ۱۰ درصد و بعد به ۳۰ درصد و بیشتر برسد، چنان‌که در آرژانتین یا زیمبابوه رسید، معلوم می‌شود که چیز شوم‌تری در کار است.

پول چه‌گونه منش را تغییر می‌دهد؟ وقتی که در یک مرکز مالی مانند لندن یا نیویورک کار می‌کنید بیشتر زندگی اجتماعی‌تان در مسافرت هرروزه با قطار می‌گذرد. این گواه پیروزی بی‌سروصدای کوشش بر اندیشه است. اندیشه مستقل و هوشمندانه در مشاغل امروزی دارای اولویت یا ارزش نیست، حتی در آن مشاغلی که تفکر ارزشمندترین مهارت به‌شمار می‌رود. گرایش جمعی به رفتار قراردادی و سنجش‌پذیر به تأکید بیشتر بر این‌که ما را در اداره یا پشت میز ببینند انجامیده است. از کمیت و کیفیت تفکر کاسته شده است و در زندگی خارج از محیط کار نیز چنین است.

بنابر تعریف، نگرانی کارایی ندارد: نه تأمل و تحلیل است و نه تصمیم‌گیری حساب شده. نگرانی مشغله‌ای ذهنی‌ست که راه‌حلی هم برای خود نمی‌یابد. بعضی از مردم با «سرگرم کردن خود» به نگرانی واکنش نشان می‌دهند؛ با رفاه اضافی می‌جنگند، و در پی حذف فرصتی هستند که رفاه برای تأمل فراهم کرده است.

نمایان‌ترین و معتبرترین نقد بازارها نبودِ وابستگی متقابل نیست، بلکه نابرابری توزیع ثروت و درآمد و فرصت‌های ایجادشده است.

مارکس شاید چنین استدلال کرده باشد که پول تبدیل نیروی کار ماست به اوراق بهادار.

روشن‌بینی را تغییری در نگرش می‌دانم، یعنی آن‌گاه که چیزی را بهتر می‌فهمیم.

هیوم منشأ نهادها را تمایل ما به پایبندی به قوانین می‌داند که در درازمدت به نفع ماست، اما در عین حال معتقد است که ما نمی‌توانیم به قوانین پایبند بمانیم.

در این‌باره که پول چه‌گونه ممکن است جوامع برخوردار از آرامش و پیوند میان نسل‌ها را ایجاد کند، خطرپذیری را روا بدارد، و بر حس منزلت ما چیره شود یا جنون و هراس بیافریند چیزی به ما نمی‌گوید. برای توضیح این تأثیرات نگاهی خواهم کرد به چهار خصلت فلسفی پول: وابستگی متقابل، مهار آینده، اندازه‌گیری، و افسون.

«معمولا فرض می‌شود که دانش و مهارت فنی انباشتی‌ست؛ بی‌شک یک فن برتر، همین که شناخته شد، جایگزین روش‌های قدیم می‌شود. اما تاریخ صنعت چین نمونه‌هایی از فراموش شدن تکنولوژی و پس‌روی به‌دست می‌دهد».

نظریه بازی‌ها نشان می‌دهد که منش اخلاقی، مانند اعتبار، ممکن است در بازی‌های تکرارشونده مؤثر باشد. معنای این گفته آن نیست که آدم‌هایی با منش خوب در نهایت خودخواهند؛ بنابر تعریف چنین نیستند. اما شاید این نکته راتوضیح دهد که آنان چرا دوام می‌آورند و چرا جوامع‌شان به احتمال بیشتر بقا می‌یابد. مردم نیک‌منش اخلاقی رفتار می‌کنند: به منافع همه کسانی که از اعمال آن‌ها متأثر می‌شوند توجه دارند. همچنین به فکر آینده خود و دیگران هستند.

ارزش پول در مسئولیت نهادها نهفته است. نهادها می‌توانند ارزش آن را حفظ یا نابود کنند. برای این که پول نقش خود را به‌عنوان ابزار مهار آزمایش و سرمایه‌گذاری در آینده ایفا کند به نهادهایی نیاز داریم که می‌دانیم در آینده به‌نحوی مناسب و قابل پیش‌بینی عمل خواهند کرد. وقتی که نهادهای پولی اعتماد ما را از دست می‌دهند، چنان که در دوره تورم لگام‌گسیخته رخ می‌دهد، این کارکرد پول از بین می‌رود و مردم به جای دیگری پناه می‌برند: به پول کشورهای دیگر یا به کالا یا ملک ــ یعنی دارایی‌های ملموس.

مدیران شرکت‌هایی که در فهرست بازار سهام قرار گرفته‌اند بسیار بیش از خود مالکان درباره شرکت اطلاعات دارند، بنابراین صاحبان شرکت‌ها نمی‌دانند که آیا مدیران به نفع آن‌ها کار می‌کنند و عملکرد خوبی دارند یا نه.

جورج سوروس یکی از چند ثروتمند بزرگ دنیاست، اما ناخشنود به‌نظر می‌رسد. در ذهن او، در سلسله‌مراتب منزلت، فیلسوفان بالاتر از ثروتمندان قرار می‌گیرند. سوروس آن اندازه هوش دارد که بداند ثروتمندان خوش اقبال بوده‌اند. ثروت به‌ندرت نشانه توانایی یا استعدادی شگفت‌انگیز است، گرچه او شاید خود را استثنا بداند. فیلسوفان و اندیشمندان بزرگ اصیل و شایسته احترامند.

خواسته‌های ما معین نیست؛ این خواسته‌ها تحت تأثیر آن‌چه دیگران دارند قرار دارد. و این موجب رشک و رقابت اجتماعی می‌شود. ما آن‌چه را دیگران دارند می‌خواهیم و گمان می‌کنیم که به آن‌ها نیاز داریم.

نگرانی بهایی است که برای داشتن آینده می‌پردازیم.

وابستگی متقابل شاید مهم‌ترین ویژگی پول باشد. پول بی‌ارزش است مگر آن‌که دیگران آن را به‌رسمیت بشناسند و بپذیرند. پول یک قرارداد اجتماعی‌ست، شاید مهم‌ترین قرارداد اجتماعی خاص جوامع امروزی.

میزان تورم یک کشور چیزهای زیادی درباره آن کشور به ما می‌گوید. میزان معمول تورم، بین ۱ تا ۵ درصد، به این معناست که نهادهای حکومت می‌توانند با بهره‌مندی از درجه مناسبی از اعتماد عمل کنند، زیرا از قدرت چاپ پول سوءاستفاده نمی‌شود. اما اگر تورم از ۵ درصد به ۱۰ درصد و بعد به ۳۰ درصد و بیشتر برسد، چنان‌که در آرژانتین یا زیمبابوه رسید، معلوم می‌شود که چیز شوم‌تری در کار است. شاید علتش این باشد که اعتماد کافی ممکن نبوده زیرا راهی برای نظارت بر حاکمان وجود نداشته است. به همین دلیل است که فلزات گرانبها یا سکه‌های ذاتآ قیمتی را معیار ارزش پول قرار داده‌اند. ناتوانی ما در نظارت بر دولت، که مستلزم اطلاعات و نهادهای مستقلی چون سازمان‌های آمار و نهادهای حقوقی و مطبوعات آزاد است، پول کاغذی و الکترونیک را ممکن ساخته است. تورمِ شتابنده نشانه درماندگی یا دیکتاتوری است.

وابستگی متقابل نخستین ویژگی فلسفی پول است. پول قراردادی اجتماعی است و ارزش آن به شناسایی‌اش از جانب دیگران و ضمانت اجرایی حقوق مالکیت وابسته است. اساسی‌ترین کارکرد پول تسهیل مبادله و از این‌رو تقسیم کار است. این کارکرد یک رشته منافع ایجاد می‌کند. مبادله به این دلیل انجام می‌شود که برای هر دو طرف سودآور است. تقسیم کار بهره‌وری ما را افزایش می‌دهد و ما را از کمبود و سختی‌های آن می‌رهاند. تولید مازادْ پیش‌شرط توجه به دیگران و ایجاد نهادهای مستقل قانون و حکومت است.

مبادله نگاه ما را به بیگانگان تغییر می‌دهد: یاد می‌گیریم که آن‌ها را فرصتی برای تجارت و یادگیری و نوآوری ببینیم. به این روش، پول به تغییر سازمان اجتماعی از ساختارهای خانوادگی توزیع و اداره امور به ملت‌های پرجمعیت دارای نهادهای رسمی و منصف کمک می‌کند.

هرچه مازاد منابع بیشتر باشد جامعه دست‌کم در درون خود اخلاقی‌تر می‌شود. کشورهای توسعه‌یافته سابقه حقوق بشر بهتر، میزان جنایت کمتر، بهداشت بهتر، مراقبت بهتر از سالمندان و تأمین اجتماعی بهتری از کشورهای در حال توسعه دارند. جوامع ثروتمند دارای نهادهای رسمی هستند که این خدمات را برای همه شهروندان فراهم می‌آورند، برخلاف ترتیبات غیررسمی تمامآ خانوادگی جوامع شکارچی ـگردآورنده غذا یا جوامع قبیله‌ای.

مبادله به‌راستی بر درک ما از آن‌چه باور داریم، ــ از عزت نفس و منزلت و آن‌چه آرزومندش هستیم ــ تأثیر می‌گذارد. خواسته‌های ما معین نیست؛ این خواسته‌ها تحت تأثیر آن‌چه دیگران دارند قرار دارد. و این موجب رشک و رقابت اجتماعی می‌شود. ما آن‌چه را دیگران دارند می‌خواهیم و گمان می‌کنیم که به آن‌ها نیاز داریم.

تورمِ شتابنده نشانه درماندگی یا دیکتاتوری است.

ناکامی مشابهی در درک مبادله حال و آینده در بعضی جنبه‌های اقتصاد اسلامی معاصر به‌چشم می‌خورد که برای پرهیز از پرداخت بهره به شیوه‌ای که با قرائتی خاص از قانون شرع سازگار باشد خود را به‌زحمت می‌اندازد. این کار بیهوده است. بهره، هر نامی هم که به آن بدهیم، به‌نحوی از انحاء باید در مبادله آزاد پول در گذر زمان وارد شود وگرنه چنین مبادله‌ای انجام نخواهد شد. عوام ممکن است بر رباخواری استثمارگرانه نزول‌خواران ظالم خشم بگیرند، اما برای دریافت بهره سپرده به‌ندرت فریاد اعتراض به سوءاستفاده بلند می‌شود. این‌دو لازم و ملزوم یکدیگرند.