بریده‌هایی از کتاب راه باریک آزادی

استبداد از دل ناتوانی جامعه برای اعمال نفوذ بر سیاست‌ها و اقدامات حکومت زاده می‌شود

دالان باریک آزادی فشرده شده میان ترس و سرکوبی که حکومت‌های استبدادی ایجاد می‌کنند و خشونت و بی‌قانونی ناشی از فقدان آنها، قرار دارد. در این دالان است که حکومت و جامعه یکدیگر را متوازن می‌سازند. این توازن محصول نه یک لحظهٔ انقلابی، بلکه میوهٔ مبارزه‌ای دائمی و هر روزه میان این دو به حساب می‌آید

افراد هنگامی آزادند که اختیار کامل نظم بخشیدن به کنش‌های‌شان را داشته باشند و جان و مال‌شان را هرگونه که مناسب می‌دانند... بدون استجازه، یا وابستگی به ارادهٔ هر شخص دیگری، در خدمت بگیرند.

«اگر دو کس خواهان چیز واحدی باشند که نتوانند هر دو از آن بهره‌مند شوند، به دشمنی با هم می‌پردازند؛ و... می‌کوشند یکدیگر را از میان بردارند یا مطیع خویش سازند.»

اما به جای آزادی، تقدیری که برای ملت سوریه رقم خورد جنگ داخلی و خشونت غیرقابل مهار بود. آدم، یکی از فعالان رسانه‌ای در لاذقیه، تحولات بعدی را این گونه بازاندیشی کرد: می‌پنداشتیم موهبتی به دست خواهیم آورد، اما آنچه نصیب‌مان شد همهٔ بدی‌های دنیا بود.

این را با تاریخ موفقیت‌آمیزتر حقوق زنان، برای مثال در بریتانیا، مقایسه کنید، جایی که حقوق زنان نه اعطا، بلکه گرفته شد. زنان یک حرکت اجتماعی شکل دادند که به جنبش طرفداران حق رأی زنان معروف شد. این جنبش از بطن اتحادیهٔ اجتماعی و سیاسی زنان بریتانیا بیرون آمد، جنبشی تماماً زنانه که در سال ۱۹۰۳ تأسیس گردید. زنان بریتانیا منتظر مردان نماندند تا بابت «بهترین ابتکار توازن جنسیتی» به آنها جایزه بدهند. آنها قوای‌شان را بسیج و تجهیز کردند و وارد اقدام مستقیم و نافرمانی مدنی شدند.

حکومت باید به مردمی که خطاها را صادقانه گزارش می‌دهند اطمینان داشته باشد و مردم باید بتوانند به نهادهای حکومتی اعتماد کنند، تا آن حد که با اشتراک گذاشتن اطلاعات آبروی‌شان را در معرض خطر بگذارند.

شکست لویاتان‌های کاغذی در ظرفیت‌سازی، برای شهروندان‌شان شمشیری دو لبه است. یک حکومت ناتوان‌تر کمتر می‌تواند سرکوب‌شان کند. آیا این شالوده‌ای برای نوعی آزادی است؟ متأسفانه نوعاً خیر. بلکه مصیبت‌های دو جهان بر شهروندان لویاتان‌های کاغذی آوار می‌شود. این حکومت‌ها هنوز بسیار استبدادی هستند - آنها نهادهٔ ناچیزی از مردم دریافت می‌کنند و لذا به عدم پاسخگویی در مقابل آنان ادامه می‌دهند، و علاوه بر آن قید و بند اخلاقی چندانی در مورد سرکوب یا کشتارشان ندارند. هم‌زمان، شهروندان نقش حکومت را نیز به عنوان داور در مرافعات، اعمال‌کنندهٔ قانون، و فراهم آورندهٔ خدمات عمومی از دست می‌دهند. لویاتان‌های کاغذی هیچ تلاشی برای خلق آزادی یا کاستن از شدت هنجارهای مغایر با آن به خرج نمی‌دهند. در واقع همان‌گونه که خواهیم دید لویاتان‌های کاغذی غالباً قفس هنجارها را تنگ‌تر و نه فراخ‌تر می‌سازند.

هر قدر زندگی ما پیچیده‌تر می‌شود، نیاز بیشتری به حل وفصل مرافعات، مقررات‌گذاری، خدمات عمومی، و حمایت از آزادی‌های‌مان داریم. در عین حال، هر چه لویاتان پرظرفیت‌تر می‌شود مهارش دشوارتر خواهد بود. لذا جامعه - یعنی مردم عادی، همهٔ ما و سازمان‌ها و انجمن‌های‌مان- باید قدرتمندتر بشود تا آن را کنترل کند.

او معتقد است پیشرفت‌ها در هوش مصنوعی از بخت فرخندهٔ «دیکتاتوری‌های دیجیتال» خبر می‌دهد و دولت‌ها را قادر به پایش، مهار و حتی تعیین شیوهٔ تعامل، ارتباط و اندیشهٔ ما خواهد کرد.

شالودهٔ اساسی یک زندگی شایسته و رضایت‌بخش بر عدم سلطه استوار است- آزادی از سلطه، ترس و ناامنی شدید. براساس نظر پتی، پذیرفتنی نیست که کسی به ترحم دیگری واگذاشته شود، مجبور به شیوه‌ای از زندگی که او را در برابر برخی اعمال شریرانه، که شخصی دیگر می‌تواند به دلخواه خود تحمیل کند، آسیب‌پذیر سازد.

«حالات نفسانی که آدمیان را به صلح متمایل می‌سازند شاملند بر ترس از مرگ؛ طلب لوازم ضروری برای زندگی راحت؛ و نوعی امید به کسب آنها از طریق کوشش خود.» اما در وضعیت «جنگ» این چیزها به طور طبیعی فراهم نخواهند آمد. در واقع [در چنین شرایطی] انگیزه‌های اقتصادی از میان می‌روند.

فیلسوفان و دانشمندان سیاسی از زمان‌های دور بر این باور بودند که برای حل و فصل مرافعات، اجرای قانون و مهار خشونت به حکومت نیاز است. به بیان لاک: هر جا قانون نباشد آزادی هم نیست.

به مردم به همان اندازه‌ای که برای‌شان کافی بود امتیاز دادم، نه کمتر و نه بیشتر از حق‌شان. از کسانی که قدرت داشتند و برای ثروت‌شان مورد حسادت قرار می‌گرفتند مراقبت کردم تا آسیبی نبینند. من برپا ایستادم، سپر نیرومندم را گرداگرد هر دو طرف قرار دادم و نگذاشتم هیچ طرف به ناحق غلبه کند. هدف از اصلاحات سولون تقویت مردم در برابر فرادستان بود، درحالی که هم‌زمان به فرادستان نیز اطمینان می‌داد منافع‌شان مورد تهدید جدی قرار نمی‌گیرد.

آلیس که هنوز یک کمی نفس نفس می‌زد گفت، «آخر در کشور ما اگر برای مدت طولانی خیلی سریع بدویم، یعنی همین کاری که ما داشتیم انجام می‌دادیم، معمولاً به جایی دیگر می‌رسیم.» ملکه گفت «چه کشور کُند و تنبلی دارید! اکنون و اینجا، همان‌گونه که می‌بینی، برای اینکه در همان مکان قبلی بمانی لازم است تا جایی که می‌توانی سریع بدوی.»

در حقیقت ایجاد شرایط برای آزادی یک فرآیند چندوجهی است، در بردارندهٔ مهار مرافعه و خشونت، شکستن قفس هنجارها، و در بند کردن قدرت و استبداد نهادهای حکومتی.

شالودهٔ اساسی یک زندگی شایسته و رضایت‌بخش بر عدم سلطه استوار است- آزادی از سلطه، ترس و ناامنی شدید.

همین که یک حکومتِ واجد ظرفیت لازم برای به زنجیر کشیدن تبهکاران و به اجرا گذاشتن قانون مستقر می‌شود، قفس هنجارها غالباً شروع به شکستن می‌کند.

پیدایش حکومت‌های قدرتمند اغلب با مقاومت مواجه می‌شود چون مردم از استبداد می‌ترسند

«مسئلهٔ گیلگمش» می‌خوانیم- مهار کردن اختیار و اقتدار حکومت، به صورتی که فوائدش و نه مضارش عاید شهروندان شود - به چاره‌ای رسید

یک نظریه هنگامی بیشترین فایده را دارد که روش‌های جدیدی برای اندیشیدن دربارهٔ جهان در اختیار بگذارد.

آیا چین موطن نخستین حکومت اداری شایسته‌سالار در جهان نیست؟ بله و نه. همانطور که در فصل ۷ خواهیم دید، چین تاریخی طولانی از یک دیوان‌سالاری پرظرفیت و پیچیده دارد، اما همچنین تاریخی به همان اندازه دراز از فساد گسترده که در آن بسیاری از سمت‌ها به افراد سیاسی مرتبط یا کسانی می‌رسید که بالاترین قیمت را می‌پرداختند. این پیشینه در دوران معاصر هم ادامه یافته است. در سال ۲۰۱۵ یک پیمایش از ۳۶۷۱ مقام حزب کمونیست نشان داد که دوسوم آنها معتقدند «وفاداری سیاسی» و نه شایستگی، مهمترین معیار برای کسب مناصب دولتی است. همین که خود را در جمع وفاداران به نظام قرار دادید می‌توانید به کار خالی کردن جیب صاحبان کسب‌وکار و شهروندان مشغول شوید. شما همچنین می‌توانید با فروختن مشاغل دولتی زیردستانی مطیع دست و پا کنید.

دالان باریک آزادی فشرده شده میان ترس و سرکوبی که حکومت‌های استبدادی ایجاد می‌کنند و خشونت و بی‌قانونی ناشی از فقدان آنها، قرار دارد. در این دالان است که حکومت و جامعه یکدیگر را متوازن می‌سازند. این توازن محصول نه یک لحظهٔ انقلابی، بلکه میوهٔ مبارزه‌ای دائمی و هر روزه میان این دو به حساب می‌آید. این مبارزه منافعی به بار می‌آورد. در این دالان حکومت و جامعه نه فقط رقابت، که همکاری نیز می‌کنند. این همکاری موجب ظرفیتی بیشتر برای حکومت می‌شود تا خواسته‌های جامعه را به انجام برساند، و بسیج اجتماعی عظیم‌تری را تهییج می‌کند تا این ظرفیت افزودهٔ دولت مورد پایش قرار گیرد.

هر ساله میلیون‌ها نفر در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و آمریکای مرکزی از خانه و کاشانهٔ خود می‌گریزند و در فرآیند فرار جان‌شان را به خطر می‌اندازند، نه برای دستیابی به درآمد بالاتر یا راحتی مادی بیشتر، بلکه در تلاش برای حمایت از خود و خانواده‌های‌شان در برابر خشونت و ترس.

پِتی در کتابش با عنوان جمهوریخواهی: نظریه‌ای در مورد آزادی و دولت، استدلال می‌کند شالودهٔ اساسی یک زندگی شایسته و رضایت‌بخش بر عدم سلطه استوار است- آزادی از سلطه، ترس و ناامنی شدید. براساس نظر پتی، پذیرفتنی نیست که کسی به ترحم دیگری واگذاشته شود، مجبور به شیوه‌ای از زندگی که او را در برابر برخی اعمال شریرانه، که شخصی دیگر می‌تواند به دلخواه خود تحمیل کند، آسیب‌پذیر سازد.

تردیدی نیست که با اطاعت و پیروی از خواسته‌ها یا فرامین شخص دیگر می‌توان جلوی خشونت را گرفت. اما قیمتش تهدید شدن در هر روز آزگار و انجام کارهایی است که شما نمی‌خواهید بکنید

هر رابطهٔ قدرت نابرابر، چه از طریق تهدید به اجرا گذاشته شود یا دیگر ابزارهای اجتماعی ازقبیل رسوم، شکلی از سلطه می‌آفریند، زیرا به محکومیت نسبت به سیطرهٔ دلبخواهی کسی می‌انجامد: محکوم بودن به ارادهٔ بالقوه بوالهوسانه یا داوری بالقوه شخصی دیگر.

از نظر هابز، «جنگ» «صرفاً شامل درگیری واقعی نیست، بلکه عِلم به قرار داشتن در معرض درگیری است، در هر زمانی که اطمینان نسبت به خلاف آن وجود نداشته باشد.»

هابز همچنین تشخیص می‌داد که انسان‌ها آرزویی شدید برای برخی وسائل آسایش اولیه و فرصت‌های اقتصادی دارند. او نوشت «حالات نفسانی که آدمیان را به صلح متمایل می‌سازند شاملند بر ترس از مرگ؛ طلب لوازم ضروری برای زندگی راحت؛ و نوعی امید به کسب آنها از طریق کوشش خود.» اما در وضعیت «جنگ» این چیزها به طور طبیعی فراهم نخواهند آمد. در واقع [در چنین شرایطی] انگیزه‌های اقتصادی از میان می‌روند.

نکتهٔ اصلی اینجاست که یک لویاتان، هر گونه که اداره شود، آن کاری را می‌کند که از یک لویاتان انتظار می‌رود. لویاتان «جنگ» را متوقف می‌سازد، «ترس دائمی، و خطر مرگ خشونت‌بار» را از میان می‌برد و تضمین می‌دهد که زندگی مردان و همچنین امیدواریم زنان حالا دیگر «منزوی، فقیرانه، ناگوار، بی‌رحمانه و کوتاه» نخواهد بود.