بریده‌هایی از کتاب نخبگان معنوی

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند

امام صادق (ع) از پدرانش نقل کرد که پیامبر خدا (ص) فرمود: هر که ما اهل بیت را دوست داشته باشد خدا را بر نخستین نعمت سپاس گوید. عرض شد: نخستین نعمت چیست؟ فرمود: پاکی ولادت (حلال‌زادگی) و ما را جز کسانی که ولادتی پاکیزه داشته باشند دوست ندارند. (المحاسن، برقی، ج ۱، ص ۱۳۸)

از شهید بهشتی پرسیده بودند: «در آلمان که بودید چند نفر را مسلمان کردید؟» ایشان فرموده بود: «هیچ کس». گفتند: «پس شما در آنجا از طرف اسلام و شیعه چه می‌کردید؟» ایشان فرموده بود: «من آنجا نرفتم که کسی را مسلمان کنم، رفته بودم کاری کنم که مسلمان‌های آنجا مسلمانی‌شان حفظ شود.»

شما هرچقدر هم برای جذب دیگران دکور مسجد را خوش آب و رنگ کنید، باز هم دکور جذاب‌تر در فضای مجازی وجود دارد که باعث شود تزئینات مسجد به چشم نیاید. باید سراغ اصالت‌ها برویم.

«پیامبر اکرم (ص) فرموده: مؤمن باید هفته‌ای یک بار برای اسلام خودش و برای درک معارف دینی خودش وقت بگذارد، حالا تو جزء آن‌ها هستی یا نه؟»

در آموزش دادن، هیچ چیز به اندازهٔ خلاصه کردن مؤثر نیست. مثلاً خلاصه کردن کتاب‌های شهید مطهری (ره) و بعضی از کتاب‌های آیت الله مصباح که دارای زبان عمومی‌تر است. یک دوره معارف قرآن آیت الله مصباح را می‌توانید به سهولت در مسجد به جوانان یاد بدهید. کتاب معارف قرآن آیت الله مصباح یزدی یک دورهٔ آموزشی است و این کتاب برای آموزش نوشته شده است. لازم است که جوان‌های نخبهٔ مسجد دورهٔ کتاب‌های معارف قرآن را دیده باشند، یا آن‌ها را خلاصه کرده و بیاورند.

یکی از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی، توجه به اولویّت‌ها است. همهٔ کارها اولویّت یکسانی ندارند و تمام کارها را نمی‌توان با هم به پیش برد.

پاسخ به این سؤال، فقط برای یک مبلّغ یا روحانی که سخنرانی می‌کند، مهم نیست. بلکه برای همهٔ کسانی که مدیر و برنامه‌ریز هستند و در عرصه‌های فرهنگی فعالیّت می‌کنند هم، پاسخ به این سؤال دارای اهمیّت بالایی است.

بسیار مهم است که قبل از برنامه‌ریزی، دایرهٔ مخاطبان خودمان را مشخّص کنیم. یکی از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی، توجه به اولویّت‌ها است. همهٔ کارها اولویّت یکسانی ندارند و تمام کارها را نمی‌توان با هم به پیش برد. نیروها و سرمایه‌ها محدود است. بنابراین پاسخ به این سؤال که ما در مقام برنامه‌ریزی، باید به کدام گروه از مخاطبان اولویّت بدهیم، بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.

به عنوان مثال، ثمرهٔ اینکه شما یک دانش‌آموز مذهبی را به مسجد جذب کنید این است که او با وجود اینکه هوش متوسّطی دارد اما در کنکور راحت قبول می‌شود و وقتی از او می‌پرسند: «تو چرا راحت قبول شدی؟ مگر در مسجد کلاس کنکور می‌گذارند؟» می‌گوید: «نه، مسجد به من یاد داده که مقابل هوسرانی‌های خودم بایستم. از وقتی مقابل این‌ها ایستادم، دیگر موقع درس خواندن بی‌حوصله نیستم. بی‌حوصله که نباشم، هوش متوسّط من با هوش بالا برابری می‌کند. من قدرت تمرکز را در مسجد با نماز خواندن یاد گرفتم.»

چه کنیم که همه نمازخوان بشوند؟ باید کاری کنیم آن‌هایی که نمازخوان هستند، بهتر نماز بخوانند، به همین سادگی. در آن صورت آن کسی که نماز نمی‌خواند می‌آید از رفیق نمازخوانش می‌پرسد: «تو چرا اینقدر با نشاطی؟ تو چرا همیشه اینقدر سرحالی؟ تو چرا کینهٔ هیچ کسی را به دل نمی‌گیری؟ تو چرا عصبانی نمی‌شوی؟ تو چرا حسرت‌زده نمی‌شوی؟» و او جواب می‌دهد: «نمی‌دانم، امّا شاید به خاطر نماز باشد.»

آقایان فقط سخنان را گوش می‌کنند و نهایتاً خودشان انسان‌های خوبی می‌شوند؛ اما مادران انسان‌ساز هستند و علاوه بر تأثیر گرفتن خودشان، دیگران را هم تربیت می‌کنند.

در روایت از پیامبر اکرم (ص) آمده است: «کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکمْ، وَ لَا تَکونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکم؛ مردم را با اعمالتان [به دین] دعوت کنید، نه با زبان‌هایتان»

جوانی که دیگران ساعت‌ها از وقتش را برای آموزش احکام و یا اعتقادات گرفته‌اند، امّا از پرورش ابعاد انسانی و اخلاقی او غفلت کرده‌اند، چه بسا باعث دفع دیگران از دین هم بشود.

بهترین و مؤثرترین روش برای هدایت انسان‌ها، اعمّ از جذب به دین و رشد در مسیر تربیت دینی، عمل است.

آنچه در برنامه‌های مذهبی برای مذهبی‌ها اهمیت دارد «درست بودن» است نه «جذّاب بودن».

یکی از آسیب‌های تربیت خوبان، توقّف است. توقّف در همین حد که مثلاً چند نفر بچه‌مذهبی دور هم جمع شده‌اند و مسجدی هستند و دیگر هیچ. آیا این‌ها خیلی بهتر از بقیه شده‌اند، یا در همان حد باقی مانده‌اند؟ آیا تفاوت این‌ها با دیگران فقط در آن است که این‌ها به مسجد می‌آیند و دیگران نمی‌آیند؟ اگر بخواهیم خوبانی را تربیت کنیم که اثرشان در جامعه بیشتر باشد، باید تا جایی که در توانمان است آن‌ها را به گونه‌ای تربیت کنیم که در اعلی‌درجات معنویّت قرار بگیرند

«تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند» و این شعارِ پر رمز و راز و عجیبی است.

چرا که «دو صد گفته چون نیم کردار نیست». هر چقدر هم از دین صحبت کنی، اثرش به اندازهٔ اینکه دو نفر به این دین به‌خوبی عمل کنند، نیست.

نکتهٔ اول اینکه «بهترین روش برای دعوت انسان‌ها به دین، عمل است»

«تأثیر عمل به اندازهٔ پشتوانهٔ معرفتی و معنوی آن است»

از شهید بهشتی پرسیده بودند: «در آلمان که بودید چند نفر را مسلمان کردید؟» ایشان فرموده بود: «هیچ کس». گفتند: «پس شما در آنجا از طرف اسلام و شیعه چه می‌کردید؟» ایشان فرموده بود: «من آنجا نرفتم که کسی را مسلمان کنم، رفته بودم کاری کنم که مسلمان‌های آنجا مسلمانی‌شان حفظ شود.»

هیچ چیزی مانند عمل، در هدایت مؤثر نیست.

این تصور اشتباه است که فکر کنیم موفقیّت در یک مسجد به این است که جمعیّت زیادی در مسجد جمع شود. هرگز این‌گونه نیست! موفّقیت یک روحانی در یک مسجد و یا موفّقیت یک کانون فرهنگی، به این است که ببیند اگر ده نفر را برگزیده و برایشان سرمایه‌گذاری کرده، وقت گذاشته و آن‌ها را تربیت کرده است، آن ده نفر چقدر پرورش یافته‌اند؟ موفّقیت یک روحانی در مسجد به این است که مثلاً بعد از پنج سال بتواند بگوید: «من با این چند نفر کار کردم و هر چه بلد بودم به آن‌ها یاد دادم»

این تصور اشتباه است که فکر کنیم موفقیّت در یک مسجد به این است که جمعیّت زیادی در مسجد جمع شود. هرگز این‌گونه نیست!

پرورش انسان‌های خوب و تبدیل آنها به انسان‌های خوب‌تر، بر تبدیل انسان‌های معمولی یا بد به انسان‌های خوب، کاملاً ترجیح دارد.

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند خوب‌تر شدن خوب‌ها نسبت به خوب شدن دیگران برای ما در اولویت قرار دارد؛ چرا که از طرفی رشد خوب‌ها، مهم‌ترین عامل برای جذب دیگران است و از طرف دیگر رشد نکردن آن‌ها، مهم‌ترین مانع برای جذب دیگران به شمار می‌رود.

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند» و این شعارِ پر رمز و راز و عجیبی است.

ببینیم مخاطبمان کیست؟ برنامهٔ ما در مسجد مخاطب عام دارد یا مخاطب خاص؟ اگر مخاطبِ خاص دارد، این مخاطبین جزء کدام دسته هستند؟ آیا جزء دستهٔ دین‌گریزان و دین‌ستیزان هستند؟ آیا تلاش ما بر این است که آن‌ها را با ترفندهایی به مسجد بکشانیم؟ یا جزء گروه میانه‌ای هستند که نه مذهبی هستند و نه غیرمذهبی؟ یا جزء مذهبی‌ها هستند و می‌خواهیم برای مذهبی‌ها کار کنیم؟ بسیار مهم است که قبل از برنامه‌ریزی، دایرهٔ مخاطبان خودمان را مشخّص کنیم. یکی از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی، توجه به اولویّت‌ها است. همهٔ کارها اولویّت یکسانی ندارند و تمام کارها را نمی‌توان با هم به پیش برد. نیروها و سرمایه‌ها محدود است. بنابراین پاسخ به این سؤال که ما در مقام برنامه‌ریزی، باید به کدام گروه از مخاطبان اولویّت بدهیم، بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.

و امّا نتیجه: اگر هیچ چیز به اندازهٔ عمل، در جذب، هدایت و تعالی انسان‌ها تأثیر ندارد، و اگر تأثیر عمل به اندازهٔ معنویّت آن است و اگر معنویّت عمل هم تابعی از معنویّت عامل آن است، پس هیچ چیز مثل وجود یک انسان معنوی که معرفت و معنویّتش در عمل او تجلی پیدا کرده باشد، در دعوت به دین و تعالی بخشیدن به انسان‌ها مؤثر نیست. حالا اگر ما سرمایه‌گذاریمان را روی پرورش چنین افرادی هر چند معدود، هزینه کنیم، سودمان بسیار سرشارتر از هزینه کردن برای کارهای سطحی اما پرجاذبه است.