بریده‌هایی از کتاب تحلیل رفتار متقابل؛ به همراه متن کامل بازی‌ها

چنین نتیجه‌گیری می‌کنیم که فرد خوشبخت را می‌توان تعریف کرد، اما هیچکس نمی‌تواند همیشه خوشبخت باشد.

«دختر بودن چقدر مزخرف است. فقط می‌توانم سعی کنم امتیازات ناچیزی که امکان دارد به‌دست بیاورم، بعد عقب‌نشینی کنم و به لیسیدن زخمهای خودم بپردازم.»

«آدم روان‌رنجور برای این پیش روانپزشک می‌رود تا یاد بگیرد چگونه روان‌رنجور بهتری خواهد بود.»

«والد» راهنمای گرایشهای اخلاقی و تمایلات عالی است، «بالغ» با واقعیتهای عینی زندگی روزمره سر و کار دارد، و «کودک» برزخ و گهگاه دوزخی برای امیال قدیمی است.

آزمودنی همان هیجانی را که در موقعیت اصلی تجربه کرده بود دوباره احساس می‌کند و آگاهانه می‌تواند تعبیری را که، درست یا غلط، از آن موقعیت داشت دوباره به‌یاد آورد. بنابراین در مغز انسان خاطره‌هایی که بر اثر تحریک به‌یاد می‌آیند فقط پدیده‌های تصویری یا صوتی از رویدادهای گذشته نیستند، بلکه این خاطره‌ها تولید مجددی است از آنچه بیمار در موقعیت اصلی دیده و شنیده و احساس کرده و درک نموده است.

در بعضی از حرفه‌ها افراد از راه نمایش یک «حالتِ من» ثابت امرار معاش می‌کنند، مثلاً روحانیون با «والد»، بیماری‌شناسان با «بالغ» و دلقکها با «کودک»

وقت‌گذرانیها و بازیها به‌طور کلی جانشین صمیمیت واقعی‌اند. به‌همین دلیل است که آنها را می‌توان اشتغالات مقدماتی نامید و نه پیوندهای یگانگی که درواقع آنها صور ناگوار بازی هستند.

امتیازها: (۱) «روانی درونی» ـکوششی است برای توضیح این امر که چگونه هر بازی می‌تواند در تثبیت درونی روحیه بازیگر سهمی داشته باشد. (۲)«روانی برونی» ـکوششی است برای توضیح این امر که چگونه بازیگر می‌تواند از موقعیتهای هیجان‌انگیز و پیوندهای صمیمانه احتراز کند. (۳) «اجتماعی درونی» ـدر اینجا عبارت مشخصی که در بازی با نزدیکان بکار می‌رود ارائه می‌گردد. (۴)«اجتماعی برونی» ـدر اینجا واژه‌های اصلی که در مشتقات بازی یا وقت‌گذرانیها و بازی با افرادِ نه‌چندان نزدیک بکار می‌رود ارائه می‌گردد. (۵) «زیستی» ـنوازشی را که طرفین درگیر بازی ممکن است نصیبشان شود توضیح می‌دهد. (۶) «وجودی» ـوضعیتی را که بازی بطور معمول براساس آن انجام می‌شود توضیح می‌دهد.

افراد ضعیف‌النفس (asthenic) که دارای هویت قوی نیستند به‌آسانی از یک «حالتِ من» به «حالتِ من» دیگر می‌لغزند. به‌عبارت دیگر دارای حد و مرز «حالات من» سست هستند. «کودک» و «والد» اگرچه هردو ضعیف می‌باشند، ولی به‌سهولت، چه به‌طور تدریجی یا به‌طور ناگهانی، می‌توانند به‌درون حد و مرز «حالتِ من» «بالغ» نفوذ کنند، و «خود واقعی» تحت فشارهای کوچک روحی جابه‌جا می‌شود.

از این دیدگاه، کار رؤیاهای انسان جذب تجربیات روز گذشته است. هر روز زندگی با یک «حالت من» نسبتاً تازه آغاز می‌شود و این فرآیند تکرار و تکرار می‌گردد. اگر چنانچه چیزی جذب نشود، رؤیاها نیز به تکرار می‌گرایند و منِ بیدار رفته‌رفته دچار رکود می‌شود. این مفهوم به اندازه کافی آشنا است.

اشکال بالینی که در این‌گونه طردهای بیمارگونه بروز می‌کند، کار و ماهیت «حالتِ من» حاکم را به‌خوبی نشان می‌دهد. هرگونه تلاشی برای برقراری ارتباط با جنبه‌های تحریم‌شده شخصیت، با پاسخ وابسته به حالت ویژه «والد» یا «بالغ» یا «کودک» دفاع‌کننده، نظیر مذهبی بودن، تعقل، یا سازگاری دروغین و چاپلوسانه خنثی می‌شود. خصوصیت عملی این‌گونه شخصیتها آن است که تحت شرایط عادی، تمام پاسخهای آشکار آنها از سیستمی واحد سرچشمه می‌گیرند و دو سیستم دیگر عاطل‌شده می‌مانند.

در نتیجه «والد» و «بالغ» و «کودک» او به یکدیگر احترام می‌گذاشتند و هریک رضایت خاطر لازم را از حرفه پزشکی او به‌دست می‌آوردند. ولی چون والدین و کودکان نمی‌توانند بر سر تمام مسائل تفاهم داشته باشند، دکتر جوان گهگاه، بیرون از مطب، اصلاً خوشحال نبود. چنین نتیجه‌گیری می‌کنیم که فرد خوشبخت را می‌توان تعریف کرد، اما هیچکس نمی‌تواند همیشه خوشبخت باشد.

امروزه تنها زیست‌شناسان از این واژه‌ها به‌گونه‌ای کاملاً عینی و «بالغ» استفاده می‌کنند. و در مورد بقیه مردم، به‌نظر می‌رسد که «والد» برای گسترش فرهنگ لغات خود، این واژه‌ها را غصب کرده است.

وقت‌گذرانیها در سه موقعیت تکرار می‌گردد: ۱) وقتی عضو جدیدی وارد گروه می‌شود؛ ۲) وقتی گروه از صحبت درباره موضوعی طفره می‌رود؛ یا ۳) وقتی رهبر گروه (درمانگر) غایب باشد.

۲) در حالت روان رنجوری (نوروتیک)، نیروگذاری روانی آزاد همچنان در «بالغ» است، درحالی‌که نیروگذاری مهارنشده در «کودک» قرار دارد. این نیروگذاری روانی مهارنشده از نظر کمیت از نیروگذاری فعال «بالغ» بیشتر است، در نتیجه «کودک» قدرت اجرایی را در دست می‌گیرد، حال آنکه بیمار هنوز «بالغ» را به‌عنوان «خود واقعی» اش می‌پندارد. ۳) در حالت روان‌پریشی، «کودک» دربردارنده نیروگذاری روانی مهارنشده و همچنین نیروگذاری روانی آزادی است که از «بالغ» جذب کرده است. این وضعیت «بالغ» را تقریباً از نیروگذاری روانی فعال تهی می‌سازد. بنابراین، اکنون «کودک» هم قدرت اجرایی را در دست دارد و هم به‌عنوان «خود واقعی» پنداشته می‌شود.

پس از اینکه «بالغ» بیمار موقعیت را به‌طور صحیح درک کرد، آزاد گذاشته می‌شود تا خود به‌طوری که صلاح می‌داند در مورد اینکه آیا باز باید مرفین جمع‌آوری و گهگاه هم به خود تزریق کند، تصمیم بگیرد.

این سه جنبه نسبت به یکدیگر نیز واکنش نشان می‌دهند. «والد» ممکن است بر اثر خیالبافیهای «کودک» تحریک (و در معنا مضطرب» گردد؛ «کودک» به‌ویژه در برابر انگیزه‌های بازدارنده «والد» حساس و عصبی می‌شود. این تأثیرات معمولاً برگردانی واقعی از روابط کودک ـوالد است که فرد قبلاً تجربه کرده است.

اگر این تمثیل را به زبان بالینی برگردانیم بدین معنی خواهد بود که یک ضربه عصبی ممکن است ستون را از حالت عمودی به‌صورت کج درآورده، ضربه‌ای دیگر می‌تواند آن را منحرف‌تر کرده، و ضربه‌های بعدی می‌توانند آن را ناپایدارتر و متزلزل‌تر سازند، درحالی‌که در بعضی موارد، سکه بالای ستون ممکن است هیچ نشانه‌ای از غُرشدگیهای زیرین را بروز ندهد. نکته حائز اهمیت آن است که برای اصلاح این وضع احتمالاً درست کردن یک یا دو سکه می‌تواند کافی باشد.

اگرچه علائم بیماری ممکن است ناشی از تضاد یا تبانی یا آلودگی بین «حالاتِ من» مختلف باشند، ولی هر علامت نمایشی از یک «حالتِ من» واحد و مشخص است ـچه فعال و چه تحریم‌شده

تشخیص «حالات من»، مستلزم دقت در مشاهده، و حساسیت شهودی می‌باشد. الزام نخست را می‌توان آموخت، درحالی‌که دومی را فقط می‌توان پرورش داد

با وجود این، مهارت در این نوع تشخیص بستگی به آموزش تخصصی یا میزان هوشمندی ندارد، بلکه بیشتر به عوامل پویایی‌شناسی روانی (psychodynamic) مربوط می‌شود. کسانی که از فهمیدن بیمی ندارند، حتی اگر ندانند چطور می‌فهمند، قادر خواهند بود این کار را به‌خوبی انجام دهند، حال آنکه کسانی که از دانش بدون بینش بیم دارند، آن را ناقص انجام خواهند داد.

پس از پرورش نیروی مشاهده و درک شهودی، دانشجو می‌تواند آموخته‌های خود را جهت بهبودی بیماران بالینی به‌کار گیرد.

ب) حالت من «بالغ» به‌وسیله مجموعه‌ای مستقل از احساسات و بازخوردها و الگوهای رفتاری مشخص می‌گردد که با واقعیت حاضر منطبق می‌شوند.

وضعیت انرژی یا به‌صورت «ترخیص» یا «اضافه‌بار» مشخص می‌گردد. (برای مثال: چراغ سبز نشانگر لذت، رضایت یا تحسین. یا چراغ قرمز که نشانگر «احساس عجز»، یأس، یا خشم و ناراحتی است) این ویژگی، تحت شرایط و احتمالات مختلف، به‌طور بسیار گویایی توضیح‌دهنده «غریزه تسلط» و همچنین تحسین هر تلاشی برای دستیابی به ارزشهایی چون احساس مسئولیت، قابل اعتماد بودن، صداقت و شجاعت است

به‌دنبال تحلیل رفتار متقابل، تحلیل بازیها و تحلیل پیش‌نویس صورت می‌گیرد. تحلیل رفتار متقابل پیش‌نیازی برای دو تکنیک بعدی است، زیرا در غیر این‌صورت ممکن است از بازیها و پیش‌نویسها، به‌جای روش کارهای درمانی معقول، به‌صورت وقت‌گذرانی استفاده شود. تحلیل بازیها برای دستیابی به کنترل اجتماعی ضروری است.

این نوع خاص از تبادل متقاطع، که در آن محرک خطاب به «بالغ» است ولی پاسخ از «کودک» نشأت می‌گیرد، احتمالاً شایع‌ترین علت بروز سوءِتفاهم در زندگی اجتماعی روزمره، در ازدواجها و در موقعیتهای شغلی می‌باشد. از نظر بالینی مشخصه این‌گونه تبادل متقاطع عکس‌العمل کلاسیک انتقال است. درواقع می‌توان گفت که این نوع تبادل متقاطع، بزرگ‌ترین اِشکال تکنیک روانکاوی سنتی است.

بازیها به دو دلیل کاملا مشخص از رویه‌ها و مناسک و وقت‌گذرانیها قابل تشخیص و متمایزند ـاولا به دلیل نهفته‌بودنشان، و ثانیآ به این دلیل که «برد» (pay-off) دارند. ممکن است رویه‌ها موفقیت‌آمیز، مناسک مؤثر، و وقت‌گذرانیها سودمند باشند، اما تمام آنها بنا بر تعریف، روشن و آشکارند. ممکن است رقابتی در آنها وجود داشته باشد، اما از درگیری اثری نیست و پایان آنها نیز ممکن است با احساسات شدید توأم باشد، ولی تکان‌دهنده و به اصطلاح دراماتیک نیستند. از طرف دیگر، هر بازی اساسآ با خدعه و نیرنگ توأم است و کیفیت پایان کار هم به‌جای این که فقط تحرک‌پذیر باشد تکان‌دهنده است.

«عمل» (operation)، یک تبادل ساده یا یک رشته تبادلهای تعهدشده است که برای منظوری خاص انجام می‌گیرد. اگر شخصی از شخص دیگر تقاضای تأیید کند و درخواستش برآورده شود یک «عمل» انجام گرفته است. اگر شخصی از شخص دیگر تقاضای تأیید کند و درخواستش برآورده شود و سپس آن تأیید بر ضد تأییدکننده بکار گرفته شود، یک «بازی» انجام شده است.

در مورد تبادلهای زاویه‌دار ـیا بازیهایی که با خودآگاهی کامل و دقت حرفه‌ای، تحت کنترل «بالغ» و به منظور حداکثر برد طرح‌ریزی می‌شوندــ «بازیهای شیاد بزرگ» (که از اوایل قرن ۱۹۰۰ در امریکا رونق فراوانی یافت،) از نقطه‌نظر طرح‌ریزی دقیق عملی و استعداد عالی روانشناسی بهترین و بی‌نظیرترین نمودها هستند.

خاطره‌هایی که بر اثر تحریک به‌یاد می‌آیند فقط پدیده‌های تصویری یا صوتی از رویدادهای گذشته نیستند، بلکه این خاطره‌ها تولید مجددی است از آنچه بیمار در موقعیت اصلی دیده و شنیده و احساس کرده و درک نموده است.