بریده‌هایی از کتاب تمرکز

«من همان چیزی هستم که فکر می‌کنم تو فکر می‌کنی هستم.»

ما باید هر چند وقت یک بار به طور منظم همهٔ ارتباطات الکترونیکی خود را قطع کنیم. وقتی که در سکوت و خاموشی فرو می‌رویم تمرکز ما بهبود می‌یابد و آرامش پیدا می‌کنیم؛ اما این قطع ارتباط نخستین گام است. آنچه بعد از آن انجام می‌دهیم نیز مهم است. کاپلان می‌گوید: «قدم زدن در کوچه و خیابان هم چندان فایده‌ای ندارد، چون دائم باید از میان آدم‌ها عبور کنید، مواظب ماشین‌ها باشید، بوق آن‌ها را نشنیده بگیرید و همهمه و سر و صدای خیابان را تحمل کنید. همهٔ این‌ها باری بر دوش توجه شماست.» برعکس، قدم زدن در یک پارک یا محوطهٔ درختکاری‌شدهٔ طبیعی توجه ما را زیاد درگیر نمی‌کند. ما می‌توانیم با وقت گذراندن در طبیعت تمدد اعصاب کنیم حتی چند دقیقه گردش در یک پارک و نگاه کردن به ابرها و غروب آفتاب و بال زدن پروانه‌ها بسیار مؤثر است. این کار مدارهای پایین به بالای مغزی را راه‌اندازی می‌کند و باعث می‌شود مدارهای بالا به پایین مغزی انرژی از دست‌رفتهٔ خود را بازیابی کنند.

«یکی از دلایلی که افرادْ عاشق ورزش‌های خطرناکی مثل کوه‌نوردی و صخره‌نوردی هستند، این است که در هنگام انجام دادن آن باید همهٔ تمرکز خود را معطوفِ همان کار کنیم.»

دانش‌آموزان کلاس دوم و سوم مدرسهٔ سیاتل، وقتی که از موضوعی ناراحت می‌شوند به آن‌ها گفته می‌شود که به چراغ راهنمایی فکر کنند. چراغ قرمز به معنای توقف است. یعنی آرام بگیر، یک نفس عمیق طولانی بکش و همان‌طور که آرام می‌شوی به خودت بگو چیه و چه احساسی داری. چراغ زرد به یادمان می‌آورد که سرعت خود را کم کنیم و به چند راه و روش ممکن که می‌تواند مشکل ما را حل کند بیندیشیم، و سپس بهترین روش را انتخاب کنیم و بالاخره چراغ سبز به ما پیام می‌دهد که آن راه‌حل را به اجرا درآوریم و ببینیم چگونه اثر می‌کند

ژاپنی‌ها می‌گویند: «همهٔ ما خیلی باهوش‌تر از تک‌تک اعضای خود هستیم.»

هر چقدر کودک تعامل کمتری با مردم اطرافش داشته باشد و در عوض به صفحات دیجیتالی خیره شود، سواد عاطفی‌اش ناقص‌تر خواهد شد. دلمشغولی دیجیتالی باعث می‌شود از رودررویی و گفت‌وگو با مردم واقعی بازبمانیم و فراموش کنیم که از تعامل و صحبت چهره به چهره با مردم است که می‌توانیم علائم و پیام‌های غیرکلامی را یاد بگیریم. نسل جدید دیجیتالی ممکن است در کار با صفحه‌کلید تلفن همراه یا کامپیوتر ماهر باشد، ولی در هنگام چهره به چهره شدن با آدم‌ها در دنیای واقعی از درک رفتار آن‌ها عاجز است، به ویژه آن‌که در هنگام تعامل با دیگران، گاه و بیگاه، سرش را پایین می‌اندازد و دکمه‌های تلفن همراه خود را فشار می‌دهد و پیامی را که از سوی دوستش برایش ارسال شده می‌خواند یا برای او پیامی می‌فرستد.

در هندوستان، ضرب‌المثل معروفی هست که می‌گوید: «وقتی که یک جیب‌بر به فردی مقدس و روحانی می‌نگرد همهٔ چیزی که می‌بیند جیب‌های اوست!»

بزرگ‌ترین درس این است که بتوانیم خود را کوک و تنظیم کنیم و بدانیم برای مراقبت از خود چه کاری انجام دهیم

یک مدیر انتشارات به من گفت: «وقتی برای چند دقیقه‌ای تلفن همراه خود را وارسی نمی‌کنم دچار نگرانی و اضطراب می‌شوم. پیش خود می‌اندیشم نکند کسی پیامکی برایم فرستاده باشد. البته می‌دانم هنگامی که پیش کسی هستم درست نیست خودم را به تلفن همراه مشغول کنم، ولی چه کنم انگار به این کار عادت کرده‌ام.» به همین دلیل، او و همسرش با هم قرار گذاشته‌اند که وقتی از سرِ کار به خانه می‌آیند تلفن‌های خود را توی کشوی میز خود بگذارند.

یک معلم کلاس هشتم به من گفت که در طی سال‌های زیادی که تدریس کرده است کتاب اسطوره‌شناسی همیلتون را برای دانش‌آموزان خود می‌خوانده است و آن‌ها عاشق این کتاب بوده‌اند. «اما از پنج سال گذشته به این طرف، متوجه شده‌ام بچه‌ها دیگر از خواندن زندگی اسطوره‌ها هیجان‌زده نمی‌شوند. آن‌ها می‌گویند خواندن کتاب سخت است و جملات آن خیلی پیچیده است و مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا یک صفحه از آن را بخوانند.» او گیج شده و حدس می‌زند که خواندن پیام‌های کوتاه و برخی اوقات بسیار خلاصه‌شدهٔ تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی، واقعیت مجازی و غیره، در میان جوانان به یک بحران سلامتی تبدیل شده است

قدرتمندترین عامل پریشان‌حواسی ما، وراجی و پرحرفی مردم اطرافمان نیست، بلکه پرگویی ذهن خودمان است. برای تمرکز کامل و تمام‌عیار، باید این صداهای درونی خاموش شوند. برای این منظور می‌توانید ۷ تا از ۱۰۰ کم کنید می‌رسید به ۹۳، دوباره ۷ تا کم کنید می‌رسید به ۸۶ و به همین ترتیب ادامه دهید. مطمئن باشید به زودی ناحیهٔ وراجی‌های درون مغزتان خاموش می‌شود.

هرچند فکر و خیال کردن ما در هنگام رانندگی عمیق‌تر باشد، به همان میزان احتمال تصادف ما بیشتر خواهد بود.

قوهٔ تمرکز ما دائم در حال جدال با گیجی و آشفتگی درونی و بیرونی ماست. اکنون سؤال این است که عوامل گیج‌کننده چقدر ما را توی خرج می‌اندازند و به ما ضرر می‌زنند؟

حتماً تا به حال در یک مهمانی شاهد این بوده‌اید که عده‌ای محو سخنان فرد سخنگو بوده و چنان سراپاگوش بوده‌اند که گذر زمان را اصلاً متوجه نشده‌اند. برعکس، کسی که تمرکز ندارد دائم سرش می‌چرخد و هر چیزی ممکن است حواس او را به خود جلب کند و خلاصه از این موضوع به موضوع دیگری توجه می‌کند.

در ۲۰۰۶، واژهٔ جدید Pizzled وارد فرهنگ لغت شد که به معنای ترکیبی از «تعجب کردن» و «مورد بی‌اعتنایی قرار گرفتن» است و بیانگر احساس کسی است که کنار دوستش نشسته و دوستش بدون اعتنا به او شروع به پیامک زدن و گفت‌وگو با کس دیگری می‌کند.

تعداد پیام‌هایی که دریافت می‌کنیم به حدی زیاد است که وقتی برایمان باقی نمی‌گذارد که روی آن‌ها تعمق کنیم. چنین پیشامدی در ۱۹۷۷ توسط اقتصاددان برندهٔ جایزهٔ نوبل، هربرت سیمون، پیش‌بینی شده بود. او در جایی هشدار داد که دنیای مملو از اطلاعات، همچون غولی است که توجه افراد را می‌بلعد. از این رو، ثروت و غنای اطلاعات باعث فقر و کمبود توجه می‌شود.

وقتی که مربی، بازیِ بازیکنان خود را در مسابقهٔ قبلی مرور و بررسی می‌کند و فقط به کارهایی که آن‌ها نباید در بازی بعدی انجام دهند تمرکز می‌کند، در واقع بازیکنان خود را خفه و محدود می‌کند و دست و پای آن‌ها را می‌بندد. زیرا باعث می‌شود آن‌ها تمرکز کنند و انرژی زیادی از مغز خود را معطوف این کنند که اعمالی را انجام ندهند.» همان‌طور که گفتم این قاعده فقط در ورزش مصداق ندارد. حتی در موقع عاشق شدن نیز اگر زیاد به تجزیه و تحلیل طرف مقابل بپردازیم یا خود را مورد سرزنش قرار دهیم، آن‌گاه کار خوب پیش نمی‌رود. اگر سعی نکنیم که به زور عاشق شویم و کسی را دوست بداریم یا به زور به آرامش خیال برسیم، آن‌گاه این دو به بهترین وجه راه خود را پیدا می‌کنند و ما را به مقصود می‌رسانند

در قرن پنجم در هندوستان، راهبه‌ها تشویق می‌شدند که به ۳۲ قسمت بدن نگاه کنند. این قسمت‌ها در واقع بخش‌هایی از بدن مثل مدفوع، زردآب، بلغم، ادرار، خون، چربی، آب دماغ و غیره بود که دیدن آن‌ها چندان مطلوب و خوشایند نیست. این تمرکز بر جنبه‌های نامطلوب بدن باعث می‌شد راهبه از بدن خود جدا شود و همچنین به راهبه‌هایی که مجرد بودند کمک می‌کرد تا شهوت را از خود دور کنند. به عبارت دیگر ارادهٔ آن‌ها را قوی می‌کرد.

یکی از اجراکنندگان ماهر و کارآزمودهٔ یک سیرک معروف به من گفت: «ما برای این‌که قوانین حرکت‌های جسمانی‌مان دارای زمان‌بندی، سرعت، زاویه و انعطاف‌پذیری مناسب را پیدا کند، باید دائم تمرین کنیم تا به حد کمال برسیم.» از او پرسیدم: «اما یک اجراکنندهٔ سیرک چگونه می‌فهمد که به حد کمال رسیده؟» او پاسخ داد: «این یک حس است. آن را قبل از آن‌که توی مغزت بفهمی، توی مفاصل بدن خود حس می‌کنی.»

ولی ما همچنین صدها پیوند به اصطلاح ضعیف (برای مثال، دوستان شبکه‌های اینترنتی) نیز می‌توانیم داشته باشیم. رابطه و پیوندهای ضعیف می‌توانند ظرفیت توجه ما را به شدت افزایش دهند و از همین رو نتیجهٔ خوبی برای مشورت داشته باشند و اطلاعات ارزشمندی در اختیار ما قرار دهند.

بچه‌های امروز در فضا و واقعیتی جدید نشو و نما می‌یابند. آن‌ها بیشتر با دستگاه‌ها و ماشین‌های الکترونیک سر و کار دارند تا با مردم؛ و این در تاریخ بشر سابقه نداشته است. اما این رفتار آن‌ها به چند دلیل مشکل‌آفرین است؛ یکی به دلیل آن‌که «سیم‌کشی» عاطفی و اجتماعی مغز کودک از طریق تماس و ارتباط و گفت‌وگو با افرادی که در طی روز با آن‌ها رو به رو می‌شوند شکل می‌گیرد. این تعامل و گفت‌وگوهاست که مدار مغز را قالب‌بندی می‌کند. بنابراین، هر چقدر کودک تعامل کمتری با مردم اطرافش داشته باشد و در عوض به صفحات دیجیتالی خیره شود، سواد عاطفی‌اش ناقص‌تر خواهد شد. دلمشغولی دیجیتالی باعث می‌شود از رودررویی و گفت‌وگو با مردم واقعی بازبمانیم و فراموش کنیم که از تعامل و صحبت چهره به چهره با مردم است که می‌توانیم علائم و پیام‌های غیرکلامی را یاد بگیریم. نسل جدید دیجیتالی ممکن است در کار با صفحه‌کلید تلفن همراه یا کامپیوتر ماهر باشد، ولی در هنگام چهره به چهره شدن با آدم‌ها در دنیای واقعی از درک رفتار آن‌ها عاجز است

به نظر می‌رسد زندگی امروزهٔ ما تا حد وحشتناکی تحت سیطرهٔ تمایلات آنی و هوا و هوس‌ها قرار دارد. سیل تبلیغات ما را با خود می‌برد و وادارمان می‌کند در دریایی از کالاها غرق شویم و امروز خرید کنیم بدون آن‌که بدانیم چگونه می‌خواهیم پول آن را فردا بپردازیم. میل و هوس آنی بسیاری از آدم‌ها، از عادت‌های اعتیادگونه برای ولخرجی، پرخوری و غیره گذشته است و آن‌ها ساعت‌های بی‌شمار در جلوی تلویزیون یا صفحهٔ نمایش کامپیوتر خود می‌نشینند و به کالاها و اجناس تبلیغی متنوع خیره می‌شوند.

همان‌طور که یوگی هندی، نیم‌کارولی بابا یک بار به من گفت: «شما می‌توانی برای یکصد سال آینده طرح و برنامه بریزی، اما نمی‌دانی ماه بعد چه اتفاقی رخ خواهد داد.» از سوی دیگر، نویسنده ویلیام گیبسون می‌گوید: «آینده درست همین جاست. فقط یکنواخت و عادلانه توزیع نشده است.» آنچه ما از آیندهٔ خود می‌توانیم بفهمیم جایی در بین دو دیدگاه فوق قرار دارد: کورسویی‌هایی از آن را در فواصل دوری می‌بینیم و اما همیشه دنیایمان آبستن واقعه‌ای تلخ و سیاه است که ممکن است بیاید و همه چیز را با خود بشوید و ببرد!

قابلیت ما برای پایدار ماندن بر یک هدف و نادیده گرفتن بقیهٔ چیزها، به فعالیت مناطق جلوی پیشانی مغزمان بستگی دارد.

قدرتمندترین عامل پریشان‌حواسی ما، وراجی و پرحرفی مردم اطرافمان نیست، بلکه پرگویی ذهن خودمان است. برای تمرکز کامل و تمام‌عیار، باید این صداهای درونی خاموش شوند. برای این منظور می‌توانید ۷ تا از ۱۰۰ کم کنید می‌رسید به ۹۳، دوباره ۷ تا کم کنید می‌رسید به ۸۶ و به همین ترتیب ادامه دهید. مطمئن باشید به زودی ناحیهٔ وراجی‌های درون مغزتان خاموش می‌شود.

در گزارش یک تحقیق گروهی در دانشگاه کارنگی ملون آمده است: «ارزشمندترین بخش یک کامپیوتر، دیگر پردازشگر، حافظه، دیسک سخت، یا شبکهٔ اینترنت آن نیست، بلکه توجه انسان است. راه‌حلی که آن‌ها برای کاهش دادن عوامل پرت‌کنندهٔ حواس توصیه می‌کنند این است که از سیستم‌های کامپیوتری‌ای استفاده کنیم که عاری از عوامل پرت‌کنندهٔ حواس هستند و موجب مزاحمت برای تمرکز و توجه ما نمی‌شوند.»

هر چقدر کودک تعامل کمتری با مردم اطرافش داشته باشد و در عوض به صفحات دیجیتالی خیره شود، سواد عاطفی‌اش ناقص‌تر خواهد شد. دلمشغولی دیجیتالی باعث می‌شود از رودررویی و گفت‌وگو با مردم واقعی بازبمانیم و فراموش کنیم که از تعامل و صحبت چهره به چهره با مردم است که می‌توانیم علائم و پیام‌های غیرکلامی را یاد بگیریم. نسل جدید دیجیتالی ممکن است در کار با صفحه‌کلید تلفن همراه یا کامپیوتر ماهر باشد، ولی در هنگام چهره به چهره شدن با آدم‌ها در دنیای واقعی از درک رفتار آن‌ها عاجز است، به ویژه آن‌که در هنگام تعامل با دیگران، گاه و بیگاه، سرش را پایین می‌اندازد و دکمه‌های تلفن همراه خود را فشار می‌دهد و پیامی را که از سوی دوستش برایش ارسال شده می‌خواند یا برای او پیامی می‌فرستد.

مارتین هایدگر هشدار داد که بشریت با یک «انقلاب تکنولوژی» رو به روست که بسیار مجذوب‌کننده، اغواگر، خیره‌کننده و سرگرم‌کننده است که شاید روزی تفکر عددی (دیجیتال) را به تنها شیوهٔ تفکر روزگار ما تبدیل کند. او بر این اعتقاد بود که چنین سرنوشتی در صورتی امکان تحقق پیدا می‌کند که تفکر عمیق که توأم با تمرکز است و به باور او جوهرهٔ انسانی ماست از بین برود.

سرانجام همهٔ این‌ها به یک مهارت سه‌شاخه منتهی می‌شود: تمرکز بر خود، تمرکز بر دیگری و تمرکز بر دنیای بیرونی

توجه اجرایی نقش کلیدی و مهمی برای عملکرد خودمدیریتی ما دارد. این قابلیت که تمرکز ما بر یک چیز را هدایت می‌کند و چیزهای دیگر را نادیده می‌گیرد، به ما امکان می‌دهد که وقتی به سمت کیک‌بستنی خوشمزه‌ای توی فریزر می‌رویم به یاد اندازهٔ دور کمر خود بیفتیم. این انتخاب کوچک در مرکز ارادهٔ ما و عمق خودتنظیمی‌مان شکل می‌گیرد. مغز آخرین اندام بدن است که شکل‌گیری آن در بدن تا بیست و چندسالگی ادامه دارد و شبکه‌های مغزی مربوط به توجه، مثل اندام مستقلی هستند که موازی با مغز شکل می‌گیرند.