بریده‌هایی از کتاب شهریار

زخم را یک‌باره می‌باید زد تا دردِ آن اندک اندک از یاد برود، و نیکی را خُرده خُرده می‌باید کرد تا مزه‌یِ آن دیرتر از یاد برود.

هر که گمان کند که مردانِ بزرگ با دل‌جویی‌هایِ تازه آزارهایِ دیرینه را از یاد می‌برند، خود را می‌فریبد

مردم را یا باید نواخت یا فروکوفت. زیرا کینِ زخم‌هایِ کوچک را توانند ستاند، امّا زخم‌هایِ گران را پاسخ نتوانند گفت. ازین‌رو، زخمی که می‌زنیم می‌باید چنان باشد که بیمِ کین‌جویی در پی نداشته باشد.

سه گونه مغز در کار است: یکی آن‌که به خود درمی‌یابد؛ دوّم آن‌که آنچه را که دیگران دریافته‌اند درمی‌یابد؛ سوم آن که نه به خود درمی‌یابد نه به دیگران.

خردمند آن کسی ست که به راهِ بزرگان رود و شیوه‌یِ مردانِ بزرگ را پی گیرد تا اگر در هنر به پایه‌یِ ایشان نرسد، در کارِ وی رنگ و بویی از کارِ ایشان باشد.

اگر کسی در آرزویی کامیاب شود در خورِ ستایش است نه نکوهش. امّا اگر کسی به آرزویی نتواند رسید و باز به هر بهایی آن را طلب کند، سزاوارِ نکوهش است.

زخم را یک‌باره می‌باید زد تا دردِ آن اندک اندک از یاد برود، و نیکی را خُرده خُرده می‌باید کرد تا مزه‌یِ آن دیرتر از یاد برود.

شکاف میانِ زندگیِ واقعی و زندگیِ آرمانی چندان است که هرگاه کسی واقعیت را به آرمان بفروشد به جایِ پایستنِ خویش راهِ نابودی را در پیش می‌گیرد. هر که بخواهد در همه حال پرهیزگار باشد، در میانِ این‌همه ناپرهیزگاری سرنوشتی جز ناکامی نخواهد داشت. ازین‌رو، شهریاری که بخواهد شهریاری را از کف ندهد، می‌باید شیوه‌هایِ ناپرهیزگاری را بیاموزد و هر گاه که نیاز باشد، به کار بندد.

گرفتاری‌هایِ آینده را اگر پیشاپیش دریابند چاره‌کردنِ‌شان آسان است. امّا اگر بگذارند تا رخ نمایند، آن‌گاه هیچ دارویی کارگر نخواهد افتاد.

مردم را یا باید نواخت یا فروکوفت. زیرا کینِ زخم‌هایِ کوچک را توانند ستاند، امّا زخم‌هایِ گران را پاسخ نتوانند گفت. ازین‌رو، زخمی که می‌زنیم می‌باید چنان باشد که بیمِ کین‌جویی در پی نداشته باشد.

پاسداری از شهریاری‌هایِ به ارث رسیده که مردم‌اش به پادشاهیِ یک خاندان خو گرفته‌اند بسی آسان‌تر است تا پاسداری از شهریاریِ نوبنیاد. در چنان شهریاری‌ها اگر رسم و راه‌هایِ نیاکان محترم داشته شود و در اندیشه‌یِ پیشامدها بوده باشند، نگاه‌داشتِ آن‌ها شهریاری را که از زیرکی بی‌بهره نباشد چندان دشوار نیست. مگر آن که نیرویی زورآور نابه‌هنگام وی را از تخت فروکشد. و اگر پادشاهی این‌گونه نیز تاج و تخت را از دست دهد، هر گاه که بر رباینده‌یِ تاج و تختِ وی گزندی رسد، باز آن را فراچنگ تواند آورد.

شهریاری که پادشاهی را به ارث برده است نیازی به آزارِ مردم ندارد و سببی نیز برایِ آزارِ مردم نیست. ازین‌رو، مردم وی را دوست‌تر می‌دارند. و اگر دست به بیدادگری‌هایِ نابه‌جا نزند که مردم را از او بیزار کند، فرمانگزاران‌اش به‌طبع با وی بر سرِ مهر خواهند بود و دیرینگی و پایداریِ سلطنت‌اش خاطره‌یِ نو شدنِ پادشاهی و انگیزه‌یِ نو کردنِ آن را از ذهن‌ها خواهد ستُرد. زیرا کدام زیر و زَبر شدنی ست که زیر و زَبر شدن‌هایِ دیگر نطلبد؟

زیرا مردم یا از سرِ ترس به کسی گزند می‌رسانند یا از سرِ نفرت.

زیرا مردمان برای دست‌یابی به هدفِ خویش، یعنی بزرگی و ثروت، شیوه‌هایِ گوناگون در پیش می‌گیرند: یکی پروا و دیگری بی‌پروایی؛ یکی زور و دیگری نیرنگ؛ یکی شکیب و دیگری شتاب. با همه‌یِ این روش‌هایِ گوناگون به هدف می‌توان رسید و نیز می‌توان دید که از دو مردِ باپروا یکی به هدف رسد و یکی نرسد. و همچنین، دو مرد با دو روش ِ گوناگون، به‌یکسان کامیاب می‌شوند،

و اگر کسی کارِ دفاع از کشورِ خویش را به مزدوران سپارد، هرگز ایمن و آسوده‌خاطر نتواند بود، چرا که از هم گسیخته و قدرت‌طلب و بی‌بند و بار و پیمان‌شکن اند و با دوستان دلیر و در برابرِ دشمنان زبون؛ نه ترسی از خدا دارند نه وفایی با انسان، و با وجودِشان شکست تا زمانی دور است که تاخت و تازی در میان نباشد. در روزگارِ صلح اینان شما را غارت می‌کنند و در روزگارِ جنگ دشمنان. و دلیلِ آن این است که جز آن دستمزدِ ناچیز هیچ انگیزه‌ای ایشان را به پایداری در میدان پای‌بند نمی‌کند.

اگر در کارِ کورش بنگریم و کسانی چون او، که کشورها گشوده‌اند و پادشاهی‌ها را بنیاد نهاده‌اند، همه را در خورِ ستایش خواهیم یافت.

بخت گَردان است، امّا مردم در شیوه‌هایِ خود پایدار.

«مَنِش هست و فرهنگ و رای و هنر. ندارد هنر شاهِ بیدادگر. «که بیداد و کژّی ز بیچارگی‌ست. به بیدادگر بر بباید گریست.

اکنون باید گفت که شهریار هرگز نمی‌باید با کسی نیرومندتر از خود هم‌پیمان شود تا او بر دیگری بتازد، مگر آن‌که ناگزیر باشد، چنان که گفتیم. زیرا چنان هم‌پیمانی اگر به پیروزی بینجامد تو در چنگالِ وی خواهی بود. و شهریاران می‌باید، تا آن‌جا که می‌توانند، بپرهیزند از این‌که در چنگالِ دیگران باشند.

زیرا، چون نیک بنگریم، می‌بینیم خیم‌هایی هست که فضیلت به شمار می‌آیند، امّا به کار بستنِ‌شان سببِ نابودی می‌شود. حال آن‌که خیم‌هایی دیگر هست که رذیلت به نظر می‌آیند امّا ایمنی و کامروایی به بار می‌آورند.

سرزمین‌هایِ شورشی اگر دوباره به چنگ آیند، دیگر بار به‌آسانی از کف نخواهند رفت. زیرا شهریار با بهره‌گیری از این فرصت و بهانه کردنِ شورش، سرکشان را کیفر خواهد داد و آنانی را که خیالی در سر داشته باشند بر جایِ خود خواهد نشاند و جاهایِ آسیب‌پذیر را استوار خواهد کرد.

هر گاه بیگانه‌ای قدرتمند پا به سرزمینی بگشاید، قدرت‌هایِ کوچک‌تر، به سببِ نفرتی که از قدرتِ فرادستِ خویش دارند، به هواداریِ وی برمی‌خیزند. ازین‌رو، برانگیختنِ این قدرت‌هایِ کوچک به هواداریِ خود هیچ دشوار نیست.

اگر کسی در آرزویی کامیاب شود در خورِ ستایش است نه نکوهش. امّا اگر کسی به آرزویی نتواند رسید و باز به هر بهایی آن را طلب کند، سزاوارِ نکوهش است.

هر که اسبابِ قدرتمندیِ دیگری را فراهم کند اسبابِ بیچارگیِ خود را فراهم کرده است.

زیرا آن اسبابِ قدرتمندی را برایِ وی یا با زرنگی فراهم آورده است یا با زور. و این هر دو مایه‌یِ بدگمانیِ کسی ست که به قدرت رسیده است.

از جمله نکبت‌هایی که روی‌گردانی از جنگ به بار می‌آوَرَد خوار شدن است.

هر که اسبابِ قدرتمندیِ دیگری را فراهم کند اسبابِ بیچارگیِ خود را فراهم کرده است. زیرا آن اسبابِ قدرتمندی را برایِ وی یا با زرنگی فراهم آورده است یا با زور. و این هر دو مایه‌یِ بدگمانیِ کسی ست که به قدرت رسیده است.

کسی که به سروریِ شهری دست یابد که به آزادی خو گرفته است و آن را ویران نکند، اسبابِ سرنگونیِ خود را فراهم کرده است. زیرا هنگامی که اسبابِ شورش فراهم شود این شهر به نامِ آزادی و نهادهایِ دیرینه‌یِ خویش به پا خواهد خاست.

مردم چنان ساده‌دل اند و بنده‌یِ دم که هر فریفتاری همواره کسانی را تواند یافت که آماده‌یِ فریب خوردن اند.

بهترین دژ همانا پرهیز از نفرت‌انگیختن در مردم است. زیرا هیچ دژی تو را در امان نخواهد داشت اگر که مردم از تو بیزار باشند. آن‌گاه که مردم دست به سلاح برند، کم نخواهند بود بیگانگانی که به یاریِ ایشان بشتابند.