بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

ابلیس ترفند دیگری نیز دارد و آن «مغرور» کردن انسان است. یعنی به محض اینکه انسان کوچک‌ترین کار خوبی انجام دهد، او را به عملش مغرور می‌کند و اصطلاحاً باعث می‌شود آدم از آن طرف بام بیفتد.

اگر خود را وادار به خوبی‌ها نکنی، طبیعتاً به بدی‌ها کشیده می‌شوی.

رسول خدا (ص) در وصیتش به ابوذر می‌فرمایند: «گاهی انسان به واسطهٔ گناهی به بهشت داخل می‌شود.» ابوذر از رسول خدا (ص) می‌پرسد: «چطور چنین چیزی ممکن است؟» حضرت می‌فرمایند: «وقتی گناه موجب شود که انسان بفهمد در اعماق وجودش چه خبر است و عیوب خود را شناخته و درمان کند، این مایهٔ بهشت رفتنش خواهد شد.»

راحت‌طلبی و رفاه‌زدگی مانند آب دریا شور است و هر چقدر از آن بنوشیم، تشنه‌تر می‌شویم.

حسادت یک عیب فراگیر است، تاجایی که هیچ کس نباید احتمال وجود آن را در خود انکار کند.

اگر کسی از جهنم و عذاب الهی نجات پیدا کند اصلاً عجیب نیست، عجیب این است که با این گستره رحمت الهی، کسی وارد جهنم شده و هلاک گردد.»

«ابلیس عصیان کرد و هلاک شد چون معصیتش با تکبّر همراه بود، ولی آدم (ع) معصیت کرد ولی هلاک نشد چون گناهش با تکبّر همراه نبود.»

از امام صادق (ع) پرسیدند: «کمترین درجهٔ الحاد و کفر چیست؟» ایشان فرمود: «کمترین مرتبهٔ الحاد، کبر است.» به این ترتیب، کسانی که اهل تکبّر هستند، در واقع به درجه‌ای از کفر و الحاد رسیده‌اند.

نماز آغاز مبارزه با تکبّر است

تکبّر اندک یعنی کمی «منم» زدن، نَمی علاقه به «تفوّق» بر دیگران داشتن، یک ذره ناراحت شدن از «انتقاد» بجا، کمی سخت‌گیری در «پذیرش» حرف حق، و آنجا که باید، کمی انعطاف‌پذیر نبودن. اینها معانی تکبّر اندک بود

آیت‌الله‌العظمی بهجت (ره) می‌فرمودند: «آنچه معاویه و یزید بالفعل داشتند، ما بالقوه داریم. خیلی به خود مغرور نشویم. این طور نیست که آنها از جهنم آمده باشند و ما از بهشت. به خدا پناه می‌بریم!

تکبّر یعنی خود را بزرگ پنداشتن؛ و بزرگی پوشالی خود را دوست داشتن؛ و برای حفظ آن، با خوبی‌ها و خوبان عالم جنگیدن؛ و بزرگ‌تر از خود را تحمل نکردن. تکبّر یعنی یکی از اینها و یا همهٔ اینه

تکبّر می‌تواند اهل طاعت را نابود کند، چه رسد به اهل معصیت. به عنوان نمونه می‌توان به ابلیس اشاره کرد. ابلیس تا زمانی که تکبّر خود را بُروز نداده بود، اهل طاعت محسوب می‌شد و تا آن مرتبهٔ بلند صعود کرده بود، ولی تکبّر او را فروانداخت. به همین دلیل، اهل طاعت نباید از خطر تکبّر غافل شوند.

همیشه ضعیف‌کُشی رویهٔ رایج ماست.

«إذا رَأیتُمُ العَبْدَ مُتَفَقِّدا لِذُنوبِ النّاسِ، ناسِیاً لِذُنوبِهِ، فَاعْلَمُوا أنَّهُ قَد مُکرَ بِهِ؛ وقتی دیدید کسی به عیوب دیگران مشغول است و عیوب خود را فراموش کرده است، بدانید که گرفتار مکر خداوند شده است.»

حضرت امیر (ع) تکبّر را زشت‌ترین صفت اخلاقی برمی‌شمرند

افراد متواضع در کنار همهٔ خوبی‌هایشان یک بدی دارند و آن این است که خوراک آدم‌های متکبّر می‌شوند.‌

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «أَکرِهْ نَفْسَک عَلَی الْفَضَائِلِ فَإِنَّ الرَّذَائِلَ أَنْتَ مَطْبُوعٌ عَلَیهَا» یعنی اگر خود را وادار به خوبی‌ها نکنی، طبیعتاً به بدی‌ها کشیده می‌شوی. یعنی هرچند فطرت تو الهی است ولی طبیعت تو به سمت رذائل گرایش دارد.

امام صادق (ع) به یکی از اصحاب خود به نام «رفاعة بن موسی» فرمودند: «ای رفاعه، آیا تو را با خبر نکنم از کسی از مردم که بیشترین سهم از گناه را دارد؟» رفاعه عرض کرد: «جانم به فدای شما، با خبر بفرمایید.» حضرت فرمود: «او کسی است که از برادرش در گفتار یا رفتارش عیبی بگیرد تا او را تحقیر کند یا به او تکبّر نماید.»

اگر عیوب روحی خود را کم کنیم خوبی‌هایمان رو خواهد آمد. شاید به همین دلیل است که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

خدای متعال می‌داند که گناه کردن برای مؤمن از اینکه او دچار عُجب شود بهتر است، و اگر این‌گونه نبود، خدا هیچ‌گاه اجازه نمی‌داد که مؤمنین به گناه آلوده شوند.

بنا به فرموده امیرالمؤمنین (ع)، انسان زیرک، انسان آب زیرِ کاه نیست، بلکه انسانی است که مو را از لای ماست اخلاق خود بیرون می‌کشد.

«مَن بَرِئَ مِن الکبرِ نالَ الکرامَةَ؛ هرکه از کبر مبرّا شود، به کرامت و بزرگواری رسیده است.»

گناه، درونِ انسان را برای او رو می‌کند و بدی‌های پنهانش را لو می‌دهد و همین مسئله عُجب را در وجود انسان نابود کرده و سبب نجات انسان می‌شود. اساساً آشکار شدنِ بدی‌ها و اینکه انسان بداند چه عیوبی دارد، آن قدر ارزش دارد که گاهی می‌ارزد یک خطا و لغزش این آگاهی را به انسان بدهد.

وقتی دیدید تا خوبی کسی را می‌شنوید، به دنبال خوبی‌های خودتان می‌گردید که کم نیاورید و یا به دنبال بدی‌های او می‌گردید که او از شما برتری پیدا نکند، بدانید غیر از مقداری حسادت، از تکبّر هم بی‌نصیب نیستید.

اساساً یکی از ترفندهای اصلی ابلیس همین «مأیوس» کردن است.

اگر خود را وادار به خوبی‌ها نکنی، طبیعتاً به بدی‌ها کشیده می‌شوی. یعنی هرچند فطرت تو الهی است ولی طبیعت تو به سمت رذائل گرایش دارد.

امام باقر (ع) در مورد اثر تکبّر در عقل می‌فرماید: «مَا دَخَلَ قَلْبَ امْرِئٍ شَی‌ءٌ مِنَ الْکبْرِ إِلَّا نَقَصَ مِنْ عَقْلِهِ مِثْلَ مَا دَخَلَهُ مِنْ ذَلِک؛ قَلَّ ذَلِک أَوْ کثُرَ؛ در قلب هر کسی مقداری کبر داخل شود، به همان اندازه از عقلش کاسته می‌شود، چه زیاد باشد یا کم.»

دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.

حسادت ایمان را می‌خورد (و از بین می‌برد) همان‌گونه که آتش هیزم را می‌سوزاند.