بریده‌هایی از کتاب علی

ما یک ملت دوستدار علی هستیم اما نه شیعه‌ی علی! چرا که شیعه‌ی علی ـ همچنان که گفتم ـ علی‌وار بودن، علی‌وار اندیشیدن، علی‌وار احساس کردن در برابر جامعه، علی‌وار مسئولیت احساس کردن و انجام دادن، و در برابر خدا و خلق، علی‌وار زیستن، علی‌وار پرستیدن و علی‌وار خدمت‌کردن است.

شناخت علی، «ذهنیت» است و حُبِّ علی، «احساس»، اما تشیع علی، «عمل» است.

زندگی علی تقسیم می‌شود به سه فصل ۲۳ سال جهاد برای مکتب، ۲۵ سال تحمل برای وحدت و ۵ سال انقلاب برای عدالت.

گاهی یک مرد چندان رشد می‌کند که بودنش جرم می‌شود و جریمه‌ی آن را باید هم به دشمن بپردازد و هم به دوست!

محبت بی‌معرفت ارزش ندارد، بت‌پرستی است.

مشکل اساسی در همه‌ی نهضت‌ها این است که دشمن داخلی را نمی‌توان به سادگی شناخت. همه‌ی انقلاب‌های تاریخ در جبهه‌ی خارجی پیروز شده‌اند ولی در جبهه‌ی داخلی شکست خورده‌اند

انسان به میزانی که به مرحه‌ی انسان بودن نزدیک‌تر می‌شود، احساس تنهایی بیشتری می‌کند

علی نه تنها امام است [بلکه] در طول تاریخ هیچ شخصیتی باز این امتیاز را نداشته که: یک خانواده امام است! یک خانواده امام است، یعنی خانواده‌ی اساطیری است، خانواده‌ای که: پدر، علی است مادر، زهراست پسر آن خانواده حسین است و دختر آن خانواده زینب است. والسلام

آنچه به نام مسئولیت انسانی و اجتماعی، امروز در زبان روشنفکران جهان تعبیر می‌شود، در اسلام با تعبیر دقیق و تعیین‌کننده‌ی امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است.

میثم تمار رفیق و یار و صحابی عزیز علی است. او یک طبق خرما دارد که کنار کوچه گذاشته و می‌فروشد. [خرماها را] تقسیم‌بندی کرده: یک عده‌ای را خوب و یک عده‌ای را بد ـ سیری دو ریال، سیری یک ریال! ـ علی با خشم آن‌ها را به هم می‌ریزد و می‌گوید: چرا مردم خدا را در غذایشان خوب و بد می‌کنی و تقسیم می‌کنی؟ همه را با هم مخلوط کن و با یک قیمت میانگین همه را با هم بفروش!

اساساً یکی از مشخصات بینش عوام، مطلق‌نگری است: همه، یا هیچ!

مجهول‌ترین مسئله، انسان است

تو چه حق داری که بی‌طرف بمانی؟ بی‌طرف یعنی چه؟ تو مجبور بودی تحقیق کنی. چون مسلمانی ناچار هستی که در برابر باطل بایستی و جانب حق را نگه‌داری و از آن دفاع کنی. حق نداری بی‌طرف باشی

به حاکمش می‌نویسد: حقوق اقلیت‌هایی را که از نظر مذهبی با تو شریک نیستند اما در این رژیم رسمی دینی تحت رهبری و قیادت تو زندگی می‌کنند، بیشتر از کسانی که در طبقه‌ی حاکم هستند و یا دین رسمی دارند و جزء اکثریت‌اند، مراعات کن. حتی مجال نده که آن‌ها حقشان را از تو مطالبه کنند؛ تو به سراغشان برو و حقشان را بده.

این تعبیر، که غالباً تکیه می‌شود که «حق علی پایمال شد» تعبیر کاملی نیست، [بلکه باید گفت]«حق مردم پایمال شد.» علی خودش حق است.

علی مظهر وحدت است. مظهر کدام وحدت؟ وحدتی که با تحمل همه‌ی رنج و با همه‌ی شکنجه و دیدن همه‌ی رندی‌ها و نامردمی‌ها و خیانت نزدیکان و دوستان و همرزمان سابق [حفظ] می‌کند. حتی عثمان کار را به جایی می‌رساند که مروان که پیغمبر تبعیدش کرده بود حالا نخست وزیرش شده! بعد ابوذر را او تبعید می‌کند و بعد علی از ابوذر (نه او را پشتیبانی‌اش کرده و نه [برای او] شمشیر کشیده) بدرقه می‌کند. مروان می‌آید جلوی علی را می‌گیرد که امیرالمؤمنین از بدرقه‌ی ابوذر منع کرده است! [با این وجود] همه‌ی این‌ها را، همه‌ی این پریشانی‌ها و سختی‌ها را تحمل می‌کند. چرا بیست‌وپنج سال [سکوت]؟ برای اینکه این قدرت بماند؛ و لو در داخل این همه فاجعه و این همه حق‌کشی و این همه رندی و فرصت‌طلبی از طرف یاران نزدیک [باشد]!

شناختن محمد و ابوسفیان، علی و معاویه، حسین و یزید آسان است. شناخت طلحه و زبیری دشوار است که پس از پنجاه سال سابقه‌ی درخشان در اسلام و افتخار سبقت در ایمان و هجرت و جهاد و حرمت صحابی‌بودن و بدری‌بودن و بیست‌وسه سال در شمار نزدیک‌ترین یاران پیامبربودن و نیم‌قرن، در صدر رجال اسلام و صف مقدم امت مسلمان شمرده‌شدن و حیات خویش را با حیات اسلام آغاز کردن و عمری را سراسر، در دین به پایان آوردن و اکنون با مویی سپیدکرده در ایمان، و سیمایی آینه‌ی سرگذشت اسلام و کوله‌باری سنگین از پنجاه سال افتخار، به جنگ علی آمده‌اند، با حالتی خشمگین از قتل خلیفه‌ی مظلوم!

پیشوایی عبارت است از اعتقاد افراد انسانی به فردی که شایسته‌ی رهبری است و می‌تواند آنان را از وضع بدی که دارند به هدفی که آرزو می‌کنند، ببرد.

محبت به خودی خود نجات‌بخش نیست، بلکه معرفت است که نجات می‌بخشد. ما در زمان خودمان موظف به شناختن امام هستیم، نه محبت بدون معرفت به امام.

علی را نه تنها باید در چهره‌ی خودش و یارانش، بلکه در چهره‌ی دشمنانش نیز باید شناخت. و شناخت دشمنان علی ما را به شناخت علی کمک می‌کند، آن چنان که ظلمت نور را می‌شناساند و شناخت دشمنان علی نیز درس است، آموزنده است.

(عمرو عاص برای اولین بار در تاریخ اسلام، بنیان‌گذار قرآن بر سر نیزه کردن علیه قرآن بود.)

ما از وقتی در تشیع‌مان ماندیم که همه مقلد شدیم در مسایل عقلی!

وحدت در تفکر، وحدت در تحقیق و وحدت در عقاید، مرگ عقاید، توقف عقل و پوسیدن و ماندن اندیشه است.

این نقطه‌ی باریک در تاریخ دراز و پرماجرای اسلام، سخت دردآور است. این چند لحظه، لحظات شگفتی بود. سرنوشت اسلام و مسیر تاریخ و آینده‌ی همه چیز در همین لحظات تعیین می‌شد. پیداست که اگر فرصت کوتاهی را که مالک می‌خواست از او نگرفته بودند، بنی امیه مرده بود؛ بنی عباس نیامده بود؛ حسن شکست نخورده بود؛ حسین شهید نشده بود... و ما به جای قرن‌ها خلافت نفاق و سلطنت دروغ و مذهب فریب و تخدیر، رهبری‌ای داشتیم که ادامه‌ی امامت خاندان پیامبر بود و جامعه‌ای داشتیم که سنگ‌های پی‌اش را علی نهاده بود و بر قسط و عدل نهاده بود!

یک ربع قرن خاموشی از طرف روحی که همواره بی‌قرار است و از ده سالگی وارد نهضت اسلام شده.

امام گاه با سخنش حرف می‌زند و گاه با سکوتش؛ گاه با پیروزی‌اش درس می‌دهد و گاه با شکستش. خطاب او به ماست و رسالت ما نیز معلوم است: شناختن این درس‌ها، و خواندن این سخنان و شنیدن این سکوت‌ها...

نهج‌البلاغه بعد از قرآن بزرگ‌ترین کتاب ماست که آن را نمی‌خوانیم و نمی‌دانیم و نمی‌شناسیم؛ چنان‌که قرآن هم همین‌طور. قرآن را هم فقط ستایش می‌کنیم، می‌بوسیم و تبرک می‌دانیم. آن همه تجلیل و ستایش می‌کنیم، اما چه فایده دارد، چه تأثیری می‌تواند داشته باشد، وقتی که درونش را ندانیم چه می‌گوید؟

می‌گوید «ارزش مردان را به حق باید مقایسه کرد و سنجید، نه ارزش حق و حقیقت را به شخصیت و جلال و شکوه رجال»

در خود مبانی اساسی تشیع ماست که تقلید در مسایل عقلی و اصول اعتقادی جایز نیست و حتی کسی که اصول اعتقادی خودش را به تقلید گرفته باشد، اساس دینش درست نیست و عبادتش درست نیست.

ترجمه و تفسیر خطبه‌ی ۳۲ نهج‌البلاغه ای مردم! ما در زمانه‌ای پُرعناد و بدکینه گرفتار شده‌ایم: انسان نیک‌دل و پاک‌دامن را در این روزگار بد می‌شمرند؛ و ستمکاره در این عصر بر تندباد غرور و نخوتش می‌افزاید. آنچه می‌دانیم، سودمان نمی‌بخشد و آنچه را نمی‌دانیم نمی‌پرسیم و از بدبختی کوبنده‌ای که فرا می‌رسد بیم نداریم، تا آنگاه که بر سرمان فرود آید.