بریده‌هایی از کتاب گرایش های سیاسی در خاورمیانه و امنیت ملی ایران

کردها، که دولت جدید تحت رهبری مصطفی کمال پاشا آن‌ها را «ترک‌های کوهستانی» می‌خواند، ادامه پیدا کرد و در نیمهٔ دوم قرن بیستم با تشکیل احزابی نظیر حزب دموکرات کردستان ترکیه و در دههٔ ۱۹۷۰ با تشکیل حزب کارگران کرد ترکیه (پ.ک.ک) این شورش‌ها متحول شد. در عراق به‌دنبال سرکوب شورش‌های شیخ محمود برزنجی در دههٔ ۱۹۲۰ و اوایل دههٔ ۱۹۳۰، رهبری کردها به قبیلهٔ بارزانی

۱. گرایش‌های قومی در میان کردها قوم‌گرایی در میان کردها در ابتدا در سیاست تمرکزگرای امپراتوری عثمانی در قرن نوزدهم ریشه داشت و سپس با سقوط عثمانی نخبگان ایلی کرد، تحت تأثیر وعده‌های ویلسون مبنی بر خودگردانی گروه‌های زبانی و مذهبی (مندرج در چهارده اصل او) و سیاست‌های قدرت‌های متفق

پیروز در جنگ، خواستار تشکیل دولتی مستقل در مناطق کردنشین امپراتوری سابق عثمانی شدند. همان‌گونه که قبلاً گفته شد، استدلال آن‌ها این بود که سایر گروه‌های زبانی یا مذهبی امپراتوری عثمانی، نظیر عرب‌ها، ترک‌ها و ارامنه، در آستانهٔ تشکیل دولت‌های مستقل خاص خود هستند و کردها نیز باید از چنین حقی برخوردار شوند.

البته متفقین چنین وعده‌هایی را نیز به کردها داده بودند. پیمان سور (اوت ۱۹۲۰) از ارمنستان و کردستان مستقل و همچنین دولت‌های مستقل عرب در حجاز، سوریه و عراق حمایت می‌کرد. مـواد ۶۲ تا ۶۴ پیمان اصولاً به کـردها مربوط می‌شـد و در آن‌ها ایجاد یک موجودیت سیاسی مستقل کردی در مناطق کردنشین عثمانی و منطقهٔ موصل (در عراق کنونی) پیش‌بینی شده

قدرت‌گرفتن رژیم جدید در ترکیه و اعتراض رهبران آن به این مسئله و برکناری سلطان محمد پنجم از خلافت به جرم پذیرش پیمان سور و تشکیل دولت مستقل عراق به پادشاهی فیصل در ۱۹۲۱، وعده‌های پیمان سور رو به فراموشی گذاشت و در پیمان ۱۹۲۳ لوزان، که آن نیز به ترکیه مربوط می‌شد، هیچ اشاره‌ای به کردها نشده بود. گذشته از این وعده‌ها، دولت انگلستان در

جریان تماس و مذاکرات با برخی از رهبران کردها ازجمله شیخ محمود برزنجی وعده‌هایی دربارهٔ برخورداری از استقلال یا خودمختاری محلی به آن‌ها داده بود، اما منافع آن‌ها اقتضا می‌کرد که این وعده‌ها را فراموش کنند

همین مسائل بود که نارضایتی کردها را به دنبال آورد. نادیده‌گرفتن وعده‌های پیمان سور به شورش شیخ سعید پیران در دههٔ ۱۹۲۰ در ترکیه منجر، و قرار گرفتن فیصل، پسر شریف حسین، به‌جای شیخ محمود برزنجی در شمال عراق سبب قیام شیخ محمود شد. این دو قیام در ترکیه و عراق سرآغاز جدی‌شدن مسئلهٔ کردها و شورش بعدی آن‌ها بود. در ترکیه شورش کردها، که دولت جدید تحت

آن‌ها را «ترک‌های کوهستانی» می‌خواند، ادامه پیدا کرد و در نیمهٔ دوم قرن بیستم با تشکیل احزابی نظیر حزب دموکرات کردستان ترکیه و در دههٔ ۱۹۷۰ با تشکیل حزب کارگران کرد ترکیه (پ.ک.ک) این شورش‌ها متحول شد. در عراق به‌دنبال سرکوب شورش‌های شیخ محمود برزنجی در دههٔ ۱۹۲۰ و اوایل دههٔ ۱۹۳۰، رهبری کردها به قبیلهٔ بارزانی منتقل شد و شیخ احمد بارزانی

و پس از او ملامصطفی بارزانی برای چندین دهه، از ۱۹۴۰، رهبری قیام کردها را در عراق به دست گرفتند. در دههٔ ۱۹۷۰، یک حزب جدید کردی که نمایندهٔ طبقهٔ روشنفکر و چپ کرد عراق بود، به نام اتحادیهٔ میهنی کردستان عراق (به رهبری جلال طالبانی)، تشکیل شد و این دو حزب از آن زمان تا کنون برای رهبری کردهای عراق به رقابت مشغول‌اند. در ایران چنین تحولاتی در

منتقل شد و شیخ احمد بارزانی و پس از او ملامصطفی بارزانی برای چندین دهه، از ۱۹۴۰، رهبری قیام کردها را در عراق به دست گرفتند. در دههٔ ۱۹۷۰، یک حزب جدید کردی که نمایندهٔ طبقهٔ روشنفکر و چپ کرد عراق بود، به نام اتحادیهٔ میهنی کردستان عراق (به رهبری جلال طالبانی)، تشکیل شد و این دو حزب از آن زمان تا کنون برای رهبری کردهای عراق به رقابت مشغول‌اند. در ایران چنین تحولاتی در اوایل قرن بیستم روی نداد، اما

برای چندین دهه، از ۱۹۴۰، رهبری قیام کردها را در عراق به دست گرفتند. در دههٔ ۱۹۷۰، یک حزب جدید کردی که نمایندهٔ طبقهٔ روشنفکر و چپ کرد عراق بود، به نام اتحادیهٔ میهنی کردستان عراق (به رهبری جلال طالبانی)، تشکیل شد و این دو حزب از آن زمان تا کنون برای رهبری کردهای عراق به رقابت مشغول‌اند. در ایران چنین تحولاتی در اوایل قرن بیستم روی نداد، اما

در جریان جنگ جهانی دوم و در جریان اشغال آذربایجان و کردستان ایران به دست نیروهای ارتش سرخ، گروهی از رهبران ایلی و غیرایلی کردهای ایرانی حزب کومله را در ۱۳۲۱ تشکیل دادند و سپس در جریان دو سفر به باکو و کسب وعدهٔ حمایت از مقامات شوروی به تشکیل حزب دموکرات کردستان ایران، در ۱۳۲۴، دست زدند. اندکی بعد نیز هم‌زمان با تحولات

آذربایجان، یک جمهوری کرد در شهر مهاباد ایران، به رهبری قاضی محمد، با حمایت شوروی به وجود آمد که خواستار خودمختاری کردهای ایران بود. با خروج ارتش سرخ از ایران، این دولت خودمختار مانند دولت خودمختار آذربایجان سقوط کرد. از دههٔ ۱۳۴۰، گروهی از بازماندگان حزب دموکرات کردستان مجدداً به احیای این حزب دست زدند و به فعالیت‌های

چریکی مشغول شدند. بعد از انقلاب اسلامی نیز با تضعیف قدرت دولت و کاهش حضور آن در کردستان، چریک‌های وابسته به حزب دموکرات و کومله به تصرف شهرهای کردستان ایران دست زدند و طرح خودمختاری را مجدداً مطرح کردند، اما پس از چندی، با بالا گرفتن درگیری نظامی با دولت نیروهای آن‌ها به خارج از مرزهای ایران رانده و در عراق به فعالیت نظامی

علیه دولت مرکزی ایران مشغول شدند. هدف نهایی نخبگان سیاسی کرد، به‌واقع، کسب استقلال و تشکیل دولت مستقل کردی است. طرح مسائلی نظیر خودمختاری محلی و استفاده از زبان کردی در آموزش و پرورش مقدمهٔ رسیدن به چنین استقلالی است. با وجود این، شدت گرایش‌های ناسیونالیستی قومی در مناطق کردنشین یکسان نیست. این

استقلال‌خواهی در عراق و ترکیه شدت گسترده‌ای دارد، اما در ایران دامنهٔ ناسیونالیسم قومی چندان گستردهٔ نیست. ایرانی‌بودن (آریایی‌بودن) کردها، ریشهٔ ایرانی زبان کردی و شباهت‌های زیاد زبان کردی به زبان فارسی و همچنین عدم‌نفوذ گستردهٔ نخبگان سیاسی کرد خواهان خودمختاری در میان توده‌های مردم کرد از علل عمدهٔ گسترده‌نشدن ناسیونالیسم