بریده‌هایی از کتاب یادداشت های زیرزمینی

تازه اسم ترس و بزدلیتان را هم گذاشته‌اید عقل و درایت و با این دلخوشی دارید خودتان را فریب می‌دهید.

هیچ‌وقت به‌خاطر اینها نمی‌بخشمت! برای اعترافهای الآنم هم هیچ‌وقت نمی‌بخشمت! بله، تو، همین تو، باید جور همۀ اینها را بکشی؛ چون تو بودی که همه‌چیز را فهمیدی؛ چون من یک رذلم؛ چون من فرومایه‌ترین، کثیفترین، مضحکترین، ناچیزترین، احمقترین و حسودترین کِرم این دنیا هستم، آن هم بین کرمهایی که هیچ از من بهتر نیستند، ولی خدا می‌داند چرا هرگز گیج و شرمنده نمی‌شوند.

عشق برای من به‌معنای سلطه و زورگویی و برتری اخلاقی داشتن است. در زندگی‌ام حتی نتوانستم برای یک‌بار هم که شده عشق را جور دیگری تصور کنم. عشق را همیشه مثل مبارزه‌ای بانفرت شروع می‌کردم و با اطاعت و انقیاد اخلاقی به پایان می‌بردم. دیگر نمی‌توانستم تصور کنم که با این موجود مطیع باید چه‌کار کرد.

همهٔ ما، کم‌وبیش از زندگی روگردانده‌ایم و همه‌مان می‌لنگیم، حتی به‌قدری از زندگی فاصله گرفته‌ایم که وقتی با آن مواجه می‌شویم، یخ می‌زنیم و وقتی به یادمان می‌آورند که زندگی چیست، تاب نمی‌آوریم. به جایی رسیده‌ایم که زندگی زند(۱) واقعی را کارْ و چیزی درمایه‌های خدمتی سنگین تلقی می‌کنیم، و با خودمان توافق کرده‌ایم که براساس کتابها زندگی‌کردن بهتر است. گاهی خودمان هم نمی‌دانیم که چرا دور خود می‌چرخیم و در پی چه هستیم و چه می‌خواهیم؟ اگر خواسته و بهترین‌آرزومان هم برآورده شود، حتی می‌توانم بگویم حالمان به‌جای بهترشدن، بدتر می‌شود.

پس این دیگر اثر ادبی نیست، اقرارنامه‌ای است در حکم مجازات. آخر نوشتن یک رمان دراز دربارۀ این‌که چه‌طور به زندگی‌ام در گوشه‌ای فقیرانه بی‌حرمتی کردم، از زندگی واقعی روگرداندم و با خباثتی متکبرانه اُخت شدم، آن هم در زیرزمین، چه جذابیتی می‌تواند داشته‌باشد؟!