بریده‌هایی از کتاب انقلاب مجارستان، مقاومت مردمی علیه توتالیتاریسم

حتا در صورت فقدان هرگونه رهنمود و زیر فشار دائمی آموزش‌های عقیدتی، باز هم شوق رسیدن به آزادی و حقیقت در دل انسان شعله‌ور است.

خروشچف از استالین آموخته بود که هر گروه از مردم را که از خود نشانهٔ همبستگی طبقاتی بروز دهد، باید از هم جدا کرد: از دیدگاه ایدئولوژیک به منظور پایه‌گذاری جامعهٔ بدون طبقه و از دیدگاه علمی ـ سیاسی، برای اتمیزه کردن جامعه، زیرا تنها بر یک جامعهٔ اتمیزه‌شده می‌توان به گونه‌ای مطلق و مطمئن حکومت کرد

گورباچف در صدد انجام اصلاحاتی در نظام موجود است ولی درجهٔ موفقیت وی بستگی به غلبهٔ وی به همان مشکلاتی دارد که خروشچف را از پای درآورد. مقاومت بورکرات‌های حزبی در مقابل اصلاحات سیاسی آغاز شده است و نباید فراموش کرد که گورباچف چاره‌ای جز اتکاء به همین بوروکرات‌ها ندارد، شاید به همین خاطر است که هانا آرِنْت مصر است که: «در این دیکتاتوری‌ها کلیهٔ تغییرات موقت و زودگذر هستند.»

خروشچف پیروزی خود را در نبرد بر سر قدرت پس از مرگ استالین مدیون تکرار دقیق تمامی شیوه‌هایی است که استالین به وسیلهٔ آن‌ها در سال‌های دههٔ بیست به قدرت رسید.

لفظ «قمر» مناسبات واقعی را به نحو احسن متجلی می‌سازد زیرا این تشبیه درست آن وحشتی را نمایان می‌کند که باید سراپای هر کشوری را که مجبور است با کشوری به مراتب قدرتمندتر از خود هم‌پیمان شود، فرا گیرد. نه وحشت از آن‌که مبادا هویت خود را از دست بدهد بلکه وحشت از این‌که «قمری» شود که فقط می‌تواند ضمن گردش در مدار قدرت مرکزی، به حیات خود ادامه دهد.

امپریالیسم در واقع عبارت از حاصل کوشش دولت‌های ملی بود که می‌خواستند از عهدهٔ شرایط نوین اقتصادی صنعتی تحت الزامات بازار جهانی مدرن برآیند و به عنوان این شکل از دولت بقا داشته باشند.

«امروز نوبت مجارستان است. فردا و پس فردا نوبت کشور دیگری خواهد بود و این فقط تابعی از زمان است زیرا امپریالیسم روس، حد و مرزی نمی‌شناسد». تنها چند روز پیش‌تر، فرستندهٔ کمونیستی رایک چنین گفته بود: «این تنها استالین نیست که از کمونیسم به‌عنوانِ بهانه‌ای برای گسترش امپریالیسم شوروی استفاده می‌کند»، و یکی از اهداف انقلاب مجارستان «ارائهٔ تصویری روشن از حکومت خشونت‌آمیز استعماری روسیه» به جهانیان بوده است.

ولی این فقط حزب بلشویک نیست که با این وحشت دست‌وپنجه نرم می‌کند، چون اگر سیستم شورایی واقعاً توسط مردم درک شود، تمامی احزاب از چپ گرفته تا راست همه وحشت‌زده می‌شوند

می‌توان گفت که قدرتمداران توتالیتر روسیه امروزه از هیچ‌چیز دیگری به اندازهٔ این «شکل اولیهٔ قدرت ملت» (سیلونه) صرف‌نظر از این که در کدام کشور به ظهور بپیوندند، وحشت ندارند.

از یک دید مثبت شگفت‌آور بود که از یک اقدام ملی بدون رهبری و بدون برنامهٔ معین قبلی، هرج‌ومرج و آنارشی پدیدار نشود. هیچ موردی از غارت مغازه‌ها یا فروشگاه‌ها پیش نیامد و به اموال کسی تجاوز نشد و این‌ها همه در کشوری بود که سطح نازل زندگی و کم‌بود کالا در آن معروف خاص و عام است.

اگر از مداخلهٔ ارتش روس، چه واحدهای مستقر در کشور و چه گروه‌های مجهز جنگی که سرانجام به کشور حمله‌ور شدند، چشم بپوشیم، به‌راحتی می‌توان گفت که هیچ انقلابی پیش از این با چنین سرعت و دقت و با کم‌ترین خون‌ریزی به اهداف خود نرسیده بود. نکتهٔ شگفت‌آور در انقلاب مجارستان این است که جنگ داخلی به دنبال نداشت. ارتش مجارستان ظرف چند ساعت و دولت ظرف چند روز منحل شدند و پس از آن که ملت ارادهٔ خود را به روشنی و وضوح اعمال کرد، حتا یک گروه یا طبقه در تمام مجارستان پیدا نمی‌شد که بخواهد در مقابل آن مقاومتی نشان دهد، زیرا اعضای پلیس مخفی هم که تا به آخر به دیکتاتوری مخلص و وفادار مانده بودند، گروه یا طبقه‌ای را تشکیل نمی‌دادند

اکنون دیگر موضوع بحث نه شیوهٔ به کارگیری انواع آزادی از قبیل آزادی عقاید و افکار، آزادی اجتماعات، آزادی عمل و انتخاب، بلکه فقط و فقط تثبیت و یافتن نهادهای ملموس درآمده بود.

ملت مجارستان در سطح تمامی طبقات سنی خود می‌دانست که در «دروغ و دغل» زندگی می‌کند و یک‌صدا و هم‌آواز، در تمامی بیانیه‌های خود خواستار چیزی شد که حتا روشن‌فکران بافراست روسی در خواب هم نمی‌دیدند و آن آزادی در تفکر بود

دودینستو این‌جا در واقع از یک لحظهٔ طولانی صحبت می‌کند که در آن یک تخیل توتالیتر زیر فشار واقعیت‌ها درهم می‌شکند و تجربهٔ برخورد با واقعیت، دیگر به وسیلهٔ «حقیقت تاریخی» استدلال‌های حزبی جای‌گزین نمی‌شود و لذا این جمله که: «هواپیماهای ما سریع‌ترین و بهترین هواپیماهای دنیا هستند» به این معناست: در پی تکامل تغییرناپذیر تاریخی، ما بهترین و سریع‌ترین هواپیماها را خواهیم داشت، حتا اگر به قیمت نابودکردن همهٔ رقبا در صنعت هواپیماسازی تمام شود.

یک منتقد امریکایی روسی‌الاصل، به درستی به این توجه داد که سخن‌رانی خروشچف در کنگرهٔ بیستم حزب، نه نشان‌دهندهٔ آغاز استالین‌زدایی بود و نه بیانگر اوج آن. بلکه برعکس اعلام پایان استالین‌زدایی به شمار می‌رفت. اما بدون شک همین سخن‌رانی موجب بروز عصیان در لهستان و قیام در مجارستان شد

یکی از شیوه‌های معمول و اساسی سیاست استالین این بود که سیاست پرخاشگرانهٔ خارجی را با روشی مصالحه‌آمیز در درون کشور و برعکس سیاست صلح‌طلبانه در خارج را با پرخاشگری علیه ملت خود ترکیب کند تا استمرار انقلاب به‌هیچ‌وجه متوقف نشود. نامحتمل است که خروشچف در این مورد نیز چون دیگر موارد از اندرزهای آموزگار فقید خود پی‌روی نکند.

این وجوه از امکانات که ما را چنین نامطمئن و سردرگم می‌کند، طبیعت دیکتاتوری‌های توتالیتر را تشکیل می‌دهند و ما حق نداریم فراموش کنیم که در این دیکتاتوری‌ها، کلیهٔ تغییرات حاصله موقتی و گذرا هستند و باید هم چنین باشند. به قول خروشچف که گفت: «ضمن حیات یاخته‌ای می‌میرد و یاخته‌ای دیگر جایش را می‌گیرد ولی زندگی باقی می‌ماند.»

در حالی که هیتلر آگاهانه از جنگ برای سوق‌دادن کامل دیکتاتوری خویش به مسیری توتالیتر استفاده می‌کرد و در این راه حتا برخی زیان‌های نظامی را هم به جان می‌خرید، استالین برعکس در حین جنگ، تسلط توتالیتر خود را که تا آن زمان بسط داده بود، تا حد یک دیکتاتوری نظامی و حزبی تضعیف کرد. بدیهی است که چنین تاکتیکی برای پیش‌برد جنگ، به خودی خود، بزرگ‌ترین امتیازات را داشت، زیرا ملت روس می‌توانست واقعاً باور کند که نه تنها علیه فاتحان بیگانه بلکه برای آزادی از حکومت مطلقه نیز مبارزه می‌کند.

در روی‌داد انقلاب همان عظمتی موجود است که برای پیوستن به تاریخ ضروری است. این‌که آیا ما به قدر کافی و لازم از حافظه و قدرت تأمل بهره‌مند هستیم که به‌وسیلهٔ آن بتوانیم یک واقعهٔ تاریخی را در تاریخ حفظ کنیم، تنها به خود ما بستگی دارد.

نزدیک به دو سال از زمانی می‌گذرد که شعله‌های انقلاب مجارستان، طی دوازده روز طولانی، فضایی عظیم را روشن کرد. فضایی که از زمان پایان جنگ جهانی دوم زیر سلطهٔ یکی از دیکتاتوری‌های توتالیتر قرار داشت. این واقعه را نمی‌توان با معیارهای پیروزی یا شکست سنجید زیرا عظمت آن، مبتنی و محتوم به سوگواره‌ای است که در بطن آن گسترش یافت. ما هنوز صف زنان سیاه‌پوش خاموشی را در پیش چشم داریم که در طول خیابان‌های بوداپست اشغال‌شده توسط روس‌ها راه‌پیمایی می‌کردند، تا در انظار وسیع عموم، آخرین ادای احترام را در حق کشته‌شدگان راه انقلاب به عمل آورند