بریده‌هایی از کتاب تفسیر نمونه (جلد چهارم)

هر انسانی معمولاً نقاط ضعف پنهانی دارد که اگر بنا شود این عیوب اظهار گردد یک روح بدبینی عجیب بر سراسر جامعه سایه می‌افکند، و همکاری آنها را با یکدیگر مشکل می‌سازد، بنابراین هم به خاطر استحکام پیوندهای اجتماعی و هم به خاطر رعایت جهات انسانی، لازم است بدون در نظر گرفتن یک هدف صحیح، پرده‌دری نشود.

ایمان واقعی آن است که انسان حقیقت را بپذیرد خواه مطابق میل او باشد یا بر خلاف میل او

«هنگامی که مسافرت کنید گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از خطرات کافران بترسید؛ زیرا کافران دشمن آشکار شما هستند» «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَلَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یفْتِنَکمُ الَّذینَ کفَرُوا إِنَّ الْکافِرینَ کانُوا لَکمْ عَدُوّاً مُبیناً» . این آیه از جهاتی قابل بحث است، نخست این که: از «سفر» تعبیر به «ضرب فی الأرض» شده، دیگر این که: نسبت به نماز قصر تعبیر «لا جُناحَ» به کار رفته، و سوم این که: قصر خواندن نماز مقید به «اِنْ خِفْتُمْ» شده است

چه نعمتی بالاتر از این که انسان تنها از خدا بترسد، نه از غیر او.

«بهترین چیزی که به وسیله آن می‌توان به خدا نزدیک شد، ایمان به خدا، پیامبر او و جهاد در راه خدا است که قلّه کوهسار اسلام است، و همچنین کلمه اخلاص (لا إِلهَ إِلاَّ اللّه) که همان فطرت توحید است، و بر پا داشتن نماز که آئین اسلام است، و زکات که فریضه واجبه است، و روزه ماه رمضان که سپری است در برابر گناه و کیفرهای الهی، و حج و عُمره که فقر و پریشانی را دور می‌کند و گناهان را می‌شوید، و صله رحم که ثروت را زیاد و عمر را طولانی می‌کند، انفاق‌های پنهانی که جبران گناهان می‌نماید و انفاق آشکار که مرگ‌های ناگوار و بد را دور می‌سازد و کارهای نیک که انسان را از سقوط نجات می‌دهد» .

در حقیقت، در این آیه، از دو راه به آنها پاسخ گفته شده است: نخست این که: این گونه افکار از قلب‌های بیمار بر می‌خیزد، از کسانی که ایمانشان متزلزل و نسبت به خدا سوء ظن دارند و گرنه یک فرد با ایمان این گونه فکر، به خود راه نمی‌دهد. و دیگر این که: به فرض که چنین احتمالی باشد آیا احتمال پیروزی مسلمین در کار نیست؟

«دستی که دیه آن پانصد دینار است * چرا به خاطر یک ربع دینار بریده می‌شود» ؟!

۸۶ وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللّهَ کانَ عَلی کلِّ شَیءٍ حَسیباً ترجمه: ۸۶ ـ هر گاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گوئید! خداوند حساب همه چیز را دارد. تفسیر: هر گونه محبتی را پاسخ گوئید گرچه بعضی از مفسران معتقدند: پیوند و ارتباط این آیه با آیات قبل، از این نظر است که در آیات گذشته بحث‌هائی پیرامون جهاد بود و در این آیه دستور می‌دهد که اگر دشمنان از درِ دوستی و صلح در آیند، شما نیز پاسخ مناسب دهید، ولی روشن است: این پیوند، مانع از آن نیست که یک حکم کلّی و عمومی در زمینه تمام تحیت‌ها و اظهار محبت‌هائی که از طرف افراد مختلف می‌شود، بوده باشد.

«خداوند از این جهت ابراهیم را به عنوان خلیل خود انتخاب کرد که: هرگز تقاضا کننده‌ای را محروم نساخت و هیچ گاه از کسی جز خدا تقاضا نکرد

در حدیث معروف دیگری می‌خوانیم که می‌فرماید: اَلْمُلْک یبْقی مَعَ الْکفْرِ وَ لا یبْقی مَعَ الظُّلْمِ: «حکومت‌ها ممکن است کافر باشند و دوام یابند، اما اگر ظالم باشند دوام نخواهند یافت» .

آنچه باید کاملاً به آن توجه داشت این است که: اسلام تنها «توصیه به عدالت» نمی‌کند، بلکه مهمتر از آن «اجرای عدالت» است، خواندن این آیات و روایات تنها بر فراز منابر و یا نوشتن در کتب، و یا گفتن آنها در لابلای سخنرانی‌ها به تنهائی درد بی‌عدالتی، تبعیض و فساد اجتماعی را در جامعه اسلامی درمان نمی‌کند، بلکه آن روز عظمت این دستورها آشکار می‌گردد که در متن زندگی مسلمانان پیاده شود.

«سه چیز است که خداوند به هیچ کس اجازه مخالفت با آن را نداده است: ادای امانت در مورد هر کس خواه نیکوکار باشد یا بدکار؛ وفای به عهد درباره هر کس خواه نیکوکار باشد یا بدکار؛ و نیکی به پدر و مادر خواه نیکوکار باشند یا بدکار»

هر انسانی معمولاً نقاط ضعف پنهانی دارد که اگر بنا شود این عیوب اظهار گردد یک روح بدبینی عجیب بر سراسر جامعه سایه می‌افکند، و همکاری آنها را با یکدیگر مشکل می‌سازد، بنابراین هم به خاطر استحکام پیوندهای اجتماعی و هم به خاطر رعایت جهات انسانی، لازم است بدون در نظر گرفتن یک هدف صحیح، پرده‌دری نشود.

منظور از «توکل» این نیست که انسان به بهانه واگذاری کارش به خدا، شانه از زیر بار مسئولیت‌ها خالی کند و یا تسلیم حوادث گردد، بلکه منظور این است در عین به کار گرفتن تمام قدرت و نیرو: اوّلاً ـ توجه داشته باشد که آنچه دارد از خود او نیست، و از ناحیه دیگری است و به این وسیله روح غرور و خودبینی را در خود بکشد. ثانیاً ـ هرگز از بزرگی حوادث و مشکلات نهراسد و مأیوس نشود، و بداند تکیه‌گاهی دارد که قدرتش بالاترین قدرت‌ها است.

اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یحِبُّ اِفْشاءَ السَّلامِ: «خداوند افشاء سلام را دوست دارد» . منظور از افشای سلام، سلام کردن به افراد مختلف است.

به فرض این که با ترک جهاد چند روزی آرام زندگی کنید، بالاخره این زندگی فانی و بی‌ارزش است، ولی جهان ابدی برای پرهیزکاران با ارزش‌تر است، به خصوص این که پاداش خود را به طور کامل خواهند یافت و کمترین ستمی به آنها نمی‌شود

قانون زکات در «مدینه» نازل شد و در «مکه» زکات بر مسلمانان واجب نشده بو

می‌دانیم قانون زکات در «مدینه» نازل شد و در «مکه» زکات بر مسلمانان واجب نشده بود، با این حال، چگونه می‌تواند آیه فوق اشاره به وضع مسلمانان در «مکه» بوده باشد؟ مرحوم «شیخ طوسی» در تفسیر «تبیان» در پاسخ این سؤال می‌گوید: منظور از زکات در آیه فوق زکات مستحب بوده که در «مکه» وجود داشته است، یعنی قرآن، مسلمانان را (حتی در «مکه») تشویق به کمک‌های مالی به مستمندان و سر و سامان دادن به وضع تازه مسلمان‌ها می‌نموده است.

دوران «مکه» دوران دانشگاه، ورزیدگی و آمادگی مسلمانان بود و به همین دلیل حدود نود سوره، از یکصد و چهارده سوره قرآن در «مکه» نازل شد که بیشتر جنبه عقیده‌ای و مکتبی داشت.

دوران «مکه» دوران دانشگاه، ورزیدگی و آمادگی مسلمانان بود و به همین دلیل حدود نود سوره، از یکصد و چهارده سوره قرآن در «مکه» نازل شد که بیشتر جنبه عقیده‌ای و مکتبی داشت. ولی دوران «مدینه» دوران تشکیل حکومت و پایه‌ریزی یک اجتماع سالم بود، و به همین دلیل، نه جهاد در «مکه» واجب بود و نه زکات؛ زیرا جهاد از وظائف حکومت اسلامی است همان طور که تشکیل بیت‌المال نیز از شئون حکومت می‌باشد.

در حدیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین نقل شده: مَنْ أَمَرَ بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهی عَنْ مُنْکرٍ أَوْ دَلَّ عَلی خَیرٍ أَوْ أَشارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیک وَ مَنْ أَمَرَ بِسُوءٍ أَوْ دَلَّ عَلَیهِ أَوْ أَشارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیک: «هر کس به کار نیکی امر، یا نهی از منکری کند و یا مردم را راهنمائی به عمل خیری نماید، و یا به نحوی موجبات تشویق آنها را فراهم سازد، در آن عمل سهیم و شریک است، و همچنین هر کس دعوت به کار بد یا راهنمائی و تشویق به آن نماید، او نیز شریک است» .

به این ترتیب، هر گونه دخالت در وادار کردن دیگری به کار نیک و بد، سبب می‌شود که به همان نسبت در محصول و برداشت آن سهیم باشد. مطابق این منطق اسلامی، تنها عاملان گناه، گناهکار نیستند، بلکه تمام کسانی که با استفاده کردن از وسائل مختلف تبلیغاتی، و یا آماده ساختن زمینه‌ها، و حتی گفتن یک کلمه کوچک تشویق‌آمیز، عاملان گناه را به کار خود ترغیب کنند در آن سهیمند، همچنین کسانی که در مسیر خیرات و نیکی‌ها از چنین برنامه‌هائی استفاده می‌نمایند از آن سهم دارند.