بریده‌هایی از کتاب بیچارگان

ناگاه دلم می‌گیرد. با خودم فکر می‌کنم چه بر سر زندگی من خواهد آمد، سرنوشتم چه خواهد شد. سخت است که نه آینده‌ای دارم، نه به چیزی دلم قرص است. حتی نمی‌توانم پیش‌بینی کنم چه بر من خواهد رفت. به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

گاهی پیش می‌آید که زندگی می‌کنی و نمی‌دانی که در یک‌قدمی‌ات کتابی هست که تمام زندگی تو موبه‌مو در آن آمده است.

من بیش‌ازاندازه رؤیاپرداز بودم و این نجاتم می‌داد.

قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

می‌دانید دلبند من، نداشتنِ پول چای به‌غایت شرم‌آور است.

قرنی نیاز است برای گریستنِ من

پاکروفسکی روحیهٔ حساسی داشت، مرتب عصبانی می‌شد، با هر چیز کوچکی از کوره درمی‌رفت و سر ما فریاد می‌کشید، از ما شکایت می‌کرد و بیش‌تر وقت‌ها بدون این‌که درس را تمام کند با عصبانیت به اتاقش برمی‌گشت. در اتاقش تمام روز را پای کتاب می‌گذراند. کتاب‌های زیادی داشت و همگی گران و کم‌یاب بودند. او جای دیگری هم درس می‌داد و پولی بابتش می‌گرفت. گاهی که پولی دستش می‌رسید بی‌معطلی بیرون می‌زد و برای خودش کتاب می‌خرید. القصه، با گذشت زمان بود که او را بیش‌تر شناختم. مهربان‌ترین و شایسته‌ترین و بهترین آدمی بود که دیده بودم.

عطر بهاری کدام است وقتی معلوم نیست در حیاط ما زیر پنجره چه اتفاق‌ها که نمی‌افتد!

حتی اگر چیزهای بدی بود که آن زمان خاطرم را می‌آشفت، حالا که خاطراتی بیش‌تر نیستند، بدی‌های‌شان زدوده شده و از آن‌ها تصاویری زیبا در ذهنم نقش بسته.

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

همیشهٔ خدا فقط با منطق حرف می‌زنید و خب من که مطمئنم در قلب‌تان همه‌چیز چندان هم منطقی نیست.

اما قلب من قلب برّه است

من بیش‌ازاندازه رؤیاپرداز بودم و این نجاتم می‌داد.

دلیل ندارد آدم خودش را ناچیز فرض کند و از اهن‌وتُلُپ کسی وحشت کند!

می‌دانم، می‌دانم عزیزکم که خوب نیست این‌طور فکر کردن، کفر است. اما حقیقتاً می‌گویم، چرا برای بعضی وقتی هنوز در زهدانِ مادرند همای سعادت چهچهه می‌زند اما دیگری در یتیم‌خانه پا به هستی می‌گذارد؟ و همیشهٔ خدا هم «انگور خوب نصیب شغال می‌شود.» تقدیر به یکی می‌گوید «تو شغال باش، کیسهٔ پدربزرگت را چپو کن.» بریز، بپاش، عیاشی کن. همین تقدیر به من که می‌رسد، می‌گوید «تو که نمی‌دانم کی هستی، فقط دور دهانت را لیس بزن که به همین درد می‌خوری.»

«آرام گیر! خاکستر نازنین تا بامداد سُرور.»

من فقط با تمام وجودم به شما وابسته‌ام، بسیار دوست‌تان می‌دارم، با تمام قلبم، اما سرنوشت تلخی دارم! من دوست داشتن را بلدم و می‌توانم دوست بدارم، اما فقط همین است و بس، نه می‌توانم کار خیری بکنم، نه می‌توانم در ازای محبت‌های شما چیزی بپردازم. بیش‌تر از این مرا نگه ندارید، کمی فکر کنید و برای آخرین‌بار نظرتان را بگویید. منتظرم.

شما واقعاً زندگی‌تان را همین‌طور گذرانده‌اید؟ در تنهایی، در سختی، بدون شادی، بدون هیچ کلام شفقت‌بار و دوستانه؟ در یک گوشهٔ کوچک اجاره‌ای و آن هم با غریبه‌ها؟ آه دوست مهربان، چه‌قدر برای شما متأسفم.

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

این خواب‌ها دیگر چیست که شما می‌بینید! واقعاً که کبوترکم، کافی است، تُف بیندازید بر این خواب‌ها، فقط تُف بیندازید.

احترام من به خودم برایم عزیزتر از هر چیزی است.

آه از این قصه‌سراها! مگر چیزی سودمند، خوشایند و دل‌پسند برای نوشتن نیست که پیوسته برای یافتن اسرار، دل زمین را می‌کاوند!… کاش از نوشتن بازشان می‌داشتیم!

به پدرش نامه می‌نوشت و از او تقاضای پول می‌کرد: «زندگی در اردوگاه دانشکدهٔ نظامی برای هر دانشجو دست‌کم چهل روبل خرج برمی‌دارد… تازه این شامل اقلامی مانند چای و شکر و… نمی‌شود. این مبلغ بدواً و بدون محاسبهٔ آن‌ها لازم است، نه برای حفظ ظاهر بلکه فقط و فقط برای نیازهای اولیه… از این‌رو و با احترام به نیازهای خودِ شما، من چای نخواهم خورد.»

ادبیات چیز خوبی است، وارنکا، زیاده خوب. این را پریروز، پیش آن‌ها فهمیدم. چیز عمیقی است! به قلب آدم‌ها قوت می‌بخشد. آموزنده است و دربارهٔ همه‌چیز توی این کتاب‌ها می‌نویسند. خیلی خوب می‌نویسند! ادبیات تابلو نقاشی است، به عبارتی، هم تابلو است و هم آینه. جلوه‌گرِ شگفتی است و انتقادی پُرظرافت، راه‌ورسمی است برای آموزش و پرورش.

اکنون باز اندیشه‌های تیره و غمگین هجوم آورده‌اند. ناگاه دلم می‌گیرد. با خودم فکر می‌کنم چه بر سر زندگی من خواهد آمد، سرنوشتم چه خواهد شد. سخت است که نه آینده‌ای دارم، نه به چیزی دلم قرص است. حتی نمی‌توانم پیش‌بینی کنم چه بر من خواهد رفت. به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

آه از این قصه‌سراها! مگر چیزی سودمند، خوشایند و دل‌پسند برای نوشتن نیست که پیوسته برای یافتن اسرار، دل زمین را می‌کاوند!… کاش از نوشتن بازشان می‌داشتیم! چنین است که می‌خوانی… بی‌اختیار به فکر فرومی‌روی و آن‌جاست که هر چیز بی‌ارزشی به ذهنت راه می‌یابد؛ حقیقتاً باید آن‌ها را از نوشتن بازداشت. به‌راستی من آن‌ها را بازمی‌دارم.

خاطرات، خواه شیرین و خواه تلخ، همیشه عذاب‌آورند؛

فقط از یک چیز می‌ترسم: از حرف مفت.