بریده‌هایی از کتاب بیچارگان

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

ناگاه دلم می‌گیرد. با خودم فکر می‌کنم چه بر سر زندگی من خواهد آمد، سرنوشتم چه خواهد شد. سخت است که نه آینده‌ای دارم، نه به چیزی دلم قرص است. حتی نمی‌توانم پیش‌بینی کنم چه بر من خواهد رفت. به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

گاهی پیش می‌آید که زندگی می‌کنی و نمی‌دانی که در یک‌قدمی‌ات کتابی هست که تمام زندگی تو موبه‌مو در آن آمده است.

می‌دانید دلبند من، نداشتنِ پول چای به‌غایت شرم‌آور است.

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

پاکروفسکی روحیهٔ حساسی داشت، مرتب عصبانی می‌شد، با هر چیز کوچکی از کوره درمی‌رفت و سر ما فریاد می‌کشید، از ما شکایت می‌کرد و بیش‌تر وقت‌ها بدون این‌که درس را تمام کند با عصبانیت به اتاقش برمی‌گشت. در اتاقش تمام روز را پای کتاب می‌گذراند. کتاب‌های زیادی داشت و همگی گران و کم‌یاب بودند. او جای دیگری هم درس می‌داد و پولی بابتش می‌گرفت. گاهی که پولی دستش می‌رسید بی‌معطلی بیرون می‌زد و برای خودش کتاب می‌خرید. القصه، با گذشت زمان بود که او را بیش‌تر شناختم. مهربان‌ترین و شایسته‌ترین و بهترین آدمی بود که دیده بودم.

من فقط با تمام وجودم به شما وابسته‌ام، بسیار دوست‌تان می‌دارم، با تمام قلبم، اما سرنوشت تلخی دارم! من دوست داشتن را بلدم و می‌توانم دوست بدارم، اما فقط همین است و بس، نه می‌توانم کار خیری بکنم، نه می‌توانم در ازای محبت‌های شما چیزی بپردازم. بیش‌تر از این مرا نگه ندارید، کمی فکر کنید و برای آخرین‌بار نظرتان را بگویید. منتظرم.

به پدرش نامه می‌نوشت و از او تقاضای پول می‌کرد: «زندگی در اردوگاه دانشکدهٔ نظامی برای هر دانشجو دست‌کم چهل روبل خرج برمی‌دارد… تازه این شامل اقلامی مانند چای و شکر و… نمی‌شود. این مبلغ بدواً و بدون محاسبهٔ آن‌ها لازم است، نه برای حفظ ظاهر بلکه فقط و فقط برای نیازهای اولیه… از این‌رو و با احترام به نیازهای خودِ شما، من چای نخواهم خورد.»

«آرام گیر! خاکستر نازنین تا بامداد سُرور.»

ادبیات چیز خوبی است، وارنکا، زیاده خوب. این را پریروز، پیش آن‌ها فهمیدم. چیز عمیقی است! به قلب آدم‌ها قوت می‌بخشد. آموزنده است و دربارهٔ همه‌چیز توی این کتاب‌ها می‌نویسند. خیلی خوب می‌نویسند! ادبیات تابلو نقاشی است، به عبارتی، هم تابلو است و هم آینه. جلوه‌گرِ شگفتی است و انتقادی پُرظرافت، راه‌ورسمی است برای آموزش و پرورش.

اکنون باز اندیشه‌های تیره و غمگین هجوم آورده‌اند. ناگاه دلم می‌گیرد. با خودم فکر می‌کنم چه بر سر زندگی من خواهد آمد، سرنوشتم چه خواهد شد. سخت است که نه آینده‌ای دارم، نه به چیزی دلم قرص است. حتی نمی‌توانم پیش‌بینی کنم چه بر من خواهد رفت. به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

به پشت‌سرم هم می‌ترسم نگاه کنم، گذشته چنان از اندوه دمادم است که عقبِ یک خاطره رفتن قلبم را تکه‌تکه می‌کند. قرنی نیاز است برای گریستنِ من از دست آدم‌های بدی که نابودم کردند!

خاطرات، خواه شیرین و خواه تلخ، همیشه عذاب‌آورند؛

اما خاطرات انگار همیشه خوشایندند. حتی اگر چیزهای بدی بود که آن زمان خاطرم را می‌آشفت، حالا که خاطراتی بیش‌تر نیستند، بدی‌های‌شان زدوده شده و از آن‌ها تصاویری زیبا در ذهنم نقش بسته.

اگر فقط یکی دو دقیقه این‌جا باشید و زمان بگذرد دیگر چیزی احساس نخواهید کرد، مثل هر چیز دیگری که می‌گذرد. چون خودت هم بو می‌گیری، لباس‌هایت بو می‌گیرد، دست‌هایت بو می‌گیرند و همه‌چیز بو می‌گیرد، و خب عادت می‌کنی.

گاهی پیش می‌آید که زندگی می‌کنی و نمی‌دانی که در یک‌قدمی‌ات کتابی هست که تمام زندگی تو موبه‌مو در آن آمده است.

گاهی پیش می‌آید که زندگی می‌کنی و نمی‌دانی که در یک‌قدمی‌ات کتابی هست که تمام زندگی تو موبه‌مو در آن آمده است.

بعدش درجا به این فکر افتادم که ما آدم‌هایی که در گرفتاری و آشفتگی زندگی می‌کنیم، باید به خوشبختیِ پاک و بی‌دغدغهٔ پرنده‌های آسمان رشک ببریم

من سرم درد می‌کند، کمرم هم درد می‌کند و افکارم هم جور غریبی شده‌اند، گویی آن‌ها هم درد می‌کنند؛ امروز غمگینم، وارنکا!

روزهای خوب زیادی کوتاه بودند و اندوه جای آن‌ها را پُر کرد، اندوهی ژرف که تنها خدا می‌داند چه وقت پایان خواهد یافت.

آه از این قصه‌سراها! مگر چیزی سودمند، خوشایند و دل‌پسند برای نوشتن نیست که پیوسته برای یافتن اسرار، دل زمین را می‌کاوند!… کاش از نوشتن بازشان می‌داشتیم! چنین است که می‌خوانی… بی‌اختیار به فکر فرومی‌روی و آن‌جاست که هر چیز بی‌ارزشی به ذهنت راه می‌یابد؛ حقیقتاً باید آن‌ها را از نوشتن بازداشت. به‌راستی من آن‌ها را بازمی‌دارم.

فکر کردن به شما، انگار نوش‌داروی روح بیمارم است و گرچه برای‌تان غصه می‌خورم، غصهٔ شما را خوردن راحت جانم است.

فقط از یک چیز می‌ترسم: از حرف مفت.

اما حالا بهتر می‌فهمم. آدم بیچاره، آدم بدگمانی است؛ این عالم را جور دیگری می‌بیند و با خجالت اطرافش را نگاه می‌کند، با شرم دوروبرش را می‌پاید. به هر کلامی به‌دقت گوش می‌دهد نکند دربارهٔ او حرف می‌زنند. نکند می‌گویند کارش چه‌قدر زشت است یا بگویند دقیقاً چه احساسی دارد یا چنین‌وچنان به نظر می‌رسد.

فی‌الحال بهار است، اندیشه‌ها پُرهیجان و خلاق و دلپذیر می‌شوند و رؤیاهای لطیفی به ذهن می‌رسند، همه صورتی‌رنگ.

بدبختی بیماری مسری است. بدبخت‌ها و بیچاره‌ها باید از هم دور بمانند تا بیش از این نابود نشوند.

وارنکا، بعدش درجا به این فکر افتادم که ما آدم‌هایی که در گرفتاری و آشفتگی زندگی می‌کنیم، باید به خوشبختیِ پاک و بی‌دغدغهٔ پرنده‌های آسمان رشک

خب عزیزکم، به شما می‌گویم که گاهی پیش می‌آید که زندگی می‌کنی و نمی‌دانی که در یک‌قدمی‌ات کتابی هست که تمام زندگی تو موبه‌مو در آن آمده است. اولش که حدس نمی‌زنی اما مثل همین حالا، همین که شروع به خواندن چنین کتابی می‌کنی، آهسته‌آهسته به یاد می‌آوری، پاپیچ می‌شوی و به جواب می‌رسی.

آثاری هستند که می‌خوانی و می‌خوانی، سه‌دیگربار می‌خوانی و موشکافانه درمی‌یابی چنان زیرکانه نوشته شده‌اند که حکماً هیچ سر درنمی‌آوری. پیش خودت فکر می‌کنی «حکماً من احمقم، ذاتاً احمقم؛ برای همین نمی‌توانم نوشته‌های زیادی مهم را بخوانم؟» اما این کتاب را که می‌خواندم، انگار خودم نوشته باشمش، دقیقاً خودِ خود من بود، هر چه در دلم هست، آن را گرفته، بالاوپایین کرده، و همه‌چیز را هم با جزئیات آورده، چنین چیزی! و بله خب، پیش خودت فکر می‌کنی «کار ساده‌ای است!»

گاهی پنهان می‌شوی، پنهان می‌شوی پشت چیزی که نیستی، می‌ترسی حتی نوک دماغت را نشان بدهی، فرقی نمی‌کند کجا، چون از قضاوت‌ها فرار می‌کنی و به خودت می‌لرزی، چون از هر چه در جهان وجود دارد، از همهٔ آن‌ها، فقط جوک نصیب تو می‌شود