بریده‌هایی از کتاب تاریخ ایران باستان یا تاریخ مفصّل ایران (جلد ۱)

دیگر چیزی نمانده این دولت ظالم سرنگون گردد.

این را بدانید که بهترین پاسبان انسان خود خودش است. نیکویی ما مستحفظ حقیقی ماست و کسی که پرهیزکاری با او همقدم نباشد، درهیچ کار بهره‌مند نیست. عقیده خود را خلاصه می‌کنم: باید پرهیزکار بود، باید به تقوا عمل کرد. چیزی که می‌گویم، تازگی ندارد. چنان که هم‌تیم‌ها در پارس در اطراف بناهای دولتی زندگانی می‌کنند، این‌جا هم همان زندگانی را باید دارا باشیم، شما نگهبان من خواهید بود، تا بدانید که من وظایف خود را انجام می‌دهم یا نه، من هم بیدار اعمال شما هستم و اگر یافتم که کسی کارهای خوب کرده، به آن کس پاداش می‌دهم. من خواهانم که اولاد ما هم دارای این نوع تربیت باشند. وقتی که ما خواستیم سرمشق‌های خوب به اولاد خود بدهیم، خودمان هم بهتر خواهیم شد و اولاد ما، بر فرض این که بخواهند بدخواه باشند، چون چیزهای بد نمی‌بینند و نمی‌شنوند، بالطبع نیکوکار خواهند بود».

خدایان همه را به اندوختن مال حریص کرده‌اند، من هم بر دیگران از این حیث امتیازی ندارم و به مال حریصم، ولی تفاوتی که بین من و آن‌ها هست، این است که وقتی دارایی آن‌ها بیش از آن است که لازم دارند، زیر خاک می‌کنند یا می‌گذارند زنگ می‌زند و یا برای شمردن، اندازه گرفتن، کشیدن، نقل و تماشا کردن آن در رنج‌اند و حال آن که با تمامی این پول‌ها که در صندوق‌های آن‌هاست، می‌خورند به قدری که معده آن‌ها جا می‌دهد، اگر غیر از این بود بایستی بترکند. می‌پوشند به قدری که بتوانند حمل کنند والا خفه می‌شدند. پس زیادی ثروت آن‌ها برای آنان رنج و تعب است. من همیشه طالب ثروت‌های تازه هستم، ولی همین که ثروتی یافتم، پس از وضع آن‌چه که برای خود لازم دارم، باقی را برای حوایج دوستان می‌دهم، بدین ترتیب من دوستانی ذخیره می‌کنم خیرخواه و به وسیله آن‌ها چیزهایی می‌یابم که نه می‌پوسد، نه زیادتی آن باعث رنج و تعب است.

پی‌تی گفت: «اگر پادشاه لیدیه با کوروش جنگ کند، دولت بزرگی را منهدم خواهد کرد

نژاد زردپوست این نژاد را بعضی محققین نژاد مغول نیز می‌نامند. موافق عقیده اکثر علمای فن، زردپوست‌ها به سه قسمت بزرگ تقسیم شده‌اند: ۱ـ چین و تبت. ۲ـ مغول و منچو. ۳ـ ترک و تاتار. بیش‌تر این مردمان در آسیای شرقی، سیبریا و آسیای وسطی سکنی دارند. شعبه‌هایی هم از آن‌ها مانند بعضی سکنه قفقازیه و نیز تاتارهای قریم، ترک‌ها، مجارها، فین‌ها و غیره در اروپا مأوا گزیده‌اند.

از جمله نسخه‌ای است از عهدی که پادشاه هیت‌ها «خات‌توشی‌لِمْ» با رامزِسْ دوّم فرعون مصر بسته. نسخه دیگر این عهدنامه را در مصر به خط مصری قدیم قبلاً یافته بودند. این سند حاکی از اتحادی است که دولتین پس از جنگ‌های متمادی در سر سوریه کرده‌اند، یعنی چون مصر دیده که از عهده حریف پر زور خود بر نمی‌آید، از در دوستی در آمده و عهد اتحادی با او بسته. مقدمه عهدنامه نشان می‌دهد که زبان دیپلوماسی هزاران سال پیش هم تقریبا مانند زبان دیپلوماسی کنونی بوده: طرفین نهایت حسن نیت را نسبت به یکدیگر دارند و برای ابراز صمیمیت و تشیید مبانی آن این عهد را می‌بندند. در این معاهده به عهدنامه‌های پیشین که دولتین در زمان پادشاهان سابق بسته‌اند اشاره شده. از نسخه مصری این سند معلوم است که چند دفعه متن آن را نوشته، ترجمه و اصلاح کرده‌اند و به هر دو نسخه متن بابلی علاوه شده. این نکته می‌رساند که زبان بابلی در آن زمان یک نوع زبان بین‌المللی به شمار می‌رفته.

جهت کم شدن رطوبت فلات ایران باید از این‌جا باشد، که درعهد قدیم این فلات جنگل‌های زیاد داشته و در ازمنه بعد، به خصوص در دوره اغتشاشات داخلی و تسلط اجانب، جنگل‌ها را برانداخته‌اند. بنابراین اگر بخواهیم از خشکی فوق‌العاده که ایران را در آتیه تهدید می‌کند، جلوگیری کنیم باید باقیمانده جنگل‌ها را محفوظ داریم، یعنی باید از جنگل چنان استفاده کنیم که اصل آن از میان نرود.

جهت کم شدن رطوبت فلات ایران باید از این‌جا باشد، که درعهد قدیم این فلات جنگل‌های زیاد داشته و در ازمنه بعد، به خصوص در دوره اغتشاشات داخلی و تسلط اجانب، جنگل‌ها را برانداخته‌اند. بنابراین اگر بخواهیم از خشکی فوق‌العاده که ایران را در آتیه تهدید می‌کند، جلوگیری کنیم باید باقیمانده جنگل‌ها را محفوظ داریم، یعنی باید از جنگل چنان استفاده کنیم که اصل آن از میان نرود.

از این جهت است که محققین تاریخ مشرق کهن را به سه قسمت تقسیم می‌کنند: ۱ـ مشرق قدیم. ۲ـ مشرق مسیحی. ۳ـ مشرق اسلامی.

چنین است نیز اراضی بابل که از لای‌های فرات ترکیب یافته. (در ازمنه قدیم فرات، دجله و کرخه هر یک جداگانه به خلیج «نَرْمَرَتوم» می‌ریختند).

اگر شاهی خوب باشد، قوانین کاملاً اجرا می‌شود، والا در اجرای آن مسامحه می‌کنند.

مرد واقعی آن است که هنگام گرفتن تصمیم ترسو باشد و تمام اتفاقات را در ترازوی عقل بکشد، ولی در حین اجرا دلیر

بنا بر آن‌چه گفته شد ایران شناسی اگر چه نسبت به سابق ترقی کرده، ولی هنوز به ترقیات مصر و آسور شناسی نرسیده و روزی خواهد آمد (شاید در آتیه نزدیک ) که ایرانیان دوره‌های بعد به مراتب بهتر از نیاکانشان تاریخ قدیم وطنشان را خواهند دانست.

این است به طور کلی آن‌چه از نوشته‌های هرودوت استنباط می‌شود، ولی با وجود این، کتاب‌های او از این حیث مفید است که روی هم رفته و به طور کلی منظره مشرق قدیم را در قرن پنجم قبل از میلاد می‌نماید.

علم نژادشناسی بشر امروزی را به پنج نژاد تقسیم کرده: ۱ـ سفید پوست.۲ـ زرد پوست. ۳ـ سرخ پوست. ۴ـ سیاه پوست. ۵ـ مالِه.

منابع تاریخ مشرق قدیم به طور کلی این منابع را می‌توان به دو قسمت بزرگ تقسیم کرد: سرچشمه‌های قدیم یعنی کتاب‌ها و نوشته‌هایی که از مورخین عهد قدیم مانده و اکنون در دست است. سرچشمه‌هایی که تقریبا از یک قرن و نیم به این طرف کشف شده. منابع نوع دوم را مقدم می‌داریم، چه صحت منابع نوع اول در موارد زیاد از مقایسه آن‌ها با سرچشمه‌های نوع دوم معلوم می‌شود.

کشف مس و طلا زودتر صورت گرفت، زیرا این دو فلز غالبا در طبیعت به طور خالص یافت می‌شود.

در ابتدای عهد فلز تراشیدن و صیقل کردن سنگ دوام داشت و فلز را برای ساختن آلات و ابزار با سنگ توأما به کار می‌بردند، زیرا دوام مس کم‌تر از سنگ بود. بعد که مس را با قلع امتزاج داده، مفرغ به دست آوردند، این اختراع باعث پیشرفت زیاد در صنعت گردید، ولی جای سنگ تراشیده و صیقلی را نگرفت و فقط از اهمیت سنگ وقتی کاست که آهن به دست آمد.

علم نژادشناسی بشر امروزی را به پنج نژاد تقسیم کرده: ۱ـ سفید پوست.۲ـ زرد پوست. ۳ـ سرخ پوست. ۴ـ سیاه پوست. ۵ـ مالِه. بعضی اخیرا عده نژادها را سه می‌دانند زیرا سرخ پوست‌ها را با زرد پوست‌ها و نژاد ماله را با سیاه پوست‌ها یکی حساب می‌کنند، یعنی به این عقیده‌اند که سرخ‌پوست‌ها از زرد پوست‌ها و مردمان ماله از سیاه پوست‌ها منشعب‌اند.

خط هم مانند زبان به عقیده اهل فن به مرور دهور پدید آمده و خردخرد ترقی کرده تا بدین مرحله رسیده. معلوم است که تمام ملل یا اقوام در ایجاد و ترقی خط شرکت نداشته‌اند، زیرا بسیاری از اقوام خط را از قومی دیگر اقتباس کرده‌اند.

روزی خواهد آمد (شاید در آتیه نزدیک ) که ایرانیان دوره‌های بعد به مراتب بهتر از نیاکانشان تاریخ قدیم وطنشان را خواهند دانست.

مادی‌ها مردمانی بودند آریانی نژاد، که در ابتدای قرن هفتم یا آخر قرن هشتم ق.م دولت ماد را تأسیس کردند.

وقتی که آریان‌ها به فلات ایران آمده‌اند، در این‌جا مردمانی یافته‌اند که زشت و از حیث نژاد، عادات، اخلاق و مذهب از آن‌ها پست‌تر بوده‌اند

مقدمه‌ی نویسنده بعدالحمد و الصّلوة پس از انتشار «ایران باستانی» در پنج سال قبل، روشن دیده شد که عده‌ای‌زیاد از هموطنان مایل‌اند تاریخ مفصل ایران را بخوانند. این تمایل که حاکی از علاقه‌مندی ایرانیان به‌گذشته‌هاشان بود، مؤلف را بر آن داشت که از دنبال کردن تاریخ ایران به اسلوب «ایران باستانی»‌صرف نظر کرده به ترتیبی دیگر تاریخ مذکور را از سر گیرد. برای نیل به این مقصود دو راه متصور‌بود: ۱. نوشتن تاریخ ایران قدیم به وسیله کتب زیادی که مورخین و نویسندگان اروپایی در دو قرن‌اخیر، یعنی از زمانی که مشرق قدیم مخصوصا جلب توجه علمای اروپایی را کرده، نوشته‌اند

در زمان صلح پسران پدران خود را دفن می‌کنند، ولی در موقع جنگ پدران فرزندان خود را به خاک می‌سپارند.

در زمان داریوش دولت ایران به اعلی درجه وسعت خود رسید و پس از او دوره شاهان ضعیف‌النفس هخامنشی شروع شد.

در مذهب زرتشت ساختن معابد ممنوع است (چه پیروان آن عقیده دارند که خدا را در همه جا می‌توان پرستید)

ای آن که پس از این شاه خواهی بود، با تمام قوا از دروغ بپرهیز. اگر فکر کنی چه کنم تا مملکت من سالم بماند، دروغگو را نابود کن».

تاریخ یک درس را همیشه تکرار کرده و تا زمانی که بشر هست، تکرار خواهد کرد. ثروت، خزانه معمور، وسایل بی‌حدّ و حصر رزمی، استحکامات برومند و متین، خندق‌ها، اسلحه، آلات و ادوات جنگی و غیره خوب است، ولی در دست مردمی که احوال روحی آن‌ها خوب باشد، والا دیر یا زود دشمنی که احوال روحیش تفوّق دارد تمام این موانع و مشکلات را از پیش برداشته به مقصود خود، که غلبه است نایل خواهد شد.

وقتی که خشیارشا دید تمام سطح هلس‌پونت را کشتی‌ها فرو گرفته و هر دو طرف ساحل آن پر است از مردان جنگی، خود را سعادتمند دانست، ولی پس از آن اشک از چشمانش سرازیر شد. اردوان ملتفت شده چنین گفت: «شاها، جهت آن شادی و این اشک‌ها چیست؟» خشیارشا جواب داد: «محزون هستم از این که می‌بینم عمر انسان چه قدر کوتاه است و صد سال دیگر از این سپاهیان یک نفر باقی نخواهد بود». اردوان گفت: «ما در زندگانی به چیزی برمی‌خوریم که از این فکر تو دردناک‌تر است، زیرا با وجود کوتاهی عمر انسان، یک نفر سعادتمند در میان این انبوه لشکر یا خارج از آن نیست، که بالاخره مرگ نخواهد. بدبختی‌ها و امراض مولم کاری می‌کنند که این عمر به این کوتاهی هم به نظر ما دراز می‌آید. بنابر این مرگ برای ما پناه‌گاهی از تحملات طاقت‌فرساست.