موریس مترلینک
زندگینامه و معرفی کتاب‌های موریس مترلینک
موریس مترلینک (Maurice Maeterlinck) شاعر، نویسنده و نمایشنامهنویس اهل بلژیک بود. او یکی از مهم‌ترین نمایندگان مکتب سمبولیسم در ادبیات به شمار می‌آید که با آثارش تأثیر عمیقی بر ادبیات و تئاتر قرن بیستم گذاشت. او در آثار خود با استفاده از نمادها و تصاویر مختلف، احساسات و افکار عمیق و فلسفی خود را به تصویر می‌کشید. مترلینک تأثیر زیادی بر نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان نسل بعدی خود گذاشت.
بیوگرافی موریس مترلینک
موریس پلیدور ماری برنار مترلینک (به فرانسوی: Maurice Polydore Marie Bernard Maeterlinck) ،(۱۸۶۲ بلژیک - ۱۹۴۹ فرانسه)، نویسنده، شاعر، نمایشنامهنویس و مقاله‌نویس برجسته بلژیکی، در تاریخ ۲۹ اوت ۱۸۶۲ در شهر تاریخی خنت در بلژیک دیده به جهان گشود. او در خانواده‌ای فرانسوی‌زبان بزرگ شد که از جایگاه اجتماعی برجسته‌ای برخوردار بودند. مادرش، ماتیلد کوالت فرانسواز (با نام خانوادگی ون دن بوش)، از خانواده‌ای ثروتمند و مرفه بود که در زمینه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی فعالیت‌های قابل‌توجهی داشت. پدرش، پولیدور مترلینک که در حرفه اسناد رسمی به عنوان دفتر اسناد رسمی مشغول به کار بود، علاوه‌بر وظایف حرفه‌ای خود، علاقه‌ی ویژه‌ای به باغبانی و پرورش گیاهان داشت. او اکثر اوقات، به پرورش و نگهداری گلخانه‌های بزرگ در املاک خانوادگی خود مشغول بود. علایق پدر و مادر موریس احتمالاً تأثیر بسزایی در شکل‌گیری دیدگاه‌های هنری و ادبی او داشته‌اند و از دلایلی بودند که او به زیبایی‌شناسی و نمادگرایی علاقه پیدا کرد.
تحصیلات
او تحصیلات ابتدایی و دبیرستانش را در یک کالج مذهبی یسوعی به نام سن بارب گذراند. تحصیل در این محیط، به او آموخت که چگونه به دقت و با توجه به جزئیات به امور بپردازد، اگرچه این تجربیات همچنین منجر به بیزاری او از کلیسای کاتولیک و مذهب سازمان‌یافته شد.
پس از فارغ‌التحصیلی از کالج به اصرار پدرش رشته حقوق را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد و به دانشگاه خنت رفت. پس از اتمام تحصیلاتش در سال ۱۸۸۵ مدتی به‌عنوان وکیل فعالیت کرد و به مقام ریاست کانون وکلای دادگستری شهر خنت رسید. تنها پس از گذشت مدت کوتاهی از فعالیت در این حوزه، موریس دریافت که نمی‌تواند تمام عمر خود را در این مسیر سپری کند.
فعالیت‌های هنری و حرفه‌ای
مرگ پدرش تأثیر عمیقی بر نگرش او به زندگی گذاشت و او را به دنیای ادبیات و نویسندگی کشاند، او آثارش را به زبان فرانسوی می‌نوشت. این اتفاق تلخ او را به واکاوی مفاهیمی چون مرگ، زندگی و فلسفه هستی سوق داد. همچنین آشنایی او با رهبران جنبش سمبولیسم، تأثیر شگرفی بر مسیر فکری و خلق آثارش برجای گذاشت.
آثار موریس اغلب در دسته‌ی درام‌های لیریک قرار می‌گیرند، اما اولین اثرش مجموعه‌ای از اشعار با عنوان گرمخانه بود که در سال ۱۸۸۹ منتشر شد. در همان سال، اولین نمایش‌نامه‌اش با عنوان شاهزاده مالین، مورد تحسین یکی از منتقدان ادبی نشریه Le Figaro، قرار گرفت و باعث شهرت مترلینک شد و توجه افراد بسیار زیادی را به سوی او جلب کرد. انفعال شخصیت‌ها، تقدیرگرایی و حضور مداوم مرگ از ویژگی‌های آثار ابتدایی مترلینک بودند.
موریس با انتشار دو نمایشنامهی کوتاه به نام‌های مزاحم و کورها در سال ۱۸۹۰، تحولی شگرف در نمایش‌نامه‌نویسی ایجاد کرد که نقطه‌ی عطفی در شکل‌گیری سبک سمبولیستی در تئاتر به شمار می‌رود.
شاهکار برجسته‌اش به نام پلئاس و ملیزاند در سال ۱۸۹۲ به کارگردانی اورلین لوین پوئه در تئاتری در پاریس به روی صحنه رفت. این اثر که در فضایی رمزآلود و افسانه‌گونه روایت می‌شود، داستان عشق تراژیک و ویرانگر پرنسس ملیزاند و برادر کوچک‌تر همسرش، پلئاس، را به تصویر می‌کشد.
هرچند نمایشنامه پلئاس و میلزاند به نثر نوشته شده، اما یکی از موفق‌ترین نمونه‌های نمایشنامهی شاعرانه‌ی قرن نوزدهم به شمار می‌رود. این اثر با بهره‌گیری از نمادها و زبانی شاعرانه، همراه با حال‌وهوای مالیخولیا و ناامیدی، نمونه‌ای برجسته از زیبایی‌شناسی سمبولیسم در تئاتر است. دبوسی بعدها از این اثر برای ساخت آهنگسازی یک اجرای اپرا در سال ۱۹۰۲ الهام گرفت.
او آثار متعددی خلق کرد و به‌تدریج، سبک سمبولیستی او تحت‌تأثیر علاقه‌اش به آثار انگلیسی، به‌ویژه آثار ویلیام شکسپیر متعادل‌تر شد. در میان آثاری که بعد از نمایشنامه پلئاس و میلزاند نوشت، تنها پرنده آّبی در سال ۱۹۰۸ توانست از نظر محبوبیت با پلئاس و میلزاند رقابت کند. پرنده آبی یک اثر فانتزی تمثیلی است و به موضوع جست‌وجوی خوشبختی در جهان می‌پردازد. این نمایشنامه برای نخستین‌بار با ایفای نقش یک گروه تئاتر هنری در مسکو اجرا شد.
جوایز و افتخارات موریس مترلینک
موریس مترلینک در سال ۱۹۰۳، جایزه‌ی سه‌ساله ادبیات نمایشی را از دولت بلژیک دریافت کرد. همچنین در سال ۱۹۱۱، به دلیل فعالیت‌های گسترده‌ی ادبی‌اش، به‌ویژه نمایش‌نامه‌هایی که با تخیل غنی و احساسات شاعرانه نوشته بود، موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل ادبیات شد.
پس از دریافت جایزه‌ی نوبل، شهرت مترلینک کمی کم‌ر‌نگ‌تر از پیش شد، اگرچه اثر میهن‌پرستانه او به نام شهردار استیل‌موند در سال ۱۹۱۷، که به مشکلات فلاندر (بخشی از بلژیک)، تحت حکومت نظامی یک افسر آلمانی می‌پردازد، موفقیت چشمگیری کسب کرد و نگاه‌ها را به سمت مترلینگ برگرداند. او در سال ۱۹۳۲ از سوی پادشاه بلژیک به مقام کنتی نائل شد، افتخاری که نشان‌دهنده‌ی جایگاه والای او در ادبیات و فرهنگ بلژیک است. هرچند شرایط لازم برای رسمی کردن این عنوان، از جمله طراحی نشان خانوادگی را انجام نداد. آثار نمایشی او به زبان‌های گوناگون ترجمه شده و تاکنون هیچ نمایشنامهنویس بلژیکی دیگری نتوانسته است همانند او بر مخاطبان جهانی تأثیر بگذارد. مترلینک در سراسر اروپا به‌عنوان یک خردمند بزرگ و کسی که تفکر متعالی زمانه را به تصویر می‌کشد، مورد احترام بود.
او در سال ۱۹۳۹، مترلینک برای فرار از تهاجم نازی‌ها به بلژیک و فرانسه، به لیسبون گریخت و سپس به ایالات متحده رفت و در سال‌های جنگ جهانی برای مدتی طولانی از فرانسه دور بود. سرانجام در تاریخ ۱۰ اوت ۱۹۴۷، به شهر نیس بازگشت و زندگی خود را در آنجا از سر گرفت. او در این دوران به عنوان رئیس انجمن جهانی نویسندگان فعالیت داشت و از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹ این سمت را بر عهده داشت. در سال ۱۹۴۸، آکادمی فرانسه به او مدال زبان فرانسه را اعطا کرد.
سبک نویسندگی و آثار مترلینک
این نویسنده و متفکر برجسته‌ی بلژیکی، علاقه‌ی عمیقی به طبیعت و شگفتی‌های دنیای طبیعی داشت. او با دیدگاهی فلسفی و علمی، به بررسی حیات موجودات کوچک اما شگفت‌انگیز پرداخت و از طریق نوشته‌های خود، ارتباطات پیچیده و زیبای طبیعت را به خوانندگان معرفی کرد. از جمله آثار برجسته او در این حوزه می‌توان به کتاب‌های «زنبور عسل»، «موریانه»، «زندگی مورچگان» و «هوش گل‌ها» اشاره کرد. این آثار نه‌تنها جنبه‌های زیستی و رفتاری این موجودات را به تصویر می‌کشند، بلکه به عمیق‌ترین رازهای همزیستی و هوش طبیعی آن‌ها نیز می‌پردازند. مترلینک در این نوشته‌ها با سبکی شاعرانه و در عین حال علمی، تلاش می‌کند تا نگاه انسان‌ها را به محیط زیست پیرامونشان تغییر دهد و حس احترام و شگفتی نسبت به دنیای طبیعی را در آن‌ها برانگیزد. این آثار بارها به چاپ رسیده‌اند و همچنان مورد توجه علاقه‌مندان به طبیعت و ادبیات قرار دارند. مترلینک با این کتاب‌ها نشان داد که چگونه علم و ادبیات می‌توانند دست در دست هم دهند و دریچه‌ای تازه به فهم دنیای اطرافمان بگشایند.
سال‌های پایانی زندگی
او برای نوشتن «موریانه‌ها» درگیر حواشی و اتهاماتی مبنی بر سرقت ادبی علمی از کتاب روح موریانه‌ها، اثر اوژن مارایس، شد.
موریس مترلینک از حدود سال ۱۸۹۰ تا ۱۹۱۸ با بازیگری به‌نام جورجیات لیبلانک، آشنا شد و رابطه عاشقانه‌ای را آغاز کرد. لیبلانک در بسیاری از نمایش‌نامه‌های موریس به ایفای نقش پرداخت. این بازیگر تاثیر عمیقی بر موریس برای آفرینش شخصیت زن، داستان‌هایش داشت.
سرانجام، در ۶ مه ۱۹۴۹، مترلینک در سن ۸۷ سالگی بر اثر سکته قلبی در شهر نیس کشور فرانسه چشم از جهان فروبست و جهان ادبیات یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های خود را از دست داد. میراث او همچنان در عرصه‌ی ادبیات و اندیشه زنده است و آثارش همچنان الهام‌بخش بسیاری از نویسندگان و خوانندگان نسل معاصر باقی مانده است.
مروری بر مهم‌ترین نوشته‌ها و آثار موریس مترلینک
موریس مترلینک از زمان شروع فعالیت‌های ادبی‌اش تا پایان عمر، بیش از پنجاه اثر ادبی منتشر کرد که شامل نمایشنامه، شعر، مقاله و ترجمه بودند. او با فعالیت‌های گسترده و برجسته‌اش در دنیای ادبیات، موفق به کسب جوایز متعددی شد و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از چهره‌های ماندگار ادبیات جهان تثبیت کرد. در ادامه بهترین آثار او را معرفی می‌کنیم:
کتاب پرنده آبی
این کتاب نمایشنامه‌ای نمادین و ماندگار است که در سال ۱۹۰۸ منتشر شد و نخستین اجرای آن در تئاتر هنر مسکو به کارگردانی کنستانتین استانیسلاوسکی بود. این اثر که با کوشش عبدالحسین نوشین به فارسی ترجمه شده و از سوی نشر قطره به انتشار رسیده است، داستانی جذاب درباره‌ی خوشبختی روایت می‌کند.
داستان درباره‌ی خواهر و برادری به نام‌های میتیل و تیلتیل است که در جست‌وجوی پرنده‌ای آبی هستند که نماد خوشبختی و شادی است. این دو کودک در مواجهه با تجملات و ثروت، درمی‌یابند که خوشبختی نه در مالکیت مادی، بلکه در نگاه تازه به زیبایی‌های ساده زندگی نهفته است.
این نمایشنامه به سبک سمبولیک وبا استفاده از شخصیت‌هایی چون حیوانات و اشیایی مانند نان، آتش و نور، برای اجرا در قالب نمایش عروسکی طراحی شده است. از روی این نمایشنامه تاکنون اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی زیادی انجام شده است.
کتاب کورها
کتاب کورها نوشته‌ی موریس مترلینک و ترجمه‌ی شقایق کبودانی، از سوی نشر قطره منتشر شده و یکی از آثار برجسته نمایش‌نامه‌نویسی بلژیکی است.
این نمایشنامه که به‌عنوان یکی از نخستین آثار با مضمون پوچ‌گرایی شناخته می‌شود، داستان گروهی نابینا را روایت می‌کند که در وضعیتی ناگوار گرفتار شده‌اند و در انتظار رهبری هستند که سرنوشتشان را تغییر دهد. شخصیت‌های این اثر، نمایانگر مردمی هستند که تحت سلطه‌ی رهبری خودرأی و دیکتاتور قرار دارند؛ رهبری که علی‌رغم ناتوانی و بیماری، از پذیرش جایگزینی خود امتناع می‌کند. این نمایشنامه مخاطب را به تأمل درباره‌ی رهبری و سرنوشت بشر وادار می‌کند.
کتاب هفت شاهدخت و ژویزل و درون
این کتاب شامل سه نمایشنامه از موریس مترلینک است. نمایشنامهی هفت شاهدخت، توجه مارسل پروست نویسنده مشهور فرانسوی را جلب کرد و او در اثر مشهور خود، در جست‌وجوی زمان ازدست رفته، از آن یاد کرده است.
ژویزل نیز یکی از آثار مهم مترلینک و درام سمبولیستی به شمار می‌رود که کمی شاعرانه‌تر از دیگر آثار سمبولیستی اوست. این نمایشنامه، با داشتن عناصری فانتزی، شباهت‌های زیادی به پرنده آبی دارد.
درون، یک نمایشنامهی تک‌پرده‌ای است که اهمیت زیادی تاریخی دارد زیرا به‌طور خاص برای اجرای عروسکی نوشته شده است. مترلینک بر این باور بود که عروسک، به دلیل اجتناب از حرکات اضافی که بازیگران ممکن است ناخودآگاه روی صحنه انجام دهند، گزینه‌ای مناسب‌تر برای اجرای چنین نمایشی است. این سه نمایشنامه در قالب یک کتاب از سوی نشر نی و با ترجمه‌ی مجتبی اشرفی منتشر شده است.
کتاب مونا وانا و دو نمایشنامه دیگر
این کتاب به کوشش بدری وزیری و حسینعلی ملاح ترجمه شده و انتشارات علمی و فرهنگی آن را منتشر کرده است.
نمایشنامهی مونا وانا
داستان مونا وانا با محاصره شهر پیز آغاز می‌شود؛ شهری که در آستانه سقوط در برابر سپاهیان دشمن قرار دارد. سردار دشمن که دل به مونا وانا سپرده، آزادی مردم پیز را به‌شرط تسلیم شدن او پیشنهاد می‌دهد. در این موقعیت دشوار، مونا وانا باید میان نجات زادگاه و مردمش یا حفظ شرافت خود یکی را انتخاب کند. این روایت، حکایت آزمونی سخت و فداکاری زنی است که از این آزمایش با سربلندی عبور می‌کند.
نمایشنامه دوم این مجموعه داستان پلئاس و میلزاند است.
بخش سوم: داستان آریان و مرد ریش‌آبی
در این داستان، زنی زیبا به عقد حاکمی ظالم درمی‌آید که به او شش کلید نقره‌ای و یک کلید طلایی می‌دهد. او آزاد است از کلیدهای نقره‌ای استفاده کند، اما به هیچ‌عنوان حق ندارد از کلید طلایی استفاده کند. این روایت، کشمکش میان اراده آزاد انسان و وسوسه سرپیچی از محدودیت‌ها را به تصویر می‌کشد.
کتاب دنیای پس از مرگ
مترلینک در این کتاب سوالاتی درباره‌ی جهان پس از مرگ مطرح می‌کند و درباره‌ی مواجهه‌ی انسان با مرگ صحبت می‌کند. او همچنین تاکید می‌کند که هیچ ادعایی درباره‌ی دانستن حقیقت ندارد و صرفا در جست‌وجوی آن است.
کتاب بعد چهارم
موریس مترلینک در این کتاب فلسفی درباره‌ی احتمال وجود بعد چهارم در زمان و مکان صحبت می‌کند و به تحلیل ابعاد مختلف زندگی و وجود انسان می‌پردازد.
کتاب خدا و هستی
مترلینک در این کتاب، پرسش‌هایی بنیادینی درباره‌ی وجود خدا، طبیعت انسان و جهان مطرح می‌کند. او سعی دارد نشان دهد که انسان‌ها چگونه می‌توانند این مسائل پیچیده را بهتر درک کنند.
کتاب دروازه زندگی و مرگ
موریس مترلینک در این کتاب نیز تجربه‌ی انسان در مواجهه با مرگ را بررسی کرده و درباره‌ی مفهوم زندگی پس از آن توضیح داده است. تلاش او در این کتاب این است که نشان دهد انسان‌ها چگونه می‌توانند بهتر مرگ را درک کنند و آن را بپذیرند.
مروری بر کتاب‌های صوتی موریس مترلینک
انتشارات واوخوان کتاب میهمان ناخوانده را با گویندگی گروهی از گویندگان به انتشار رسانده است. شخصیت‌های اصلی این کتاب پدربزرگی نابینا و زنی هستند که به‌تازگی زایمان کرده است. داستان این کتاب از جایی شروع می‌شود که مرگ به‌عنوان یک مهمان ناخوانده به خانه آن‌ها وارد می‌شود.
انتشارات نوین کتاب گویا نیز داستان پرنده‌ی آبی را با گویندگی جمعی از گویندگان به انتشار رسانده است. داستان این کتاب درباره‌ی خواهر و برادری است که در جست‌وجوی پرنده‌ای آبی هستند. این پرنده در حقیقت نمادی از خوشبختی است.
