مهدی گلشنی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های مهدی گلشنی
مهدی گلشنی (Mehdi Golshani) فیزیک‌دان و نظریه‌پرداز ایرانی است که بنیان‌گذار فلسفه‌ی علم در دانشگاه صنعتی شریف و شاید بهتر است بگوییم بنیان‌گذار آن در ایران محسوب می‌شود. او آثار متعددی به زبان‌های عربی، انگلیسی و فارسی نیز در این زمینه منتشر کرده است. کتاب‌های «از علم سکولار تا علم دینی» و «علم و شبه علم» از آثار او به شمار می‌آیند.
بیوگرافی مهدی گلشنی
مهدی گلشنی در سال ۱۳۱۷ در اصفهان متولد شد. خودش می‌گوید: «پدر و مادرم تعدادی فرزند داشتند که همگی فوت شده بودند و من تنها یک خواهر داشتم.» او از دوران کودکی و نوجوانی خود به نیکی یاد می‌کند و حتی یک خاطر‌ه‌ی بد نیز از آن روزگار به یاد ندارد.
در دوران دبیرستان با تشویق یکی از معلم‌هایش به نام مرحوم استاد غلامحسین آهنی که معلم خط بود، به یادگیری فلسفه و عربی پرداخت. از آن‌جایی که در طول روز و ساعات حضور در مدرسه فرصت انجام این کار را نداشت، صبحِ خیلی زود به مدرسه‌ای با نام «جده» می‌رفت و عربی، منطق و فلسفه را می‌آموخت. این کار را تا آخر دبیرستان انجام داد و در واقع، جرقه‌ی علاقه به فلسفه از آن روزگار در وجود وی زده و رابطه‌ی او با فلسفه آغاز شد.
در مسیر علم‌اندوزی
پس از اتمام دوران دبیرستان، گلشنی در کنکور فیزیک شرکت کرد و نفر هفدهم شد. او در دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و سرانجام به‌عنوان شاگرد اول کل دانشکده فارغ‌التحصیل شد. در آن زمان افراد با رتبه‌های ممتاز دانشگاهی برای تحصیل در خارج بورسیه می‌شدند. گلشنی هم از این قاعده مستثنی نبود. او برای دانشگاه برکلی آمریکا درخواست داد که به‌راحتی پذیرش شده و برای ادامه‌ی تحصیل راهی آمریکا شد.
در آن‌جا مدرک دکتری خود در رشته‌ی فیزیک با گرایش ذرات بنیادی را گرفت و در سال ۱۳۴۸ فارغ‌التحصیل شد. پس از اتمام تحصیلات عزم بازگشت به ایران کرد و برای دانشگاه صنعتی شریف که آن زمان به نام «صنعتی آریامهر» شناخته می‌شد، درخواست داد. طبیعی بود که این دانشگاه بسیار مشتاق همکاری با مهدی گلشنی باشد و به همین جهت به‌سرعت پذیرفت و هزینه‌ی بازگشت وی از آمریکا به ایران را هم پرداخت کرد.
سال‌های تدریس
مهدی گلشنی چندین سال در دانشگاه صنعتی شریف مشغول به تدریس بود. او از استادیاری به استادی رسید و عناوین متعددی را هم کسب کرد: از استاد نمونه‌ی دانشگاه صنعتی شریف تا استاد ممتاز رشته‌ی فیزیک دانشگاه.
او در این دانشگاه گروهی را با نام فلسفه‌ی علم پایه‌گذاری کرد و برای به ثمر نشستن این ایده بسیار تلاش نمود. هرچند در طی سال‌ها با بی‌مهری‌های فراوانی روبرو شد، اما باز هم تا زمان بازنشستگی، تمام تلاش خود را برای بالابردن سطح دانش و آگاهی دانشجویان به کار برد. او بسیار کوشید تا توضیح دهد روزگار حال حاضر، زمانی است که سرآمدان علم فیزیک در محیط آکادمیک به سمت فلسفه روی آورده‌اند. به‌عنوان‌مثال، دانشگاه آکسفورد در تلاش برای انجام همین کار است، ولی هنوز این بستر در کشور ما مهیا نشده و افراد کمی به این موضوع اعتقاد دارند.
او معتقد است که بشر نیاز دارد به فلسفه برگردد و با این نگاه، علم را بکاود، ولی افسوس که بسیاری دوست دارند همان حرف‌های همیشگی و تکراری را بارهاوبارها بگویند و بشنوند؛ دوست دارند محیط آکادمیک خالی از نوآوری و تفکر باشد؛ فقط جایی باشد برای یاد گرفتن هرآن‌چه از پیش بوده و تمام.
دکتر مهدی گلشنی با تمام مشکلات پای این کار ایستاد و پربیراه نیست اگر وی را پدر علم فلسفه‌ی ایران بنامیم.
طرز فکر و عقیده‌ی دکتر مهدی گلشنی
گلشنی بر این باور بود که ارتباطی عمیق بین فلسفه و علم فیزیک وجود دارد و حتی می‌توان علم و دین را هم مورد بحث قرار داد. او در کتابی مشخص کرده است که چطور نظر برخی فیزیک‌دان‌های مطرح و بزرگ دنیا به همان نظر اسلام برمی‌گردد. او معتقد است بین علم، دین و معنویت رابطه‌ی تنگاتنگی برقرار است و برای شکوفا شدن ابعاد وجودی انسان لازم است که علم رنگ‌و‌بوی دین به خود بگیرد. وی از انیشتین مثال می‌آورد و می‌گوید حتی او هم گفت: «فرضیه‌ی جهانِ قابل‌‌فهم را از ادیان توحیدی گرفته‌ایم.»
مهدی گلشنی معتقد است لازم نیست برای هر کار علمی قرآن را نگاه کنید، بلکه به گفته‌ی قرآن عمل کنید که خواسته است خودتان بروید و تحقیق و تفحص کنید.
جوایز و افتخارات
گلشنی برگزیده‌ی همایش چهره‌های ماندگار در عرصه‌ی فیزیک است. همچنین دو دوره، برنده‌ی جایزه‌ی کتاب سال ایران شده است.
نظرات افراد مشهور درباره‌ی مهدی گلشنی
دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در مراسم بزرگداشت مهدی گلشنی گفت: «دکتر گلشنی از نوادر علمی این مملکت هستند و از کسانی است که جمع بین عقل و نقل کرده‌اند. ایشان اطلاعات ذی‌قیمتی از فرهنگ اسلامی و فلسفه‌ی اسلامی دارند و ما باید امثال دکتر گلشنی را برای نسل جوانمان الگو قرار دهیم که جویای علم و تحقیق باشند و تعصب و تنگ‌نظری خود را کنار بگذارند.»
دکتر سیاوش شهشهانی، چهره‌ی ماندگار ریاضی که آشنایی پنجاه‌و‌چند‌ساله‌ای با دکتر گلشنی داشت و از اواخر تابستان ۴۰ در دانشگاه برکلی با وی بوده است، در مراسم بزرگداشت او گفت: «در آن زمان ۱۰ ایرانی بودیم که در رشته‌های علوم پایه تحصیل می‌کردیم که اغلب هم بورسیه بودیم. دکتر گلشنی در این بین، استثنا بود. همیشه سعی وافر داشت که یاد بگیرد.»
نگاهی به کتاب‌ها و آثار دکتر مهدی گلشنی
در این بخش می‌کوشیم برخی از آثار ماندگار گلشنی را معرفی و بررسی کنیم.
کتاب علوم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم
از جمله کتاب‌هایی که از گلشنی به چاپ رسیده است می‌توان به کتاب «علوم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم» اشاره کرد. این کتاب را پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی در سال ۱۴۰۰ منتشر کرده است. پایه‌ی این کتاب سخنرانی دکتر گلشنی در سال ۱۳۷۸ در مدرسه‌ی «توسعه دانش و پژوهش ایران» است.
کلیه‌ی مباحث در این کتاب بسط داده شده و توضیح مفصل‌تری در مورد آن‌ها ارائه شده است. هدف این کتاب پرداختن به موضوع علم و دین و معنویت در قرن مورد نظر است. ارتباطی که به نظر می‌رسد بسیار کم‌رنگ شده و در بعضی جوامع به صفر رسیده است. دکتر گلشنی معتقد است برخی افراد در چند دهه‌ی آخر قرن بیستم به علت سرخوردگی از مادیات و بدبینی نسبت به ادیان سنتی به سراغ معنویت و دین فردی رفتند که به نظر وی این معنویت بی‌ریشه است و دوامی ندارد.
کتاب از علم سکولار تا علم دینی
کتاب دیگر «از علم سکولار تا علم دینی» نام دارد که پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی آن را در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسانده است. این کتاب به طرح مسائل مهم و پاسخ به آن‌ها می‌پردازد. مسائلی مانند سکولار بودن جوامع علمی ما، رابطه‌ی علم و دین و علم اسلامی و اسلامی شدن دانشگاه‌ها در این کتاب به چشم می‌خورند.
این اثر مشخص می‌کند که علوم طبیعی، چه در جهان اسلام و چه در تمدن جدید غرب، ابتدا با بینش دینی شکل گرفته‌اند و پس از آن و به‌مرور در دو قرن اخیر، به حالت سکولار رسیده‌اند. دکتر گلشنی معتقد است که هم با بینش سکولار و هم با بینش دینی می‌توان در کار علمی موفق بود، اما این دو با هم در دو جبهه‌ی متفاوت قرار خواهند گرفت. اولین بار زمانی که می‌خواهید نظریه‌های جهان‌شمول ارائه دهید و به متافیزیک روی آورید و بار دیگر در جهت‌گیری‌‌های کاربردی علم، این دو تفاوت‌های خود را نشان خواهد داد. به‌طوری‌که علم دینی غنی‌تر از علم سکولار خواهد بود.
گلشنی بر این باور است که علم دینی باعث شکوفایی بشر خواهد شد و لازم است که جوامع به آن بپردازند.
کتاب تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر
کتاب «تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر» نیز به موضوع جالبی می‌پردازد. این کتاب را هم پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسانده است. کتاب فوق کاملاً مستند به بیان دیدگاه‌های فلسفی در علم می‌پردازد و نظر فیزیکدانان بزرگ دنیا را در مورد این مسئله بیان می‌کند.
کتاب علم و شبه علم
این کتاب (۱۴۰۰) اثر مشترک سه اندیشمند ایرانی است که در میان آن‌ها، نام دکتر گلشنی می‌درخشد. نویسندگان این کتاب کوشیده‌اند تا تعریف دقیقی از علم و شبه‌علم ارائه کرده و مرز میان آن‌ها را برای مخاطبان روشن کنند. برای درک بهتر مطالب، نویسندگان سعی کرده‌اند تا به مقایسه‌ی علم و شبه‌علم بپردازند و تمایزات آن‌ها را نشان بدهند تا خوانندگان کتاب بتوانند علم با شبه‌علم بودن حوزه‌های مختلف را تشخیص دهند.
کتاب خداباوری و دانشمندان معاصر غربی
شاید هریک از ما با شنیدن نام اندیشمندان غربی تصور کنیم که دیدگاه‌های ایشان خالی از هرگونه خداباوری و اعتقاد به خدای یگانه است اما گلشنی در کتاب حاضر (۱۴۰۲) این ادعا را رد می‌کند و نشان می‌دهد که برعکس، جریان قوی‌ای از خداباوری در اندیشه‌های متفکران غربی وجود داشته است. این کتاب که از سه فصل تشکیل شده است، دیدگاه برخی از دانشمندان غربی را در مورد خدا و باور به آن مطرح می‌کند. سپس چالش‌های برخی علوم جدید با ادیان توحیدی را بررسی کرده و سرانجام اسلوب جدید برهان نظم را برای مخاطبان تشریح می‌کند. این کتاب خط بطلانی است بر این باور که سیر اندیشه‌ی علمی در غرب فاقد خداباوری و اعتقاد به خدای واحد است و با دلایل و مستندات خود چرایی بطلان آن را روشن می‌کند.
