ضیاء موحد

ضیاء موحد (Ziya Movahed) استاد فلسفه و منطق؛ نویسنده و مترجم شناخته‌شده‌ی ایرانی دوازدهم دی‌ماه ۱۳۲۱ در اصفهان به دنیا آمد. او نویسنده کتاب‌های «مهارت‌های منطق جدید» و «البته واضح و مبرهن است که.» است.

بیوگرافی ضیا موحد

ضیا موحد تحصیلات ابتدایی خود را تا پایان دبیرستان در این شهر گذراند سپس برای ادامه تحصیل در رشته‌ی فیزیک به تهران رفت و تا مقطع فوق‌لیسانس آن را ادامه داد. او در سال ۱۳۵۴ برای تحصیل به انگلیس رفت. ضیا موحد در آنجا قصد ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی فلسفه را نداشت؛ اما یک اتفاق باعث شد که او گمشده‌ی خود را پیدا کند و وارد وادی فلسفه و منطق شود. به گفته‌ی خودش یک روز تصادفاً گذرش به دانشکده‌ی فلسفه می‌افتد و وقتی برنامه‌ی درس‌های آنجا را می‌بیند تصمیم می‌گیرد در کلاس‌های آن شرکت کند. شرکت در کلاس‌های یکی از استادان معروف فلسفه و منطق در لندن بود که او را به سمت تحصیل در این رشته هدایت کرد. موحد عقیده دارد با این انتخاب زندگی‌اش به مسیر درست افتاد. راه او به دلیل تغییر رشته دشوار بود اما توانست در سال ۱۳۶۱ از پایان‌نامه‌ی خود دفاع و مدرک دکترای خود را در رشته‌ی فلسفه دریافت کند.

پس از بازگشت به ایران، ضیاء موحد به تدریس فلسفه و منطق در دانشگاه‌های مختلف پرداخت. او به عنوان یکی از برجسته‌ترین اساتید فلسفه منطق در ایران شناخته شد و در کنار تدریس و پژوهش، در عرصه‌ی ترجمه نیز فعالیت‌های چشمگیری داشت و آثار فلسفی مهمی را به فارسی برگرداند. ضیاء موحد در طول این سال‌ها مسئولیت‌های بسیاری برعهده داشته است؛ مدیر گروه منطق، مؤسسه‌ی پژوهشی حكمت و فلسفه‌ی ایران، از مهر ۱۳۷۱ تا ۱۳۹۳، معاون پژوهشی انجمن حكمت و فلسفه‌ی ایران، از دی ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۰، عضو كمیسیون دائمی مؤسسه‌ی پژوهشی حكمت و فلسفه‌ی ایران، از ۱۳۸۱، عضو هیئت امنای مؤسسه‌ی پژوهشی حكمت و فلسفه‌ی ایران، از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ ، مدیر كمیته‌ی علمی فلسفه زبان و منطقِ انجمـن زبانشناسـی ایـران، از خـرداد ۱۳۸۱، رئیس انجمن منطق ایران، از تیر ۱۳۸۹ و رئیس پژوهشكده‌ی فلسفه علوم از ۱۳۹۳.

آثار او در حوزه‌ی فلسفه و منطق عبارت است از: از ارسطو تا گودل: مقاله‌های فلسفی - منطقی، انتشارات هرمِس، تهران، ۱۳۸۲، منطق موجهات، انتشارات هرمِس، تهران، ۱۳۸۱، واژگان توصیفی منطق، (انگلیسی‌به‌فارسی) پژوهشگاه علوم‌انسانی و تحقیقات فرهنگی، تهران ۱۳۷۴، درآمدی به منطق جدید، انتشارات علمی، تهران، چ اول ۱۳۶۸، چاپ پنجم ۱۳۸۳، تأملاتی در منطق ابن سینا و سهروردی، انتشارات هرمس با همکاری مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران ۱۳۹۴.

از جلسات شعر نوجوانی تا قله‌های فلسفه

برای شخصیتی چون ضیاء موحد که از سنین پایین مسائل جدی او را به فکر می‌انداخت و پرداختن شاعرانی چون خیام به مسائل فلسفی ذهن او را مشغول می‌کرد، واردشدن به جهان فلسفه درست‌ترین انتخاب بود. آشنایى موحد با شعر به خیلى قبل‌تر از آشنایی‌اش با فلسفه برمی‌گردد. او از دوران دبیرستان در جلسات شعر انجمن كمال در اصفهان كه به ریاست جلال‌الدین همایی تشكیل می‌شد، شرکت می‌کرد و با انواع مختلف زبان‌ها و سبک‌های ادبی آشنا بود؛ اما عامدانه تلاش می‌کرد زبان و بیانش تحت‌تأثیر هیچ شاعری نباشد. او در دوران دوم دبیرستان وارد یک انجمن ادبی شد که در آنجا هر هفته غزلی را مطرح می‌کردند و اعضای انجمن موظف می‌شدند در آن وزن و قافیه شعر بگویند. ضیاء موحد در آن سن‌وسال باعث شگفتی صغیر شاعر معروف اصفهان شده بود و همین موجب شد که به او تخلص عجیب بدهد. او ابتدا به شعر نو گرایشی نداشت؛ اما با خواندن مقاله‌ای از اخوان و آشنایی با شعر کسانی چون اخوان، نیما و فروغ فرخزاد به شعر نو گرایش پیدا کرد.

ذهنی منطقی، قلبی شاعرانه

شعرهای ضیاء موحد تلفیقی از اندیشه‌های فلسفی و احساسات شاعرانه است. دکتر موحد توانسته است ذهن منطقی و جدیت فلسفی را با احساس شاعرانه و روحیه‌ی لطیف ادبی پیوند بزند. از دیدگاه ضیاء موحد، شعر اندیشه‌ی محض است و نه عاطفه‌ی محض. اگر عاطفه محض باشد، سانتامنتالیزم، حساساتى‌گرى و رمانتیک‌بازى به معناى بدش خواهد شد و اگر اندیشه محض هم باشد به سمت فلسفه محض خواهد رفت. در این میان اندیشه شاعرانه، اندیشه‌ای است که به حد شعر بالا کشیده شده باشد. خود نیز در آثارش از سطح عواطف عبور می‌کند و به حکمت شعری می‌رسد.

شعرهای موحد اغلب ترکیبی از تفکر فلسفی و حساسیت شاعرانه است، حس عمیقی از تأمل و پرسشگری در ذهن خواننده ایجاد می‌کنند و او را به تفکر درباره‌ی موضوعات اساسی زندگی و جهان پیرامون دعوت می‌کنند. شعرهای او نه‌تنها از لحاظ زبانی و ساختاری قابل‌توجه‌اند، بلکه به‌واسطه‌ی محتوای فلسفی و انسانی خود به مخاطبان امکان می‌دهند که با جهان‌بینی متفاوتی به زندگی و مسائل اطراف نگاه کنند.

دفترهای شعر ضیاء موحد؛ بر آب‌های مرده مروارید، ۱۳۵۴، غراب‌های سفید، ۱۳۶۹، مشتی نور سرد، ۱۳۸۰، نردبان اندر بیابان، ۱۳۸۵، آوازهای آبی ۱۳۸۹، بعد از سکوت، ۱۳۹۷، با به ازِ من، ۱۴۰۰ نام دارند.

معرفی مهم‌ترین آثار و کتاب‌های ضیا موحد

یکی از آثار قابل‌اعتنایی که در دهه‌ی گذشته درباره‌ی سعدی منتشر شده کتاب سعدی دکتر موحد است. او معتقد است شاعر غزل‌سرا باید تسلّطى سعدی‌وار بر زبان داشته باشد تا بتواند غزل‌هایی سرتاپا غنایى، سرشار از موسیقى، با بیانى منسجم و ساختارى زیبا بیافریند.

یکی دیگر از کتاب‌های مهم او در عرصه‌ی ادبیات شعر و شناخت است. مقاله‌های مختلفی در کتاب شعر و شناخت نوشته شده است؛ اما نکته‌ی برجسته‌ی آن معرفی ۲ شاعر زن است که برای اولین‌بار به‌تفصیل معرفی شده‌اند. امیلی دیکنسون که او را خواهر شکسپیر لقب داده‌اند و سیلویا پلات که پس از او بهترین شاعر زن انگلیسی‌زبان شناخته شده است. هدف موحد معرفی شاعرانی بود که با فروغ فرخزاد تفاوت اساسی دارند. تا شاعران زن ایران که بسیاری از آن‌ها زیر نفوذ زبان و بیان فروغ هستند با آن‌ها آشنا شوند.

کتاب منطق موجهات

اثری تخصصی درباره‌ی یکی از شاخه‌های پیشرفته‌ی منطق است که با افزودن مفهوم‌ها و اصل‌ها و قاعده‌هایی به مبانی منطق جمله‌ها و محمول‌ها پایه‌گذاری شده است. این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند به منطق ریاضی و فلسفه مناسب است. این نخستین کتاب در منطق موجهات جدید به زبان فارسی است و هدف آن آموزش گام‌به‌گام و روشمند این منطق است.

کتاب تأملاتی در منطق ابن سینا و سهروردی

کتابی که منطق کلاسیک اسلامی را از منظر فلسفی بررسی می‌کند. ضیا موحد در این اثر دیدگاه‌های منطقی ابن سینا و سهروردی را تحلیل و تأثیر آن‌ها بر تفکر فلسفی بعدی را بررسی می‌کند.

کتاب غراب‌های سفید

مجموعه شعری از ضیا موحد که زبان خاص و دیدگاه فلسفی او در آن به‌وضوح دیده می‌شود. این اثر نمایانگر نگاه شاعرانه و اندیشه‌مند او به زندگی، فلسفه و جهان است.

کتاب با به از من

مجموعه‌ای دیگر از اشعار ضیا موحد که سرشار از تفکر و تأملات فلسفی او درباره‌ی عشق، زندگی و ارتباطات انسانی است. این کتاب نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق او با ادبیات و هنر است.

کتاب درآمدی به منطق جدید

کتابی آموزشی و مفید برای علاقه‌مندان به منطق جدید. موحد در این کتاب به زبانی ساده و قابل‌فهم، اصول و مبانی منطق جدید را توضیح می‌دهد و مفاهیمی مانند نمادگذاری و استدلال را بررسی می‌کند.

کتاب سعدی

اثری پژوهشی درباره‌ی سعدی که در آن ضیا موحد به بررسی ابعاد مختلف اشعار و اندیشه‌های سعدی می‌پردازد. این کتاب نشان‌دهنده‌ی دیدگاه نقادانه و تحلیلی او درباره‌ی یکی از بزرگ‌ترین شاعران فارسی‌زبان است.

کتاب شعر و شناخت

این کتاب مجموعه مقالات ضیا موحد در نقد شعر و معرفی چند شاعر است؛ کتابی که به بررسی رابطه بین شعر و فلسفه می‌پردازد. موحد در این اثر تلاش می‌کند نشان دهد که چگونه شعر می‌تواند ابزاری برای شناخت جهان و درک مفاهیم عمیق انسانی باشد.

کتاب البته واضح و مبرهن است که…

کتابی که با زبان طنزآمیز مقاله‌نویسی را آموزش می‌دهد. موحد در این کتاب به شرح و تعریف مقاله، وظایف مقاله‌نویس، موضوع مقاله، ساختار کلی مقاله، شیوه‌های مقاله‌نویسی و مراحل آماده‌سازی مقاله می‌پردازد.

کتاب مهارت‌های منطق جدید

کتابی آموزشی که به تقویت توانایی‌های تحلیلی و منطقی دانشجویان و پژوهشگران کمک می‌کند. این اثر با مثال‌های کاربردی، مفاهیم پیشرفته‌ی منطق جدید را توضیح می‌دهد.

کتاب بعد از سکوت

مجموعه‌ای دیگر از اشعار ضیا موحد که دیدگاه فلسفی او درباره‌ی زندگی، مرگ و انسانیت را بازتاب می‌دهد. این کتاب همچنان بر توانایی او در ترکیب شعر و اندیشه تأکید دارد.

کتاب نظریه ادبیات

این کتاب از رنه ولک، در نظریه‌های ادبی سرآمد است و برای بسیاری از پژوهشگران ادبی به کار می‌آید. این کتاب شاخص را ضیاء موحد ترجمه کرده است.

ضیا موحد چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

ضیاء موحد جوایز بسیار ارزشمندی دریافت کرده است؛ او ۳بار موفق به دریافت جایزه‌ی بهترین کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد؛ سال ۱۳۶۹ برای کتاب درآمدی به منطق جدید، سال ۱۳۷۴ برای ترجمه‌ی كتاب نظریه‌ی ادبیات، اثر رنه ولک و اوستین وارن و سال ۱۳۸۲ برای كتاب منطق موجهات. موحد همچنین در سال‌های ۱۳۷۵-۱۳۷۶ به‌عنوان استاد نمونه‌ی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی انتخاب شد. مجموعه شعر مشتی نور سرد او نیز جایزه‌ی تقدیری كتاب سال جمهـوری اسـلامی ایران را در سال ۱۳۸۱ دریافت کرد.

محمدعلی موحد، عرفان‌پژوه و مولانا شناس برجسته‌ی ایران در سال ۱۳۹۱ در مراسم جشن تولد هفتادسالگی ضیاء موحد که به همت مرکز فرهنگی شهر کتاب با حضور جمعی از اهالی فلسفه و ادبیات برگزار شد درباره‌ی او چنین گفته است: مراسم امروز برای آقای موحد حکم رجز خواندن برای پهلوانی را دارد که در اوج است و به او دست‌مریزاد می‌گویند. من دو سخن دارم یکی با آقای موحد و دیگری با دوستدارانش؛ به آقای موحد می‌گویم که وقت را غنیمت دان آن‌قدر که بتوانی و سخنی که با دوستداران او دارم این است که وی را بهترک دریابند، همان‌گونه که شمس به اطرافیان مولانا گفت که او را بهترک دریابید تا بعدازاین خیره نمانید. «ک»که به بهتر چسبیده است تأکید بر بیشتر شناختن دارد.

ضیا موحد، راهنمای نسل جوان در تفکر و شعر

ضیاء موحد نه‌تنها یکی از چهره‌های مهم فلسفه و منطق در ایران است، بلکه به‌عنوان شاعری با نگاهی فلسفی، نقش مهمی در گسترش تفکر عمیق و پرسشگری در میان شاگردان، جوانان، شاعران و اهالی فلسفه داشته است. او از جمله کسانی است که جوانان را از رابطه‌ی میان ادبیات و فلسفه آگاه کرده و شاعران را دعوت به خواندن فلسفه می‌کند و از تأثیر ادبیات بر فلسفه سخن می‌گوید. از این روست که شناختن و شناساندن فردی چون ضیاء موحد بسیار اهمیت دارد چرا که پلی میان فلسفه و ادبیات است و از طریق ترکیب عمیق‌ترین تأملات فلسفی با زبان شعر، به درک بهتر مسائل کمک می‌کند.