عباس خلیلی

عباس خلیلی نوادهٔ حاج ملاعلی، از علمای بزرگ قرن سیزدهم هجری بود. او در نجف به دنیا آمد و همان‌جا تحصیل کرد. هنگامی که نهضت ضد انگلیسی در عراق پدید آمد، جمعیتی به نام «نهضت اسلام» تشکیل داد و خود در رأس آن قرار گرفت و زیان‌های فراوان به انگلیسی‌ها رساند. پس از جنگ جهانی اول که انگلیس‌ها به عراق دست یافتند، یک دسته از جوانان به شورش برخاستند و بر سر فرمانروای انگلیس رفته او را کشتند. انگلیس‌ها سپاه آورده نجف را محاصره کردند و همهٔ آن جوانان را گرفته و به دار کشیدند؛ به‌جز دو نفر را که گریختند و جان به سلامت بردند. یکی از آن دو جوان عباس خلیلی بو. او پیاده و از بی‌راهه به ایران آمد و برای اینکه شناخته نشود، خود را شیخ علی فتی‌الاسلام نامید و مترجم عربی روزنامهٔ «رعد» شد. او با کمک سید ضیاءالدین ادارهٔ روزنامهٔ «بلدیه» را بر عهده گرفت. پس از شکست کودتا، عباس خلیلی روزنامهٔ «اقدام» را بنیاد نهاد و آثار ادبی خود را به وجود آورد. گفته شده است که او مرد مطلعی است و زبان عربی را به‌خوبی می‌داند و چندی با مجلهٔ «المقتطف» (چاپ مصر) همکاری داشته و چنان که خودش گفته، هنگامی که در حبس بوده، قسمت عمدهٔ کلیات سعدی را از بوستان و طیبات و بدایع و خواتیم به شعر عربی ترجمه و در مجلهٔ یادشده منتشر کرده است. پس از ترجمهٔ کلیات و شرح احوال سعدی، به تحریر رمان پرداخته است. در رمان‌های عباس خلیلی گذشته از وضع نامطلوب زنان، مسائل دیگری مانند ازدواج اجباری، فحشا و رواج فساد در میان جوانان طبقهٔ ثروتمند ایران به میان آمده است. بخشی از آثار این نویسندهٔ ایرانی عبارتند از رمان‌های «روزگار سیاه» (مهر ۱۳۰۳)، «انتقام» (مرداد ۱۳۰۴)، «انسان» (۱۳۰۴) و «اسرار شب» (فروردین ۱۳۰۵).