کتاب خدا و بشر

کتاب خدا و بشر نوشته محمدمنصور هاشمی است. کتاب خدا و بشر که انتشارات کویر منتشر کرده است چند مبحث کلامی در تاریخ اندیشه اسلامی است و برای علاقه‌مندان به تاریخ اندیشه اسلامی منتشر شده است.

درباره کتاب خدا و بشر

خدا و بشر همانگونه که از عنوان فرعی‌اش برمی‌آید عمدتاً دربردارنده مباحثی است «کلامی» در حوزه «تاریخ اندیشه اسلامی» و در واقع مجموعه‌ای است از مقالاتی که تا به حال نویسنده در این حوزه نوشته‌ است. این مقالات الزاماً ربطی به هم ندارند. تنها ارتباط این کارها همان محوریت داشتن کلام در آن‌هاست. این کتاب مجموعه‌ای مقاله است که با محوریت اصلی ارتباط انسان و خدا نوشته شده است. کتاب برای علاقه‌مندان به علم کلام بسیار کاربردی است.

خواندن کتاب خدا و بشر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به اندیشه اسلامی و آشنایی با این خط فکری پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب خدا و بشر

مخلوقات را پدید آورده است. در قرآن هم آمده است که خداوند جن و انس را برای عبادت آفریده است («الا لیعبدون»، ذاریات: ۵۶). اگر آن حدیث را در کنار این آیه قرار دهیم می‌توانیم چنین نتیجه بگیریم که در اسلام عبادت خداوند معرفت به اوست و تلاش برای رسیدن به معرفت خداوند عبادت است و باز اگر این دو را در کنار روایت مشهور «من عرف نفسه فقد عرف ربه» قرار بدهیم می‌توانیم بگوییم که تلاش برای خودشناسی هم عبادت است و در طریق خداشناسی.

در احادیث منقول از پیامبر و ائمه هم احادیثی در شناخت خداوند و به‌ویژه توحید نقل شده است. البته هم حجم روایات و اخبار منقول از امامان شیعه در این باره و هم تفصیل مطالب در آن‌ها بسیار بیشتر است، چرا که سخنان ائمه در فضایی بیان شده که مباحث عقلی مختلف در این باره پدید آمده بوده و مسائلی جدید طرح می‌شده است، لذا مضمون بسیاری از این احادیث ناظر به مباحث کلامی و فلسفی مطرح شده و پاسخ عقلانی و استدلالی به آن‌هاست که غالبآ تحت عنوان کتاب التوحید به عنوان بخشی از آثار روایی شیعه یا مستقلا گرد آمده است. برای نمونه می‌توان به توحید مفضّل منسوب به امام صادق، کتاب التوحید شیخ‌صدوق (متوفی ۳۸۱)، باب توحید در کافی و بحارالأنوار اشاره کرد.

 تأملات اندیشمندان مسلمان درباره خداوند را در یک تقسیم‌بندی کلی سه دسته می‌توان کرد: تأملات کلامی یا تأملات متکلمان، تأملات فلسفی یا تأملات فیلسوفان و تأملات عرفانی یا تأملات اهل عرفان و صوفیان. البته مرزهای این تقسیم‌بندی‌ها قطعی و مطلق نیست و گاه به سختی می‌توان آن‌ها را از هم تفکیک کرد، چنان که مثلا بعضی معتزله و فیلسوفان مشایی یا اهل عرفان و فیلسوفان اشراقی گاه سخت به هم نزدیک به نظر می‌رسند. همچنین در تفاسیر قرآن و برخی از دیگر آثار در این حوزه‌ها گاهی آمیزه‌ای از این رویکردها را می‌توان تشخیص داد.

تأملات متکلمان و مبتنی بر رویکرد کلامی را می‌توان کهنترین این تأملات دانست. به وجود آمدن این مباحث از سویی ریشه در خود قرآن و حدیث داشت و مثلا به جهت تبیین و توضیح آیات محکم و متشابه و تبیین نسبت صفات خدا بود و از سوی دیگر حاصل مواجهه مسلمانان با علوم اوایل (فلسفه و علوم یونانی) و نیز الهیات دیگر ادیان (الهیات یهودیان و مسیحیان) بود. همچنین باتوجه به این که اندیشه‌های نافی وجود خداوند یا نافی بعضی از صفات او (مثلا نفی خالق بودن خدا، یا مالک روز جزا بودن او، یا فرستنده دین و رسول بودن او) از دیرباز برای مسلمانان شناخته شده بوده است، طبیعی است که متکلمان مسلمان از سویی در مواجهه با آراء صاحبان این نظریه‌ها که دهریه یا عبادالاصنام و مانند این‌ها خوانده می‌شده‌اند و از سوی دیگر در مواجهه با اندیشمندان نامداری که در عالم اسلامی ظهور می‌کردند و تصوری غیر از تصور اسلامی درباره خدا و اوصاف او داشتند (که به عنوان نمونه برجسته چنین اندیشمندانی می‌توان به محمدبن زکریای رازی و رأی او درباره قدمای خمسه و انکار ارسال رسل اشاره کرد) به بحث درباره خداشناسی برای رد این آراء نیز کشیده می‌شدند.