کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی

کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی نوشته محمدعلی فتح‌الهی است. کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی را انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر کرده است. این کتاب با هدف درک و تبیین «تخیل سیاسی» متناسب با دریافت اسلامی از خیال و متناسب با زیست‌جهان تاریخی ایرانی ـ اسلامی منتشر شده است.

درباره کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی

عنوان تخیل سیاسی و بررسی نسبت سیاست با خیال ممکن است ثقیل، نامأنوس و تا حدی تعجب‌برانگیز به نظر آید و یا اینکه باعث آشفتگی و بی‌مبناشدن سیاست تلقی شود. اگر خیال را متعلق به حوزۀ خصوصی و در ماهیت خود بدون نظم و مبانی عقلی و واقعی بدانیم و برعکس سیاست را متعلق به حوزۀ جدی اجتماع و دارای مبانی قابل‌درکی تعریف کنیم، چنین تلقی حاصل خواهد شد. خیال به این معنی پدیده‌ای در عرض سایر پدیده‌های طبیعی و محسوسات عالم قرار دارد که در کنار درک آن پدیده‌ها و علاوه‌بر آن‌ها به درک پدیده‌های خیالی هم موفق می‌شویم و شاید در دسترس همه نباشد.

اما تخیلی که در این پژوهش مورد نظر است خودسرانه یا خیال‌بافی و تجسم ذهنی نیست، بلکه تجربۀ وجودی و امر واقعی است. تخیل با توهم و هوس‌بازی هم تفاوت دارد. توهم یک امر عارضی و بیماری است و باعث عدم توان تمیز میان امر واقعی و غیرواقعی می‌شود و نوعی گریز از واقعیت است. به‌ویژه باید بین تخیل سیاسی و خیال‌بافی در سیاست فرق قایل شد. تخیل اصولاً فراتر از عالم ذهن قرار دارد و از لحاظ فلسفی به عنوان مرحله‌ای از سه ساحت اصلی تشکیل‌دهندۀ تجربۀ انسانی یک وضعیت اساسی و حقیقی از خود واقعیت است. این مرحله است که بدن خیالی و برزخی انسان را محقق می‌کند که پس از مرگ هم باقی می‌ماند. رسیدن به مرتبۀ خیال و برزخ غیر از تصور ذهنی صورت‌های خیالی است که واقعیتی ندارند.

تخیل ظرفیت والایی است که انسان به اتکای آن می‌تواند به درک واقعی از معنای باطن و حقیقت پدیده‌ها به جای ادراک حسی صرف دست یابد. 

مشکلات روزافزونی که در زندگی سیاسی و اجتماعی امروزی رخ می‌نماید و مواجهۀ انسان با آینده را به چالش می‌کشد تا حد قابل‌توجهی به عدم درک درست و واقع‌بینانه از ماهیت کنش‌های انسانی برمی‌گردد. موضوع خیالی‌بودن ماهیت محیط‌ها و کنش‌های سیاسی از مواردی است که مطالعه و بررسی آن می‌تواند به‌نوبۀ خود برای نیل به این واقع‌بینی کمک کند. چگونه می‌توان کنش‌های سیاسی را دارای ماهیّت تخیلی دانست و این درک چه تأثیری می‌تواند در حل مشکلات زندگی سیاسی داشته باشد. سیاست، که به‌هرحال و در بادی امر به گونۀ کاربرد زور مادی فهمیده می‌شود، چگونه می‌تواند با تخیل نسبت داشته باشد. 

حضور روزافزون تخیل در گستره و زوایای زندگی امروزی و همچنین اجتماعی‌شدن سیاست، که به‌نوعی به ارتباط آن با تخیل برمی‌گردد، انجام‌دادن کارهای پژوهشی جدی برای تبیین نسبت سیاست با خیال و همچنین درک دقیق‌تری از مفهوم تخیل سیاسی را ایجاب می‌کند. برای جامعۀ ما هم ضروری است که اول بستر معرفتی آن را در سنت اندیشه و فلسفۀ اسلامی مورد توجه قرار دهد و نیز به طور انضمامی تعیّن این مفهوم را در زیست‌جهان ایرانی ـ اسلامی و متناسب با آن مداقه کند که به‌نوبۀ خود نیازمند تبارشناسی آن در سیر حرکت تاریخی جامعه است. هدف آن است که بتوان تمهیدی نظری متناسب با زیست‌جهان ایرانی ـ اسلامی در جهت ایجاد تلقی شایسته از تخیل سیاسی را ارائه کرد.

خواندن کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب تخیل سیاسی در زیست جهانی

شناسایی و توجه به عالم خیال از حیث وجودی و تأکید بر دلالت‌های معرفتی آن و همچنین پرورش ظرفیت خیال در انسان از نظر معرفتی جزء افتخارات فلاسفه و عرفای اسلامی است. تخیل یک ظرفیت و قابلیت ارجمند هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی در اندیشۀ اسلامی است که در این نوشتار از پرداختن به ظرفیت‌های معرفت‌شناختی۱ آن صرف‌نظر می‌کنیم. عالم خیال در فلسفۀ اسلامی و خصوصاً حکمت متعالیه امری وجودی و در سلسله‌مراتب هستی قرار دارد. این ساحت از وجود و هستی باطن این عالم محسوس و وضع لطیف و رقیق‌شدۀ این زندگی است. لطیف‌شدن زندگی هم به معنای ورود در عالم خیال است. تفاوت عالم خیال با عالم حس این است که همان وقایع و پدیده‌های عالم حس با وضع لطیف‌تری در عالم خیال هم وجود دارند. حکمت متعالیه خیال را وضع لطیف‌شدۀ عالم محسوس و نه چیزی جدای از آن تلقی می‌کند. خیال وجود مستقلی در عرض سایر محسوسات ندارد آن را نه به عنوان چیزی در کنار محسوسات، بلکه در بطن همین زندگی محسوس تلقی می‌کنیم.

پیدایش عالم خیال از عالم طبیعت نشئت می‌گیرد و این طبیعت است که در مسیر حرکت جوهری خود به خیال تبدیل می‌شود. توقفی در عالم طبیعت نیست و محسوسات که مادی خلق می‌شوند حالت بعدی آن‌ها حرکت در جهت خیالی و برزخی‌شدن است. در واقع، محسوسات با حرکت باطنی و جوهری خود لطیف‌تر و خیالی می‌شوند. عالم خیال باطن طبیعت و این عالم محسوس است و به میزانی که باطن این عالم محسوس آشکار شود در واقع عالم خیال ظاهر می‌شود و می‌توان با آن ارتباط برقرار کرد و آن را ادراک کرد. جامعه‌ای که درهای عالم خیال به روی آن باز نشود نخواهد توانست زندگی لطیف‌تری داشته باشد. عالم خیال عینیتی قوی‌تر از پدیده‌های طبیعی دارد و خود آبستن تحقق وجودهای عقلی است. عالم خیال را برزخ نیز گویند. عالم خیال، برزخ و یا مثال، عالم واسط میان عوالم حس و عقل است.

هر انسان در وضع فعلی طبیعی خود هم دارای وجود برزخی نسبی است و نشئۀ طبیعی و نشئۀ برزخی را با هم دارد. البته تنها پس از مرگ است که برزخی کامل می‌شود و این مرتبه خیالی و برزخی انسان است که مورد عقوبت، ثواب، پاداش و کیفر روز قیامت قرار می‌گیرد (شواهدالربوبیه، صص ۴۵۹ ـ ۴۶۰) در مورد مرتبۀ عقلانی هم، هر چند اکثر مردم به آن مرتبه نمی‌رسند، آن‌ها که می‌رسند در این دنیا هم در عالم عقل خواهند بود.