کتاب الخراج

کتاب الخراج نوشته ابویوسف یعقوب‌بن ابراهیم است که با ترجمه سید محمد رحیم ربانی‌زاده منتشر شده است. این کتاب یکی از متون مهم اقتصادی تاریخ اسلام در عصر هارون‌الرشید است. 

درباره کتاب الخراج 

وسعت قلمرو اسلامی و بسط و نفوذ آن در قرن‌های دوم و سوم هجری قمری مشاغل اداری متعددی را، به‌خصوص در زمینهٔ امور مالی و خراج، به‌وجود آورد؛ در این مورد طبعاً مسلمانان می‌توانستند از تنظیمات دولت‌های سابق بهره‌گیری کنند. چنان‌که در ایران از طومارهای خسرو انوشیروان (۵۳۱-۵۷۹ م) در کار مساحی زمین‌ها استفاده کردند، ولی اوضاع جدید مستلزم فراهم‌آوردن اطلاعات دقیق و درست از تقسیم ولایات و مناطق مسکونی، محصولات کشاورزی و صنعتی، و تعیین خراج و مالیات‌های جنسی و نقدی بود. برای این منظور کتاب‌هایی خاص پدید آمدند که عنوان «کتاب الخراج» داشتند و راه‌نمای فرمان‌روایان و کارکنان دستگاه دولت و مأموران خراج بودند و به‌سرعت در دسترس همگان قرار گرفتند. پس از اسلام هم این کتاب‌ها ادامه داشتند و آثار متنوعی نوشته شد. کتاب الخراج به کتابی که ابویوسف برای هارون‌الرشید نوشته است می‌پردازد و ترجمه‌ای از این کتاب مهم اقتصادی فقهی است.

خواندن کتاب الخراج را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به متون اقتصادی کهن پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب الخراج

نام‌برده، علاوه‌بر خواسته مزبور، از من خواسته است که مطالبات تدوین‌شده را برای او روشن و واضح بیان و تفسیر کنم. من نیز مطالب را به‌طور کامل شرح داده و تفسیر کرده‌ام و پرده از مبهمات و مجهولات آن برداشته‌ام تا مورداستفاده زمام‌داران علاقه‌مند به احکام و دستورات دین اسلام قرار گیرد و از این ره‌گذر من هم در نزد خدا به پاداش اخروی دست پیدا کنم. اینک ای امیرمؤمنان، خداوندی که سپاس فقط زیبندهٔ اوست وظیفه مهمی را بر دوش تو گذاشته و کار بزرگی را به تو واگذار کرده است، کاری که پاداشش بزرگ‌ترین پاداش‌ها و کیفرش از سخت‌ترین کیفرهاست. کار امت اسلامی را درحالی در اختیار تو قرار داده است که تو صبح و شام برای آنان کار می‌کنی. خداوند آنان را رعیت تو کرده و تو را امین خود بر مردم قرار داده و به‌وسیلهٔ آنان تو را می‌آزماید و تو را ولی خود بر کارهای آنان کرده است و عنان زندگی آنان را به‌دست تو سپرده است. خانه‌ای که بر بی‌تقوایی پی‌ریزی شده است دیری نخواهد پایید، چراکه خداوند از پایه بنیانش می‌زند و آن را بر سر سازنده‌اش و هر کسی که به او کمک کرده است خراب می‌کند.

پس مسئولیتی را که خدا به تو واگذار کرده است تباه و ضایع مکن و خانه حکومتِ بر این امت و اقتدار خود بر رعایا را با ساختنِ شالودهٔ آن از تقوا محکم کن و ترس از خدا را سرلوحهٔ کارهایت قرار بده و کارهایت را از مسیر تقوا منحرف نکن و مطمئن باش که هیچ کاری بدون اذن خدا سامان نمی‌گیرد، زیراکه زمام همه امور و توان انجام‌دادن کارها به‌دست خداست.

کار امروزت را به فردا میفکن، اگر چنین کنی، آن را تباه کرده‌ای، زیرا فرصت قبل از رسیدن به آرزو به‌پایان می‌رسد؛ پس قبل از این‌که مدت به‌پایان برسد آن را انجام بده و برای به‌دست‌آوردنش شتاب کن، زیرا پس از این‌که مدت سر آید کاری نمی‌توان کرد.

از گذشته این‌گونه بوده است که رعایا از هر چیزی همان‌قدر به اربابشان می‌دهند که ارباب به خداوند خود می‌پردازد و به آن اندازه در انجام‌دادن تعهداتشان دربرابر ارباب پای‌بندند که ارباب در انجام‌دادن تعهدات خود به خدا پای‌بند باشد.