کتاب صورت های خیال

کتاب صورت‌های خیال نوشته‌ی غزل کیانی‌نژاد اثری پژوهشی و تحلیلی درباره یکی از نسخه‌های مصور و کمترشناخته‌شده‌ی عجایب‌المخلوقات قزوینی است که در کتابخانه دانشگاه کمبریج نگهداری می‌شود. این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای، به معرفی، تحلیل و بررسی ساختار، نگارگری و زمینه‌های فرهنگی و هنری این نسخه نفیس می‌پردازد. نویسنده با بهره‌گیری از منابع تاریخی، هنری و ادبی، تلاش کرده است تا جایگاه عجایب‌نامه‌ها را در سنت ایرانی-اسلامی و پیوند آن‌ها با تخیل، دانش و روایت‌های اسطوره‌ای روشن کند. انتشارات طلوع مجد آن را منتشر کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب صورت های خیال

صورت‌های خیال اثری پژوهشی است که به بررسی سنت عجایب‌نامه‌نویسی در ایران و جهان اسلام، با تمرکز ویژه بر کتاب عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات زکریای قزوینی و نسخه مصور آن در دانشگاه کمبریج می‌پردازد. غزل کیانی‌نژاد در این کتاب، ابتدا به چیستی و خاستگاه عجایب‌نامه‌ها، جایگاه آن‌ها در فرهنگ و ادبیات فارسی و پیوندشان با دانش، اسطوره و تخیل می‌پردازد. سپس با مروری بر تاریخچه و ساختار عجایب‌المخلوقات قزوینی، به معرفی نویسنده، منابع الهام و شیوه روایت او می‌پردازد. بخش مهمی از کتاب به تحلیل نسخه کمبریج اختصاص یافته است؛ نسخه‌ای که در دوره صفوی کتابت و نگارگری شده و از نظر آرایه‌های بصری، تذهیب، جدول‌کشی و خوشنویسی نمونه‌ای ممتاز به‌شمار می‌رود. نویسنده با رویکردی نشانه‌شناسانه، به رمزگان نگاره‌ها، نمادهای اسطوره‌ای و مفاهیم بصری جلد و تصاویر می‌پردازد و نقش آن‌ها را در بازنمایی جهان شگفتی‌ها و مرز خیال و واقعیت بررسی می‌کند. ساختار کتاب به گونه‌ای است که خواننده را از مبانی نظری و تاریخی عجایب‌نامه‌ها تا جزئیات هنری و معنایی نسخه کمبریج هدایت می‌کند و تصویری جامع از جایگاه این آثار در فرهنگ ایرانی ارائه می‌دهد.

خلاصه کتاب صورت های خیال

صورت‌های خیال با مروری بر سنت عجایب‌نامه‌نویسی آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که این متون، بازتابی از کنجکاوی انسان نسبت به ناشناخته‌های آفرینش‌اند؛ متونی که در مرز میان اسطوره، علم، تخیل و روایت قرار دارند و جهان را نه آن‌گونه که هست، بلکه آن‌گونه که می‌توان شگفت‌انگیز دید، بازنمایی می‌کنند. نویسنده ریشه‌های تاریخی عجایب‌نامه‌ها را در ترجمه و اقتباس متون علمی و فلسفی یونانی، سریانی و هندی به عربی و فارسی جست‌وجو می‌کند و به نقش آن‌ها در شکل‌گیری ذهنیت ایرانی و اسلامی اشاره دارد. در ادامه، کتاب به معرفی عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات قزوینی می‌پردازد؛ اثری که به‌عنوان نقطه عطف سنت عجایب‌نامه‌نویسی شناخته می‌شود. زکریای قزوینی، نویسنده این اثر، با گردآوری روایت‌ها، مشاهدات طبیعی، باورهای عامه و حکایات اسطوره‌ای، دایره‌المعارفی از شگفتی‌های جهان هستی خلق کرده است. ساختار کتاب بر طبقه‌بندی کیهان‌شناسانه استوار است و از عوالم افلاک و اجرام آسمانی تا عجایب زمین، جانوران، گیاهان و موجودات خیالی را دربرمی‌گیرد. قزوینی در هر بخش، ویژگی‌های طبیعی و شگفت‌انگیز پدیده‌ها را با نگاهی میان‌رشته‌ای و گاه آمیخته با تخیل روایت می‌کند. بخش اصلی صورت‌های خیال به تحلیل نسخه مصور کمبریج اختصاص دارد. این نسخه که در دوره صفوی کتابت و نگارگری شده، نمونه‌ای درخشان از پیوند متن و تصویر در سنت کتاب‌آرایی ایرانی است. نویسنده به ویژگی‌های نگارگری، تذهیب، جدول‌کشی و خوشنویسی این نسخه می‌پردازد و نقش نمادها و عناصر بصری مانند اسفنکس، درخت زندگی، ترنج و نگاره‌های افتتاحیه را در بازنمایی مفاهیم کیهانی، اسطوره‌ای و عرفانی بررسی می‌کند. تحلیل نگاره‌ها، رمزگان سیارات، فرشتگان، موجودات خیالی و مصنوعات شگفت، بخشی دیگر از کتاب است که نشان می‌دهد چگونه تصویر و متن در کنار هم، جهانی شگفت و چندلایه می‌آفرینند. در نهایت، صورت‌های خیال با تأملی بر جایگاه عجایب‌نامه‌ها در فرهنگ ایرانی و پیوند آن‌ها با تخیل، دانش و روایت، خواننده را به بازنگری در مرزهای واقعیت و خیال وامی‌دارد و اهمیت این متون را در شکل‌دهی به ذهنیت و زیبایی‌شناسی ایرانی برجسته می‌سازد.

چرا باید کتاب صورت های خیال را بخوانیم؟

صورت‌های خیال اثری است که با رویکردی میان‌رشته‌ای، سنت عجایب‌نامه‌نویسی را از منظر ادبی، هنری و فرهنگی بررسی می‌کند و به‌ویژه نسخه مصور عجایب‌المخلوقات قزوینی را به‌عنوان نمونه‌ای ممتاز از پیوند متن و تصویر در فرهنگ ایرانی تحلیل کرده است. این کتاب نه‌تنها اطلاعاتی دقیق درباره تاریخچه، ساختار و محتوای عجایب‌نامه‌ها ارائه می‌دهد، بلکه با تحلیل نگارگری، تذهیب و نشانه‌شناسی نسخه کمبریج، به لایه‌های پنهان معنا و زیبایی در هنر کتاب‌آرایی ایرانی می‌پردازد. خواننده با مطالعه این اثر، با سیر تطور عجایب‌نامه‌ها، نقش آن‌ها در شکل‌گیری تخیل و دانش ایرانی و نیز اهمیت نگارگری و آرایه‌های بصری در انتقال مفاهیم اسطوره‌ای و عرفانی آشنا می‌شود. صورت‌های خیال فرصتی برای بازنگری در مرزهای واقعیت و خیال و شناخت عمیق‌تر از میراث فرهنگی و هنری ایران فراهم می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان تاریخ هنر، ادبیات فارسی، نسخه‌پژوهی، اسطوره‌شناسی و فرهنگ ایرانی پیشنهاد می‌شود. همچنین برای پژوهشگران حوزه نگارگری، دانشجویان رشته‌های هنر و ادبیات و کسانی که به رمزگان بصری و روایت‌های شگفت‌انگیز علاقه دارند، مناسب است.