کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات گرایی حقوقی

کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات‌گرایی حقوقی نوشته‌ی رضا احسانی و هادی طحان نظیف اثری پژوهشی در حوزه‌ی حقوق و فلسفه‌ی حقوق است که توسط انتشارات دانشگاه امام صادق منتشر شده است. این کتاب به بررسی تطبیقی و تحلیلی مفهوم قانون در دو مکتب فکری مهم، یعنی فقه امامیه (به‌عنوان نماینده‌ی نظام حقوق الهی) و اثبات‌گرایی حقوقی (به‌عنوان نماینده‌ی نظام حقوقی مدرن و سکولار) می‌پردازد. نویسندگان تلاش کرده‌اند با رویکردی کلان‌نگر، ریشه‌ها، مبانی، روش‌ها و منابع هر دو مکتب را در زمینه‌ی قانون واکاوی کنند و نسبت میان این دو دیدگاه را در بستر نظام حقوقی ایران که آمیزه‌ای از هر دو است، تحلیل نمایند. ساختار کتاب بر پایه‌ی تحلیل مفهومی و تاریخی استوار است و با بهره‌گیری از منابع فلسفی، حقوقی و فقهی، به تبیین تفاوت‌ها و اشتراکات بنیادین این دو رویکرد می‌پردازد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات گرایی حقوقی

کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات‌گرایی حقوقی اثری است که به بررسی ریشه‌ای و تطبیقی مفهوم قانون در دو سنت فکری متفاوت می‌پردازد. رضا احسانی و هادی طحان نظیف در این کتاب، ابتدا به چیستی و اهمیت مفهوم‌شناسی قانون پرداخته‌اند و سپس سیر تاریخی و فلسفی تحول این مفهوم را از یونان باستان تا دوران مدرن دنبال کرده‌اند. در بخش نخست، مفهوم قانون در مکتب اثبات‌گرایی حقوقی با تکیه‌بر اندیشه‌های فیلسوفان و حقوق‌دانان غربی مانند سقراط، افلاطون، ارسطو، سیسرو و دیگران بررسی شده است. این بخش نشان می‌دهد که چگونه قانون از یک فرمان الهی یا عرفی به قاعده‌ای اجتماعی و نهادی مدرن تبدیل شده است. در بخش دوم، نویسندگان به واکاوی مفهوم قانون در فقه امامیه پرداخته‌اند و آن را در نسبت با حکم شارع و مبانی فقهی تحلیل کرده‌اند. ساختار کتاب بر پایه‌ی تحلیل تاریخی، مفهومی و تطبیقی است و هر فصل به مولفه‌های ذاتی، زیرساختی و بنیاد فلسفی قانون در هر مکتب می‌پردازد. هدف اصلی کتاب، روشن‌کردن نقاط تعارض و اشتراک این دو رویکرد و بررسی تأثیر آن‌ها بر نظام حقوقی ایران است که ترکیبی از هر دو سنت را در خود جای داده است.

خلاصه کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات گرایی حقوقی

این کتاب غیرداستانی است و به تحلیل مفهومی و تطبیقی می‌پردازد؛ بنابراین بخش خلاصه داستانی ندارد. کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات‌گرایی حقوقی با طرح پرسش‌هایی بنیادین آغاز می‌شود: قانون چیست و چرا باید به مفهوم آن در دو مکتب فقه امامیه و اثبات‌گرایی حقوقی پرداخت؟ نویسندگان ابتدا اهمیت مفهوم‌شناسی را در علوم انسانی و حقوق توضیح داده‌اند و نشان داده‌اند که بدون درک دقیق چیستی قانون، بحث درباره‌ی حکومت قانون و قانون‌گذاری بی‌معنا خواهد بود. در فصل نخست، سیر تاریخی و فلسفی مفهوم قانون در غرب بررسی شده است. این فصل با مرور اندیشه‌های یونان باستان آغاز می‌شود؛ جایی که قانون ابتدا به‌عنوان فرمان الهه‌ها و سپس به‌عنوان قاعده‌ای اجتماعی و نهادی مدنی مطرح شده است. نویسندگان با تحلیل آثار فیلسوفانی چون سقراط، افلاطون و ارسطو، تحول مفهوم قانون از امر مقدس به قاعده‌ای مبتنی بر عقل و توافق اجتماعی را نشان داده‌اند. سپس به دوره‌ی رومی و قرون وسطی پرداخته‌اند و نقش حقوق‌دانان و متفکران این دوره‌ها را در شکل‌گیری مفهوم مدرن قانون بررسی کرده‌اند. در ادامه، با ورود به دوران مدرن، اندیشه‌های اثبات‌گرایانه و جدایی قانون از ارزش‌های اخلاقی و دینی مورد توجه قرار گرفته است. در بخش دوم، کتاب به تحلیل مفهوم قانون در فقه امامیه می‌پردازد. این بخش با بررسی تاریخی حکم شارع در دوره‌های مختلف فقه امامیه آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که چگونه مفهوم قانون در این سنت، با تکیه‌بر منابع و مبانی خاص فقهی، شکل گرفته است. نویسندگان تأکید کرده‌اند که در فقه امامیه، قانون عمدتاً معادل حکم شارع است و مبانی، روش‌ها و منابع آن با مکتب اثبات‌گرایی تفاوت‌های اساسی دارد. در بخش‌های بعدی، مولفه‌های ذاتی و زیرساختی قانون در هر دو مکتب به‌تفصیل بررسی شده است؛ از جمله مبنای الزام، موضوع، غایت، روش، منابع، فرم‌ها و نهادها. همچنین، بنیاد فلسفی و انسان‌شناختی هر مکتب و نسبت آن با مفاهیمی چون دموکراسی، عقلانیت مدرن، زمان‌مندی و مکان‌مندی قانون تحلیل شده است. در نهایت، کتاب به بررسی نسبت و تعارض میان مفهوم قانون در فقه امامیه و اثبات‌گرایی حقوقی می‌پردازد و نشان می‌دهد که این تعارض در چهار ساحت تاریخی، ذاتی، زیرساختی و فلسفی قابل مطالعه است. نویسندگان با اشاره به نظام حقوقی ایران، نتیجه می‌گیرند که حقوق ایرانی حاصل امتزاج و تعامل این دو سنت است و بازشناسی مفهوم قانون در این بستر، برای فهم بهتر نظام حقوقی کشور ضروری است.

چرا باید کتاب مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات گرایی حقوقی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، به یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم دانش حقوق می‌پردازد و تلاش کرده است تا ریشه‌ها و تفاوت‌های دو مکتب مهم فکری را در زمینه‌ی قانون روشن کند. ویژگی شاخص اثر، پرداختن به سیر تاریخی و فلسفی مفهوم قانون و بررسی دقیق مولفه‌های ذاتی و زیرساختی آن در دو سنت فکری است. خواننده با مطالعه‌ی این کتاب، نه‌تنها با مبانی نظری و فلسفی قانون در غرب و اسلام آشنا می‌شود، بلکه می‌تواند نسبت و تعامل این دو رویکرد را در نظام حقوقی ایران بهتر درک کند. اثر حاضر برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از چیستی قانون، مبانی مشروعیت آن و چالش‌های حقوقی در جامعه‌ی معاصر هستند، منبعی ارزشمند به‌شمار می‌آید. همچنین، کتاب با ارائه‌ی تحلیل‌های تطبیقی و مثال‌های تاریخی، امکان مقایسه‌ی انتقادی میان سنت‌های حقوقی را فراهم آورده است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران حقوق، فلسفه و علوم انسانی، علاقه‌مندان به مباحث فقهی و حقوق تطبیقی و کسانی که دغدغه‌ی فهم ریشه‌ای و نظری قانون در ایران را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای افرادی که به دنبال شناخت تفاوت‌ها و تعامل میان حقوق اسلامی و حقوق مدرن هستند، مطالعه‌ی این اثر مفید خواهد بود.