کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱

کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱ نوشتهٔ الهه مهدی‌زاده سراج، توسط انتشارات اندیشکده صنایع نرم با همکاری اندیشکده روابط بین‌الملل در سال ۱۴۰۱ منتشر شده است. این کتاب پژوهشی تحلیلی در حوزهٔ روابط بین‌الملل و علوم سیاسی است که به بررسی ریشه‌ها و زمینه‌های تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان می‌پردازد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱

کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱ که با طراحی جلد و صفحه‌آرایی کوثر خانیانی منتشر شده، با نگاهی عمیق و چندلایه به تحولات معاصر افغانستان، به‌ویژه بازگشت طالبان در سال ۲۰۲۱، می‌پردازد و تلاش می‌کند با بهره‌گیری از نظریه‌های ژئوپلیتیکی مانند هارتلند مکیندر و نوواقع‌گرایی کنت والتز، نقش ساختارهای بین‌المللی و منطقه‌ای را در شکل‌گیری و تداوم بحران افغانستان تحلیل کند. نویسنده با تسلط بر منابع تاریخی و پژوهش‌های پیشین، سیر تحولات سیاسی افغانستان را از دوران امان‌الله خان تا سقوط دولت اشرف غنی و بازگشت طالبان بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه رقابت قدرت‌های بزرگ، اصلاحات ناکام، قوم‌گرایی و اسلام سیاسی، بسترهای لازم برای ظهور مجدد طالبان را فراهم کرده‌اند. کتاب در چهار بخش اصلی، ابتدا به ریشه‌های تاریخی و سیاسی افغانستان، سپس به نقش اسلام سیاسی و ایدئولوژی‌های رقیب، بعد به قوم‌گرایی و ساختارهای قدرت محلی و در نهایت به روند بازگشت طالبان و پیامدهای آن می‌پردازد. این اثر با استناد به منابع معتبر داخلی و خارجی و تحلیل‌های نظری، جایگاه ویژه‌ای در مطالعات افغانستان و روابط بین‌الملل دارد و برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به سیاست منطقه‌ای و تحولات ژئوپلیتیکی، منبعی ارزشمند به‌شمار می‌رود.

خلاصه کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱

کتاب با مرور تاریخی از دوران «امان‌الله خان» و اصلاحاتش آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که چگونه افغانستان همواره عرصهٔ رقابت قدرت‌های خارجی و درگیر اصلاحات ناکام و کودتاهای پی‌درپی بوده است. نویسنده با بررسی نقش قومیت‌ها، اصلاحات ارضی و اجتماعی، و رفت‌وآمد میان شرق و غرب، به این نتیجه می‌رسد که ساختار سنتی و قوم‌مدار افغانستان، هرگونه اصلاحات را با چالش مواجه کرده و زمینه‌ساز شکل‌گیری گروه‌های مخالف و تندرو شده است. در بخش دوم، ورود دین به عرصهٔ سیاست و قانون‌گذاری و تقابل ایدئولوژی‌های اسلامی و کمونیستی بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که چگونه کودتای هفت ثور و اشغال شوروی، بستر رشد مجاهدین و سپس طالبان را فراهم کرد. بخش سوم به قوم‌گرایی و نقش شبه‌نظامیان قومی و ایدئولوژیک می‌پردازد و توضیح می‌دهد که طالبان چگونه با تکیه بر هویت پشتونی و آموزه‌های دیوبندی، توانستند شبکه‌ای از نیروهای جهادی و نظامی ایجاد کنند. در نهایت، کتاب روند بازگشت طالبان به قدرت را از شکست در برابر آمریکا تا مذاکرات قطر و خروج نیروهای خارجی تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ضعف دولت مرکزی، فساد، ناکارآمدی و نارضایتی عمومی، طالبان را به بازیگر اصلی صحنهٔ سیاسی افغانستان بدل کرد. پیام اصلی کتاب این است که بحران افغانستان ریشه در ساختارهای تاریخی، قومی و ژئوپلیتیکی دارد و بدون درک این زمینه‌ها، نمی‌توان آیندهٔ این کشور را پیش‌بینی یا برای آن راه‌حلی ارائه کرد.

چرا باید کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱ را بخوانیم؟ 

اگر به دنبال درک عمیق و بی‌طرفانه از چرایی بازگشت طالبان به قدرت و پیچیدگی‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان هستید، این کتاب یک انتخاب عالی است. نویسنده با رویکردی تحلیلی و با تکیه بر نظریه‌های معتبر روابط بین‌الملل، فراتر از روایت‌های خبری و سطحی، به ریشه‌های تاریخی و ساختاری بحران افغانستان می‌پردازد. کتاب با زبانی روشن و مستند، هم برای دانشجویان و پژوهشگران و هم برای علاقه‌مندان به سیاست و تاریخ معاصر منطقه قابل فهم است. ویژگی شاخص این اثر، ترکیب تحلیل نظری با روایت تاریخی و استفاده از منابع متنوع است که آن را از آثار مشابه متمایز می‌کند.

خواندن کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، مطالعات منطقه‌ای و تاریخ معاصر پیشنهاد می‌کنیم. همچنین برای روزنامه‌نگاران، فعالان حوزه سیاست خارجی و علاقه‌مندان به تحولات افغانستان و آسیای مرکزی بسیار مفید است. اگر دغدغهٔ فهم چرایی ناکامی دولت‌سازی، نقش قومیت و دین در سیاست، یا تأثیر رقابت قدرت‌های بزرگ بر سرنوشت یک کشور را دارید، این کتاب برای شماست. دوست‌داران آثاری مانند «طالبان: اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید» احمد رشید یا «افغانستان: جنگ، سیاست و جامعه» آنتونیو جیوستوزی نیز از این کتاب لذت خواهند برد. 

فهرست کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱

کتاب در چهار بخش اصلی تنظیم شده است

بخش اول به ریشه‌های تاریخی و سیاسی افغانستان می‌پردازد و نقش کودتاها، اصلاحات ارضی و اجتماعی و رقابت قدرت‌های خارجی را بررسی می‌کند.

بخش دوم به ریشه‌های اسلام سیاسی و ورود دین به عرصه قانون‌گذاری و سیاست، تقابل ایدئولوژی‌ها و تأثیر اشغال شوروی و مجاهدین می‌پردازد.

بخش سوم به قوم‌گرایی، ساختارهای قدرت محلی و نقش شبه‌نظامیان قومی و ایدئولوژیک، به‌ویژه طالبان، اختصاص دارد.

بخش چهارم روند بازگشت طالبان به قدرت، مذاکرات قطر، خروج نیروهای خارجی و پیامدهای داخلی و منطقه‌ای آن را تحلیل می‌کند. هر بخش با منابع و ارجاعات دقیق همراه است و در انتها کتابنامه‌ای جامع ارائه شده است.

بخشی از کتاب بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در ۲۰۲۱

«پژوهش‌های متعددی پیرامون تحولات معاصر افغانستان خصوصاً پس از کودتای داوود خان و یا روی کار آمدن حکومت‌های کمونیست هوادار شوروی، جنگ‌های داخلی، یازدهم سپتامبر و حمله آمریکا و ناتو انجام‌شده و کمتر تحلیلی بوده که اوضاع این کشور را خارج از چارچوب رقابت و دخالت قدرت‌های خارجی و تحولات بین‌المللی موردبررسی قرار داده باشد. به بیان دیگر اغلب رویدادها و وقایع داخلی این کشور در تمامی ساحات فروملی قومی، اجتماعی، سیاسی، ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی به‌نوعی با نگاه «اثرگذاری دیگران» موردبررسی قرارگرفته است. حضور استعمار بریتانیا در این کشور در دوران بازی بزرگ برای در دست نگه‌داشتن کلید هند و سه جنگ افغان‌ها با این امپراتوری، کودتای علیه نظام سلطنتی با منشأ داخلی، کودتای کمونیستی علیه دولت کودتا و باز شدن پای شوروی و ارتش سرخ به افغانستان، تشدید رقابت‌های افغانستان و منطقه و نیز سعی دیگر کشورها از پاکستان، هند و چین گرفته تا ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر برای گسترش حوزه نفوذ خود، همگی تأثیرات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بر افغانستان داشته‌اند و به‌نوعی سرنوشت افغانستان در طول تاریخ، گذرگاهی برای تلاقی و تضاد منافع قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بوده و بسته به خواسته‌های نیروهای رقیب و شرایط موجود، نیروهای داخل این کشور نیز واکنش نشان داده و سمت‌وسوی خود را تعیین کرده‌اند. از همین رو این کشور هم منطقه‌ای حائل برای دیگر قدرت‌ها بوده و هم رقابت برای کنترل آن به لحاظ اهمیت ژئوپلیتیکی‌اش، آسیب‌های فراوان برای مردمش داشته است. اینکه روزی برای مقابله با تروریسم و محدودسازی تولید و قاچاق مواد مخدر در قالب ائتلاف مبارزه با تروریسم و طرح اف-پک به افغانستان لشکرکشی می‌شود، طالبان برکنار می‌شوند و بیست سال بعد طی مذاکراتی طولانی‌مدت همین گروه با آمریکا، بدون حضور دولت برقرار در کابل، مجدداً در افغانستان قدرت سیاسی را در دست می‌گیرند، همگی به اهمیت جغرافیایی این سرزمین و نقش قدرت‌های بزرگ در تعیین سرنوشت مردم این کشور بازمی‌گردد.»