کتاب ملوک خمسه

کتاب «ملوک خمسه» نوشتۀ رافی (هاکوپ ملیک هاکوپیان) و ترجمۀ آرا دراستپانیان است و انتشارات شیرازه کتاب ما آن را منتشر کرده است. ملوک خمسه یکی از کتاب‌های مجموعۀ تاریخ معاصر ایران است.

درباره کتاب ملوک خمسه

بعد از سقوط سلسلۀ پادشاهی در ارمنستان، بازماندگان خاندان پادشاهی با نام‌های مختلف به‌عنوان نمایندۀ آن دولت به فعالیت خود در ادارۀ کشور ادامه دادند و سعی کردند تمامیت ارضی یا منطقۀ تحت حاکمیت خود را حفظ کنند. یکی از این بازماندگان ملوک خمسه بودند. رافی، رمان‌نویس و داستان‌سرای بزرگ ارمنی با بررسی تاریخچه و شرح وقایع مهم هر یک از این ملک نشین‌ها، اثر مستندی از تاریخ این خطه از ارمنستان را به نگارش درآورد که حوادث و روابط بین ارمنستان، ایران، روسیۀ تزاری و همسایگان دیگر در قرن‌های ۱۶-۱۹ میلادی را بیان می‌کند.

در دوره‌ای از تاریخ، نفوذ و اقتدار منطقه‌ای ایران در قفقاز با تسلط روسیۀ تزاری بر این منطقه از بین رفت. کتاب ملوک خمسه گوشه‌هایی از تاریخ ایران را تبیین می‌کند و روایتگر سرگذشت تعدادی از خاندان‌های حکومتگر ارمنی است که از قرن دوازدهم میلادی به بعد، با تحولات ناشی از یورش مغولان و تیموریان در سرزمینشان خاچن - واقع در قراباغ فعلی - به‌نوعی اقتدار محلی دست پیدا کردند. ملیک‌های پنج‌گانه قراباغ تا اندک زمانی قبل از تسلط روس‌ها بر آن در اواسط قرن نوزدهم، نقش قابل‌توجهی در تحولات منطقه‌ای جنوب قفقاز داشتند.

یکی از ویژگی‌های کتاب ملوک خمسه تاریخ‌نگاری آن است. اگرچه امروزه به دلیل اختلاف اکثریت ارمنی قراباغ با جمهوری آذربایجان، ‌ این خطه به عرصۀ مناقشات تبدیل شده و تاریخ‌نگاری آن تحت‌الشعاع این اختلاف قرار دارد، امتیاز این کتاب در این مسئله است که در سال‌های پایانی قرن نوزدهم یعنی پیش از تفوق و رواج تاریخ‌نگاری‌های ناسیونالیستی معاصر نوشته شده است. بخش مهمی از داده‌های موجود در ملوک خمسه بر اساس تحقیقات میدانی رافی و روایات شفاهی به یاد مانده از آن رخدادها است. رافی در کتاب ملوک خمسه به سیاست‌های استعماری روسیهٔ تزاری انتقاد می‌کند و مسبب اصلی ازبین‌رفتن خودمختاری ملک نشین‌های ارمنی را روسیۀ تزاری می‌داند که با القای امید استقلال به ارمنیان و با کمک آن‌ها ابتدا حاکمیت را از قره‌باغ خنثی کرد، سپس با سلطه بر آن منطقه خودمختاری ارامنه را از بین برد.

خواندن کتاب ملوک خمسه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران کتاب‌های تاریخی و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ملوک خمسه

«ارمنستان در ادوار مختلف تاریخ خود، بعد از سقوط هر حکومت مرکزی، به‌وسیلهٔ حکومت‌های محلی اداره می‌گردید. این حکومت‌های محلی که وارث افتخارات گذشتۀ ارمنستان بودند، مانند جرقه‌های درخشانی در زیر خاکستر ادوار به حیات سیاسی خود ادامه می‌دادند. پس از سقوط دولت اشکانیان حکومت در ارمنستان به دست مرزبانان، پاتریک‌ها و کلانترها افتاد؛ ولی خاندان‌های باگراتونی‌ها و روبینیان‌ها حکومت‌های مستقلی به وجود آوردند.»