کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه

کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه گزینش مهدی گلی پور است و انتشارات کنکاش آن را منتشر کرده است. این کتاب تصحیح دیوان بحر طویل شاهانه محمدعلی فرخی بروجنی است.

درباره کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه

تاریخ و ادبیات دو مقوله، علم و دانشی است که در هم تنیده شده است. اگر ادبیات را ندانیم، تاریخ را هم نمی‌فهمیم و اگر تاریخ را ندانیم، ادبیات را نیز ندانسته‌ایم.

با تاجگذاری فتحعلی شاه، تاریخ معاصر ایران شروع می‌شود، دوره‌ای که در آن ایران وارد چرخه و بازی‌های بین‌المللی شده و از طرفی جنگ‌های خانمان‌سوزی قسمت‌هایی از کشور ما را جدا کرد. یکی دیگر از خصیصه‌های عصر فتحعلی شاه، وجود حکام مختلفی بود که اکثرا فرزندان و بستگان فتحعلی شاه بودند که به دلیل نزدیکی به دربار و شخص شاه، از هیچ ظلم و جنایتی فرو گذار نمی‌کردند.

در این عصر یکی از شاعران گمنام آن عصر، هجونامه‌ای علیه شاه قاجار در بحر طویل سرایید که گرد و خاک زیادی به پا کرد. وزن شعری این دیوان کوچک ۱۰بندی بحر طویل است، باب و بحری که خواندن آن را با دقت و نکته‌‌بینی بیشتری مواجه می‌کند.

بحر طویل شعری را گویند که از تکرار غیر محدود پایه‌های عروضی ساخته شود و در حقیقت، یک تفنن ادبی است که گاهی شعرا در آن طبعی آزموده و به آن صورت، مطایبات و فکاهیاتی را به نظم آورده‌اند. در تعزیه‌ها و نوحه‌سرایی‌های قدیم نیز این شیوه، ضمن محاورات و تقریرات، به کار رفته‌ است.

دیوان شعر مرحوم محمد علی فرخی سال‌ها پیش توسط انتشارات حافظ چاپ شده شده است و نشر کنکاش به دلیل اینکه سال‌ها پیش این کتاب فقط به صورت کتابچهٔ کوچکی چاپ شده بود درصدد برآمد تا ضمن نگاهی به عصر فتحعلی شاه قاجار این دیوان را مجددا به چاپ برساند.

مرحوم محمد علی بروجنی متخلص به فرخی از شعرای معروف بروجن است. او در سال ۱۱۹۰ در بروجن در خانواده‌ای معمولی و عادی از نظر ثروت به‌دنیا آمد پس از گذراندن دوران طفولیت ضمن کار و فعالیت برای امرار معاش به‌کار شاعری رغبت نشان داد و آثار جالب و زیبایی نیز به زبان محلی و هم به‌زبان فارسی از خود به یادگار گذاشت. اشعار او را مردم هم‌ولایتی او می‌خوانند و لذت می‌برند و به روح بزرگش درود می فرستند. شادروان فرخی در سال ۱۲۴۰ قمری در سن ۵۰ سالگی بدرود حیات گفت. کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه به منظور آشنایی با آثار و سبک او دیوان، بحرالطویل را که در زمان فتحعلی شاه سروده است معرفی می‌کند.

آنچه درباره این مرد قابل ذکر است این است که بحرالطویل مورد بحث را شاعر در تهران در تکثیر و چاپ نموده و بین مردم منتشر کرده است. از قضا نسخه‌ای از آن دیوان به دست دربار و شخص فتحعلی شاه می‌رسد و شاه دستور می‌دهد که این مرد جسور و شاعر بی‌باک را زنده به حضور او بیاورند. شاعر هنگامی که از این قضیه مطلع می‌شود متواری شده و به روستای بلداجی (شهر بلداجی امروز در بروجن و استان چهارمحال و بختیاری) پناه می‌برد. مأموران پس از جست‌و‌جو او را دستگیر و عازم تهران می‌شوند در هنگام عبور از بروجن شاعر به عنوان آخرین خواهش درخواست می‌کند که به او اجازه دهند شب را با فرزندانش به سر برد که ماموران با خواهش او موافقت می‌کنند. شب مأموران او را زیر نظر می‌گیرند. یکی از نگهبانان می‌گوید در سپیده دم شاعر را دیدم که از اطاق بیرون رفت و پس از وضو به خواندن نماز مشغول شد و با صدای بلند و در حال تضرع از خدا خواست که اگر شایسته کشته شدن و مردن است به دست جلادان شاه این کار انجام نگیرد و بعد از راز و نیاز فراوان به بستر می‌رود. صبح پس از طلوع آفتاب هنگام حرکت فرا می‌رسد؛ اما شاعر همچنان در خواب مانده است. برای بیدار کردن او به بالین او می‌روند و معلوم می‌شود که شاعر به طور افسانه‌واری جان به جان آفرین تسلیم کرده است. مراتب به وسیله چابک سواران به‌عرض شاه می‌رسد. دستور می‌آید که او را به‌خاک بسپارند و چنان می‌شود که خود شاعر از خدا آن را خواسته بود. متاسفانه از محل دفن مرحوم فرخی اطلاعاتی به دست نیامده است.

خواندن کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های ادبیات فارسی و تاریخ ایران پیشنهاد می‌کنیم.