کتاب بوطیقای ژیژک

کتاب بوطیقای ژیژک نوشتهٔ محمدصادق صادقی پور است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی دربردارندهٔ چهار مقاله و شرح آن‌ها.

درباره کتاب بوطیقای ژیژک

کتاب بوطیقای ژیژک دربردارندهٔ چهار مقالهٔ نسبتاً مفصل به قلم «اسلاوی ژیژک» است که به بررسی چهار رکن اندیشهٔ این فیلسوف انتقادی معاصر در حوزهٔ فلسفه، روان‌کاوی، سیاست و سینما پرداخته‌اند. محمدصادق صادقی پور، نویسندهٔ اثر حاضر این کار را از خلال ترجمهٔ متن کامل این چهار مقالهٔ کلیدی ژیژک و شرحی بر هر کدام از آن‌ها انجام داده و مفاهیم پیچیدهٔ فلسفی را به‌مدد رسانهٔ سینما و با استفاده از گفتمان روان‌کاوی ساده‌تر و قابل فهم‌تر کرده است؛ در واقع نوعی به‌کارگیری مفاهیم عامه‌پسند در تشریح مطالب فلسفی. اسلاوی ژیژک در اوایل دههٔ ١٩٧٠ میلادی همراه با هم‌فکرانش به گروهی از اندیشمندان فرانسوی مانند لاکان، دریدا، آلتوسر و فوکو علاقه‌مند شد و شروع به ترجمه و انتشار افکار آنان کرد. سه قطب اصلی دستگاه تحلیلی ژیژک، سه اندیشمند اروپایی یعنی فریدریش هگل، کارل مارکس و لاکان بوده است. ژیژک فیلسوفی رادیکال بوده است که پارادایم‌های ژاک لاکان در روانکاوی، هگل در فلسفه و مارکس را در سیاست در دستگاه فکری منحصربه‌فرد خود ترکیب کرده و پیچیدگی ذاتی آن‌ها را با آوردن مصداق‌هایی از فرهنگ عامه و سینما ساده‌تر کرده است.

«اسلاوی ژیژک» در ۲۱ مارس ۱۹۴۹ به دنیا آمد. او فیلسوف، روان‌کاو، نظریه‌پرداز، جامعه‌شناس، منتقد فرهنگی و سیاست‌مداری اسلوونیایی است. دکترای فلسفه‌اش را از دانشگاه لیوبلیانا دریافت کرد. در سال ۱۹۹۰ به‌عنوان کاندیدای ریاست‌جمهوری از سوی حزب لیبرال دموکرات اسلوونی معرفی شد. او فیلسوف و نظریه‌پرداز انتقادی است که بخش عمدهٔ کارش در سنت فلسفی هگلی، مارکسیسم و نیز روانکاوی لاکانی است. او فعالیت‌های چشمگیری در زمینهٔ نظریهٔ سیاسی، نظریهٔ فیلم و روانکاوی نظری داشته است. شهرت ژیژک برای احیای روانکاوی ژاک لاکان برای یک خوانش جدید از فرهنگ عامه است. او رسالات گوناگونی دربارهٔ موضوعات گوناگون نوشته است؛ موضوعاتی چون جنگ عراق، بنیادگرایی، سرمایه‌داری، رواداری، حقیقت سیاسی، جهانی‌سازی، سوبژکتیویته، حقوق انسانی، لنین، اسطوره، فضای مجازی، پسامدرنیسم، چندفرهنگ‌گرایی، پست‌مارکسیسم، آلفرد هیچکاک و دیوید لینچ. او به‌شوخی در مصاحبه با یک نشریهٔ اسپانیایی خود را یک استالینیست لاکانی تندرو معرفی کرده است. ژیژک یک نظریه‌پرداز سینمایی نیز هست. او از تفسیر روانکاوانهٔ لاکانی برای ایجاد یک نظریهٔ سینمایی و یک شیوهٔ نقد جدید استفاده کرده است. به‌اعتقاد «رابرت استم» او از فیلم‌های سینمایی برای شرح نظریات لاکان استفاده می‌کند و در فیلم‌های سینمایی مثال‌هایی می‌یابد که حتی از خود لاکان هم افکار روانکاوانهٔ او را بهتر شرح می‌دهد. ژیژک به بررسی میل و فانتزی ناخودآگاه، امر واقعی و ابژهٔ والای ایدئولوژی در فیلم‌ها می‌پردازد و از این راه یک تأویل روانکاوانه در باب سینما می‌سازد. لینچ و هیچکاک دو فیلم‌ساز موردعلاقهٔ ژیژک هستند که تفسیر آثار آن‌ها بیش از همه موردتوجه او بوده است. «خشونت» و «ما و مانیفست کمونیست» از آثار مکتوب اسلاوی ژیژک است.

خواندن کتاب بوطیقای ژیژک را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب آرای «اسلاوی ژیژک» پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بوطیقای ژیژک

«سینما یکی از دغدغه‌های اصلی اسلاوی ژیژک و، به اعتراف خود او، اولین انتخاب زندگی‌اش بوده است. او به فرضیه احیاءشده کلود لوی استروس، که می‌گوید هر فیلسوفی دلمشغولی دیگری داشته که پس از شکست خوردن در آن و تأثر عمیق ناشی از این شکست به فلسفه روی آورده، معتقد است و اذعان می‌دارد، همان‌طور که خود لوی استروس انتخاب اولش موسیقی بود، او نیز انتخاب اولش سینما بوده است.

به طوری که در کنار علاقه شدید به سینمای اروپا و، به‌ویژه، سینمای هالیوود و تماشای همه آن فیلم‌های روی پرده، با خریداری یک دوربین سوپر ـ ۸ در جهت کار عملی فیلمسازی نیز تلاش کرد، اما کار در این حوزه حاصل چندانی برایش به همراه نداشت. سینما برای او بیش‌تر در لذت دیدن فیلم‌ها و استفاده از آن‌ها در تحلیل‌های روانکاوانه ـ فلسفی ـ سیاسی‌اش خلاصه می‌شود.

در میان انبوه فیلم‌ها و فیلمسازانی که ژیژک آن‌ها را دوست دارد و دنبال می‌کند از فیلم‌نُوارهای دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ هالیوود گرفته تا جان دال و مجموعه فیلم‌های نسبتا جدیدتر ماتریکس (که ژیژک در ویراست سال ۲۰۰۰ از نشانگان خود لذت ببرید! ژاک لاکان در بیرون و درون هالیوود با استفاده از آن رابطه بین امر نمادین و واقعی را بررسی می‌کند و شرح می‌دهد که چگونه دیگر، «دیگری بزرگ» وجود ندارد) که ژیژک از آن‌ها همچون مصادیقی برای تحلیل‌های غیرسینمایی‌اش استفاده می‌کند و به مدد آن‌ها مباحث پیچیده روانکاوی لاکانی را سهل‌تر می‌کند، سه فیلمساز وجود دارد که ژیژک در حوزه مطالعات سینمایی به آن‌ها پرداخته و در این راه، خود سینما مرکز اصلی توجهش بوده است: کریشتف کیشلوفسکی، دیوید لینچ و مهم‌تر از همه آلفرد هیچکاک.

کیشلوفسکی و فیلم‌هایش موضوع اصلی کتاب هراس از اشک‌های واقعی: کریشتف کیشلوفسکی در میانه نظریه و پسانظریه است که ژیژک از زاویه دید لاکان وارد قضیه می‌شود و دلیل اصلی تنفر پسانظریه‌پردازان از مفهوم نظریه را در سلطه روانکاوی لاکانی بر این حوزه می‌داند. او در این کتاب کوشیده تا به طرز مؤثری وارد این چالش شود و پاسخ آن‌ها را به مدد خود لاکان بدهد.

دیگر کتاب کاملاً سینمایی ژیژک هنر امر متعالی مبتذل: در باره بزرگراه گمشده دیوید لینچ نام دارد. ژیژک در این کتاب از منظر رابطه میان امر خیالی و امر واقعی لاکانی به فیلم‌های لینچ می‌پردازد و دغدغه اصلی سینمای او را این می‌داند که ابتدا از طریق به تصویر کشیدن امر واقعی هولناک در قالب خشونتی افراطی، که از فرط اغراق در آن ماهیتی مضحک و مبتذل پیدا می‌کند، موقعیت اساسی زندگی انسان‌ها ارائه و، سپس، سپر دفاعی بشر در مقابل این امر هولناک فانتزی تعریف می‌شود.

تحلیل ژیژک از دنیای آلفرد هیچکاک شاید درخشان‌ترین کار او در زمینه مطالعات سینمایی باشد. مقاله مفصلی که در ادامه می‌آید یعنی «آیا راهی درخور برای بازسازی فیلمی از هیچکاک وجود دارد؟» به بهترین نحو ممکن شیوه نظریه‌پردازی ژیژک در عرصه مطالعات سینمایی را نشان می‌دهد.»