کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی

کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی نوشتهٔ میخائیل باختین و ترجمهٔ سعید صلح جو است. انتشارات نیلوفر این کتاب را روانهٔ بازار کرده است.

درباره کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی

کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی، اثری از میخائیل باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز ادبی، اهل روسیه در قرن بیستم است. این کتاب ابتدا در سال ۱۹۲۹ میلادی در لنینگراد و تحت‌عنوان «مشکلات هنر خلاق داستایفسکی» منتشر شد، اما با اضافات قابل‌توجهی تحت‌عنوان جدید در سال ۱۹۶۳ در مسکو تجدیدچاپ و در سال ۱۹۷۳ برای اولین‌بار به انگلیسی ترجمه شد. گفته می‌شود که این اثر به‌عنوان یک اثر اساسی در مطالعات داستایوفسکی و دارای سهم مهمی در نظریهٔ ادبی تلقی می شود. باختین تعدادی از مفاهیم کلیدی مانند «چندصدایی» و «کارناوالیزاسیون» را در این اثر معرفی می‌کند تا آنچه را در هنر ادبی داستایوفسکی منحصربه‌فرد می‌دید، روشن کند. این نویسنده استدلال می‌کند که آثار داستایوفسکی اساساً دیالوگ هستند و بر اساس تعامل بین صداهای خودمختار آشکار می‌شوند؛ برخلاف آثار تک‌ساحتی یا تک‌شناختی که در آن‌ها طرح و شخصیت در محدوده‌های یک جهان تألیفیِ منفرد آشکار می‌شوند.

خواننده هنگام خواندن این اثر با اصطلاحاتی نظیر «سخن ابژه‌گشته» یا «سخن با گریزگاه» و نظایر این‌ها برخورد خواهد کرد که نویسنده، گذرا به آن‌ها اشاره کرده‌ است. همه‌ٔ این مفاهیم در فصل پنجم به‌تفصیل بررسی شده‌اند. تحلیل باختین از کارناوال و مقوله‌ٔ کارناوالی‌گری از درخشان‌ترین و نظرگیرترین بخش‌های این اثر است. کارناوالْ نمایشی است بدون تماشاخانه و بدون بخش‌بندی به بازیگر و تماشاگر و یکی از مساعدترین زمینه‌ها برای تحقق منطق گفت‌وگویی است. گفت‌وگوی کارناوالی، گفت‌وگویی مردمی و عامیانه است که با حذف سوژه‌ٔ مسلط حاکم، افراد را به گفت‌وگویی برابر می‌نشاند. باختین با پیش‌کشیدن مقوله‌ٔ کارناوال، تضاد و تقابل فرهنگ عامیانه و فرهنگ رسمی را برجسته می‌کند؛ ۲ فرهنگ نیرومندی که هر یک خاستگاه نوع ویژه‌ای از ادبیات هستند؛ ادبیات عامیانه و ادبیات رسمی. ادبیات عامیانه پیوند تنگاتنگی با منطق گفت‌وگویی دارد و به همین دلیل در مقابل ادبیات تک‌آوا و تک‌گفتاری رسمی می‌ایستد.

میخائیل باختین نخستین کسی نبود که به رابطه‌ٔ من و دیگری و به نقش بی‌بدیل دیگری در هستی و آگاهی انسان اندیشید، اما نخستین کسی بود که این رابطه را با شناخت گوهر اجتماعی انسان تلفیق کرد. او هم‌نوا با داستایفسکی، همواره سرمایه‌داری را به‌سبب سوق‌دادن انسان به‌سوی تنهایی، موردانتقاد قرار می‌داد. پرسش‌های بوطیقای داستایفسکی بر چند پرسش متمرکز است: نقش قهرمان در رمان‌های داستایفسکی، شیوه‌ٔ ارائه‌ٔ ایده‌ها در رمان‌های او، پرسش از ژانری که داستایفسکی وامدار آن است یا گمان می‌رود که به آن وابسته باشد و سرانجام کاربرد ویژه‌ٔ زبان و گفت‌وگو در رمان‌های این نویسندهٔ بزرگ روس.

این کتاب دارای ۵ فصل، مقدمه‌ای مختصر (از نویسنده) و نتیجه‌گیری است. 

خواندن کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران نظریه‌های ادبی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره میخائیل باختین

میخائیل میخائیلویچ باختین در سال ۱۸۹۵ به دنیا آمد و در سال ۱۹۷۵ درگذشت. او فیلسوف و متخصص روسی ادبیات بود که آثار تأثیرگذاری در حوزهٔ نقد و نظریهٔ ادبی و بلاغی نوشت. آثار او که به موضوعات متنوعی پرداخته‌اند، الهام‌بخش گروهی از اندیشمندان (از جمله مارکسیست‌های جدید، ساختارگرایان، پساساختارگرایان و نشانه‌شناس‌ها) بوده است. اینان، اندیشه‌های باختین را در نظریه‌های خود جا داده و ترکیب کرده‌اند. استالین، باختین را به قزاقستان تبعید کرد. باختین آنجا کتاب‌هایی نوشت که امروزه اهمیت فراوانی برای مطالعات ادبی و به همین ترتیب، تحلیل و نقد رسانه دارند. مجادلات فراوانی در این‌باره وجود دارد که آیا میخائیل باختین از نام‌های مستعار مختلف برای بعضی از کتاب‌هایش استفاده کرده یا اینکه کسانی‌ که نامشان روی کتاب‌ها است (پاول مدودف، ولنیتن ولوشینف)، واقعاً آن‌ها را نوشته‌اند. از آثار باختین می‌توان به کتاب‌های «پرسش های بوطیقای داستایفسکی»، «زیبایی‌شناسی و نظریهٔ رمان»، «هنر و پاسخگویی»، «تخیل مکالمه‌ای؛ جستارهایی دربارهٔ رمان» و «سودای مکالمه، خنده، آزادی» اشاره کرد.

اولین ترجمه‌های موجود از میخائیل باختین در ایران را «محمدجعفر پوینده» انجام داده است.

بخشی از کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی

«برای درک درست طرح داستایفسکی، بسیار مهم است ارزشی را در نظر داشت که او برای نقش شخص دیگر در مقام «دیگری» قائل بود، زیرا اثرگذاری‌های هنرمندانه‌ی اساسی داستایفسکی، از طریقِ گذارِ کلامی واحد از میان آواهای گوناگونِ در تقابل با یکدیگر، حاصل می‌شوند.»