کتاب دهم ماه (مجالس روضه زنانه)

«دهمِ ماه» مجموعه عکس‌هایی از سعید کیایی(-۱۳۶۲)، پیرامون مجالس روضه زنانه است. بخشی از یادداشت نفیسه مرشدزاده در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «تصویر عمومی و سطحی از روضه‌ی زنانه، پیرزن‌هایی است دورتادور یک اتاق، که صلواتی کشیده و طولانی می‌فرستند، چایی به دست، به زن میان‌سالی که نصیحت می‌کند یا در میکروفن زده زیرِ صدایش، گوش می‌کنند و تک‌مصرع نوحه‌ی زن را با صدایی جیغ دم می‌گیرند. این تصویر مدت‌هاست به همین شکل مانده و به‌روز نشده و بر اساس همین تصویر و از نظر همان قضاوت‌گران سطحی، عمر این مجالس زنانه به اندازه‌ی باقی‌مانده‌ی عمر همان پیرزن‌هاست. قدیمی‌ها که بمیرند این شکل هم با آن‌ها می‌میرد. از نظر آن‌ها در سال‌های آینده و با تغییرات جامعه این مجالس پایان می‌یابند. در مجموعه‌ای که پیش رو دارید، عکاس همه‌ی تلاشش را کرده که تنوع طیف‌ها و مجالس مذهبی زنانه را نشان بدهد. با این حال کاملاً اشتباه است اگر فکر کنیم این عکس‌ها همه‌ی کثرت و تنوع گونه‌های این مجالس را نشان می‌دهند. این مجموعه شروعی است که گرچه در نوع خود کامل است، ولی فقط شروع است. جرقه‌ی فکرکردن، مطالعه و نمایش یک پدیده. کاملاً قابل فهم است که راضی‌کردن اداره‌کنندگان گونه‌های خاص روضه‌ها و مجالس مذهبی زنانه به عکاسی خیلی سخت‌تر از گونه‌های شناخته‌شده و عمومی است. ولی چون آن‌ها در این مجموعه نمایش داده نشده‌اند، نباید فکر کرد وجود ندارند. فارغ از دلایلی که برای پایداری جمع‌های زنانه در طول زمان هست، روضه یا مجلس مذهبی یادآوری ائمه، دلیل دیگری هم برای بقا دارد: عشق و کششی که در طول سالیان در نهاد مردم ریشه دارد، به گونه‌ای در نسل‌ها منتقل می‌شود و قدرت کانونی گردهم‌آوردن آدم‌ها را دارد. شاید در زمان‌ها یا مکان‌هایی این کشش و میل در شکل‌ها و گونه‌های ناپذیرفته یا غیرطبیعی درآید، ولی در دوام و حقیقت وجود آن کشش با وجود سیر تاریخی و تجربه‌ی تاریخی که از سر گذرانده‌ایم دیگر بی‌معنی است که شکی باشد. به این دلایل، مطالعه‌ی روضه‌های زنانه و کاری که عکس‌های این کتاب می‌کند بررسی آخرین موارد یک پدیده نیست. این نهاد جمعی خودجوش به زندگی‌اش ادامه می‌دهد. شاید به شکل‌های دیگر درآید؛ از اتاقی دورتادور پیرزن به پارکینگ یا زیرزمینی پر از ردیف زنان جوان با دفترهای یادداشت برای نوشتن حرف‌های گوینده تبدیل شود یا برعکس به نوعی مجلس سماع و رقص تغییر مسیر دهد و حتی دست آخر به صورت تکه‌ای از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ظاهر شود. ولی ویژگی‌ها و روح حاکم بر این شکل‌های متفاوت با همان نوع قدیمی تشابهات زیادی دارد و در تمام شکل‌های متنوع ظهور این پدیده در آینده، این صورت مادر و این شکل اولیه و بدیهی تجلی خودش را خواهد داشت؛ تازه اگر دقیقاً به همین شکل و با همین صورت به حیات خودش ادامه ندهد. این عکس‌ها که با دقت و ظرافت به درون این لایه‌ی ناشناخته نقب زده‌اند ارزش‌شان اول از همه به ثبت واقعیت این نهادهای کوچک خانگی است. پذیرفتن این‌که این رسانه‌ی ناشناخته مخاطبینی دارد و برای زنده‌ماندن تلاش می‌کند.»