کتاب نمط چهارم؛ وجود و علل آن یا توحید

کتاب نمط چهارم؛ وجود و علل آن یا توحید نوشتهٔ رحمت الله شریعتی نجف، ترجمه و شرح کامل و تطبیقی نمط چهارم اشارات و تنبیهات ابن‌سینا است که نشر آیینه هستی منتشر کرده است.

درباره کتاب نمط چهارم؛ وجود و علل آن یا توحید

این اثر ترجمه و شرح نمط چهارم؛ فی الوجود و علله است. اشارات و تنبیهات ابوعلی سینا ۳ جلد است که جلد اول آن درباره منطق و در ده نهج (روش) است. جلد دوم درباره حکمت طبیعی و در ۳ نمط (روش) است که به‌ترتیب در مورد جوهر اجسام و جهات و نفوس ارضیه و سماویه است. جلد سوم در مورد حکمت الهی و عرفان است که چهار نمط‍‍ِ حکمت الهی آن به‌ترتیب در مورد مبادی و علل وجود و کیفیت فیضان معلولات از مجردات و غایات و تجرید و ۳ نمط عرفانیِ آن به‌ترتیب در مورد بهجت و سعادت و مقامات عارفین و اسرار آیات (دلایلی درباره ظهور کارهای عجیب‌وغریب عرفاً) است.

این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه اسلامی نوشته شده است. 

خواندن کتاب نمط چهارم؛ وجود و علل آن یا توحید را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نمط چهارم؛ وجود و علل آن یا توحید

«تفسیرهای مختلف حکما در مورد «فی‌الوجود و علله»

در توضیح آن محمدبن‌محمد، معروف به محقق طوسی، شارح این نمط می‌فرماید: منظور از وجود در این‌جا وجود مطلق(بلکه مطلق وجود) است که به تشکیک و طبق مراتب هستی، هم شامل خدا می‌شود و هم شامل موجودات ممکن و این وجود مطلق، نفس (عین) و جزء ماهیت آن دو(خالق و مخلوق) نیست، بلکه عارض ماهیت آن‌هاست. چراکه تفاوت و شدت و ضعف، عین و جزء ماهیت نمی‌باشد. برمبنای حکمت مشاء، در ماهیت، تشکیک وجود ندارد ولی برمبنای حکمت اشراق در ماهیت تشکیک وجود دارد:

بالنقص و الکمال فی الماهیة

ایضاً یجوز عند الاشراقیة

در نتیجه عروض وجود مطلق بر موجودات خاص یا اصل وجود مطلق، نیاز به علت دارد؛ چرا که «العرضی یعلل و الذاتی لایعلل»؛ به‌همین جهت شیخ‌الرئیس فرموده‌است: «فی الوجود و علله».

و بنابر نوشتار علامه قطب‌الدین، محمد رازی ، شارح دیگر این نمط: «فیکون هذا النمط فی الوجود المطلق و الوجودات الخاصة التی هی علله» ؛ این نمط در مورد وجود مطلق و موجودات خاصه(خدا و عقول) است که علل آن موجود مطلق می‌باشند. البته در بحث توحید، در این نمط ثابت خواهد‌شد که ذات حضرت حق، عین هستی است نه این‌که او دارای ماهیت و وجود است تا سؤال شود: علت عروض وجود بر ذات او چیست؟

محمدبن‌عمر، امام فخر‌ رازی، شارح دیگر این نمط به این مسأله خوب توجه کرده، می‌گوید: مراد از وجود، مطلق وجود است. که شامل همه موجودات، از جمله خدا نمی‌شود تا سؤال شود علت وجود او چیست، چون وی می‌گوید: لفظ وجود، مهمل است، لذا مقتضی کلیت نیست، بر این‌اساس «فی الوجود و علله» عبارت است از بحث در مورد هستی و علل چهار‌گانه‌ی فاعلی و غایی و مادی و صوری در وجود ممکن است .

باید توجه کرد که مطلق وجود که شامل تمام موجودات می‌شود، موضوع بحث فلسفه است ولی وجود مطلق، یعنی واجب‌الوجود یکی از مسایل این علم است.

راقم این سطور معتقد است که ضمیر «علله» در «فی‌الوجود و علله» بنابر صنعت استخدام، به بعضی از موجودات برمی‌گردد، مانند آیه قرآن: « وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوَءٍ ... وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَلِکَ» ؛ زنان مطلقه منتظر سه پاکی(عده) باشند... و شوهران آن‌ها احقند که آن‌ها را به زنی خود در آن مدت رجوع دهند که ضمیر «بعولتهنَّ» به طلاق رجعی برمی‌گردد نه طلاق باین .

اگر سؤال شود: اثبات مبادی و علل چهارگانه، در شأن فلسفه نیست، زیرا آن‌چه در هر علمی من‌جمله فلسفه اثبات می‌شود، عوارض و لواحق موضوع آن است، نه مبادی و علل آن. در جواب گفته‌می‌شود: مبادی و علل از عوارض موضوع فلسفه هستند که نه برای موجود مطلق، مقوم و نه در آن ممتنع هستند.»