بریده‌هایی از کتاب امید به رحمت الهی

اگر خدا درهایی را هم می‌بندد، می‌خواهد یک در پنهانی باز کند. می‌خواهد از آن در پنهانی خود را نشان بدهد.

رسول خدا (ع) فرمودند: اِذا سَمِعْتُم الرَّجُلَ یَقُولُ هَلَکَ النَّاسُ فَهُوَ اَهلَکُهُم؛ هرگاه شنیدی که کسی می‌گوید مردم هلاک شدند، خود او بیش از همه هلاک شده است. کسی که مدام منفی‌بافی می‌کند، روح ناامیدی به مردم می‌دمد، می‌گوید: همه گمراه هستند، همه بدبخت هستند، همه بیچاره هستند، خودش از همه بیشتر هلاک شده است. این‌قدر بُعد منفی را قوی و تقویت نکنیم، مردم را ناامید نکنیم، ‌ روح یأس در مردم ندمیم، این کار شیطان است. شیطان است که هجمه‌های ناهنجاری، فکرهای خیانت و بدی و گناه را القا می‌کند و روح ناامیدی و یأس در مردم می‌دمد. حتّی در امور دنیوی نباید روح ناامیدی حاکم باشد.

به اشخاص تکیه نکنید، به خدا تکیه کنید.

امّا آن موقعی که غم و غصه شما را می‌گیرد، حالت غم و پژمردگی و گرفتاری، منفی‌بافی‌ها، این‌که خدا ما را نمی‌آمرزد، کار ما پیشرفت نمی‌کند، بدتر می‌شود، روزگار خیلی بد است، همه بد هستند، همه بد هستیم، همه دروغ می‌گویند. این علامت نزدیک شدن شیطان به انسان است.

به قول یک بزرگی، این‌که خدای متعال می‌‌فرماید: من شرک را نمی‌بخشم و نمی‌آمرزم، مثل این می‌‌ماند که بچّه‌ای از خانه فرار کند و بیرون برود، آن پدر و مادر مهربان به همسایه‌ها زنگ می‌‌زنند، به عمو، خاله، دایی، عمه که او را راه ندهید، او را طرد کنید که به خانه برگردد. این هم لطف خداست که خدا درهای دیگر را می‌‌بندد. می‌‌گوید: این گناه را نمی‌بخشم که حتماً به سوی خدای برگردید. اگر می‌‌بینیم بعضی از مردم نسبت به ما جفا می‌‌کنند، بی‌وفایی می‌‌کنند، کم‌لطفی می‌‌کنند، ناراحت نشویم، در واقع درها را می‌‌بندند که ما به طرف خدای متعال برویم.

چگونه حلالیت بطلبیم غیبت، هم حقّ الله است و هم حقّ النّاس. اما این‌که بگویند ما غیبت کردیم، یا آ‌بروی شما را بردیم، یا تهمت زدیم، اگر فتنه‌ ایجاد می‌کند، یا طرف می‌گوید: بی‌خود کردی! اصلاً یک کدورت جدید درست می‌شود. این‌ها را کلّی بگویند که اگر شما حقّی به گردن ما داری ما را حلال کن. این بهتر است. هم ما حقّ نداریم در گناه دیگران تجسّس و سؤال کنیم. طرف هم حق ندارد بگوید چه گفته‌ای؟ گاهی با این گفتن‌ها اختلاف در خانواده‌ها ایجاد می‌شود، یا افرادی سوء ظن پیدا می‌کنند. این کار خوبی نیست. خود این حلالیّت طلبیدن‌های شفاف گاهی سوء ظن ایجاد می‌کند که شما دیگر چه گفتید؟ نکند بیشتر از این‌ها گفتید؟ این‌طور جاها ما هم می‌توانیم کلّی مطرح کنیم که آقا ما را حلال کن. وقتی مسافرت می‌رویم، بهانۀ خوبی است. تلفن کنیم و حلالیّت بطلبیم. یا کارهای خیر برای او انجام دهیم. یا برای او دعا کنیم، یا از او تعریف کنیم. این یک راه حلّ اساسی است. کارهای خیر انجام دهیم، در زیارت‌ها، ثواب‌ها، تلاوت قرآن، عبادات مستحبّی، آن‌ها را شریک می‌کنیم. خدا هم جبران می‌کند.

خدا یاد می‌کند یعنی چه؟ اگر خدا یاد کند، لطف او، رحمت او، عنایت او، محبّت او بر سر آن کسی که قلب خود را در اختیار خدا می‌گذارد می‌ریزد. «فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ».

از امیرالمؤمنین) ع) روایت شده است که رسول خدا (ع) فرمودند: أَرْجَی آیَۀ فِی کِتَابِ الله وَ أَقِمِ الصَّلاۀ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ؛ امیدوار‌کننده‌ترین آیۀ کتاب خدا این آیه است: در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات را از بین می‌برند. این آیه اشاره‌ای به نمازهای پنج‌گانه است. بعد از این‌که دستور نماز صادر می‌شود، خدای مهربان می‌فرماید: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»؛ خوبی‌ها و حسنات که یکی از آن‌ها نمازهای پنج‌گانه است، سیّئات و گناهان را می‌شوید و از بین می‌برد. یعنی کار آن از بین بردن سیّئات و پاکیزگی و طهارت و تمیزی است. نمی‌گوید: سیّئات حسنات را از بین می‌برد. البته بعضی از گناهان، بعضی از اعمال را حبط می‌کند، ولی از این طرف قاعده کلّی است. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ». خیلی محکم است.

یا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَه؛ ای کسی که رحمتش بر غضبش پیشی گرفته است! خود این خیلی نوید و بشارت می‌دهد که رحمت بر غضب غالب است، بهشت بر جهنّم غالب است. ‌ جهنّم هفت در دارد و بهشت هشت در. خوب‌ها بر بدها غالب هستند. انبیا بر دشمنان خود غالب هستند. این‌ها همه بشارت است. این آیه هم تجلّی همان معانی است. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ».

پس اگر خدای نکرده یک وقت مرتکب گناهی هم شدیم، نباید ناامید بود. باید از نماز کمک گرفت. چنان‌که خداوند فرموده است: اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاۀ؛ از شکیبایی و نماز یاری جویید! امام صادق) ع) دربارۀ امیرالمؤمنین) ع) فرمودند: إذَا هَالَهُ شَیءٌ فَزِعَ إلَی الصَّلَاۀ؛ هرگاه امیرالمؤمنین) ع) از حادثۀ ناگواری در هراس می‌شد، به نماز پناه می‌برد و از نماز کمک می‌گرفت. یعنی بهترین وسیلۀ ارتباط ما با خدای متعال نماز است. اگر یک مقدار توجّه کنیم و همین نمازهای واجب را با شرایط آن، اول وقت و با توجّه و حضور قلب بخوانیم و کمی کیفیت آن را بالا ببریم، قطعاً بدانید جلوی خیلی از بدی‌ها را خواهد گرفت، بلکه همۀ بدی‌ها را از ما دور خواهد کرد.

انسانی که حساب‌های خود را با خدا و با خلق خدا تسویه کرده، آرامشی که دارد هیچ کس دیگری نخواهد داشت.

شما حاضر نیستید از یک گناه کوچک بگذرید، بعد می‌‌گویید: خدایا، میلیون میلیون گناه را از من ببخش؟! اگر ما می‌‌خواهیم شراب محبّت الهی را به ما بدهند و به این رحمتی که از آن صحبت می‌‌کنیم برسیم، باید یک مقدار دل خود را خانه‌تکانی کنیم. این کینه‌ها، کدورت‌ها، قهرها، جدایی‌ها را از خودمان دور کنیم. مولانا زیبا گفته است: رو سینه را چون سینه‌ها هفت آب شوی از کینه‌ها   وانگه شراب عشق را پیمانه شو پیمانه شو

گاهی وقتی نام عبادت مطرح می‌شود، نماز و روزه و دعا به ذهن می‌آید. پیامبر خدا (ع) می‌فرماید: العِبادَۀ عَشَرَۀ اَجْزاءٍ تِسْعَۀ اَجْزاءٍ فی طَلَبِ الحَلالِ؛ عبادت ده جزء است، نه جزء آن در طلب حلال است. این‌که ما دنبال کسب حلال باشیم، لقمۀ حلال بخوریم و به خانوادۀ خود لقمۀ حلال بدهیم، نود درصد عبادت است؛ لقمه‌ای که در آن حقّ النّاس نباشد، ظلم نباشد، گناه نباشد.

ای که نامت دوای دردمندان و یادت شفای بیماران است و طاعتت غنا و بی‌نیازی است، به کسی که سرمایه‌اش امید به توست و اسلحه‌اش گریه است، رحم کن!

ای خدای من، اگر گردنم را به زنجیرهای قهرت ببندی، و عطایت را از میان همۀ مردم از من منع کنی، و رسوایی‌هایم را به چشم بندگانت عیان سازی، و فرمان دهی که مرا به آتش دوزخ کشند، و میان من و نیکان جدایی افکنی، هرگز رشتۀ امیدم از تو قطع نخواهد شد، و از امیدی که به بخشایشت دارم منصرف نخواهم شد، و محبتت از دلم بیرون نخواهد رفت!

بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَۀ وَ لَوْ أَلْقَی مَعَاذِیرَهُ؛ بلکه انسان خود بر نفس خویشتن بیناست، هر چند دست به عذرتراشی زند.

رسول خدا (ع) فرمودند: نامۀ اعمال ما هر هفته روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه، خدمت امام معصوم عرضه می‌‌شود. حضرت تمام اعمال را مشاهده می‌‌کنند. وقتی گنا‌هان را می‌بینند، می‌‌گویند: خدایا، ببخش! وقتی ثواب‌ها را می‌بینند، می‌‌گویند: خدایا، قبول کن! بعد فرمودند: فَیُغْفَرُ لِکُلِّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ اِلّا مَنْ کانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنِ اَخیهِ شَحْناءُ فَیُقالُ اتْرُکُوا هَذَیْنِ حَتَّی یَصْطَلِحَا؛ هر بندۀ مؤمن آمرزیده می‌شود، جز کسی که میان او و برادر دینی‌اش کینه و دشمنی باشد. که گفته می‌شود: آمرزش این دو تا را وانهید تا با هم آشتی کنند!

ترک یک لقمۀ حرام نزد خدا، محبوب‌تر است از دو هزار رکعت نماز مستحبی.

هر چقدر حضور قلب و توجّه دارید و دل به خدا می‌دهید، آن مقدار از نماز شما قبول است. یعنی هم‌نشین خدا هستید. ولی کسی که در نماز معامله می‌کند، توجه او به این طرف و آن طرف می‌رود و کارهای دیگر انجام می‌دهد، جلیس خدا نیست. جلیس افکار و خیالات خود است. این است که مولانا می‌گوید: ای برادر تو همان اندیشه‌ای ما بقی خود استخوان و ریشه‌ای گر گل است اندیشۀ تو گلشنی ور بود فکر تو هیمه تو گلخنی

در روایات ما سفارش شده است اگر حاجتی دارید، قبل از آن صلوات بفرستید، بعد از آن هم صلوات بفرستید؛ چون صلوات دعای مستجاب است. خدا حیا می‌کند آنچه بین این دو دعا مستجاب است اجابت نکند.

ما دو نوع گنهکار داریم؛ یک گنهکاری است که معاند است و در گناه پافشاری دارد، یا حقّ الناس بر عهدۀ اوست و می‌تواند جبران کند و جبران نمی‌کند. این مشکل دارد. شلوغ‌ترین موقف در قیامت، موقف حقّ النّاس است. اگر در دنیا حقّ النّاس را ادا نکنیم، هزار مرتبه هم «العفو» بگوییم، «استغفر الله» بگوییم، جبران نمی‌شود. به حقّ النّاس باید نگاه ویژه‌ای داشته باشیم.

اِنَّ رَبّی حَکَمَ وَ اَقْسَمَ اَنْ لا یَجُوزُهُ ظُلمُ ظالمٍ؛ خدای متعال حکم کرده و به ذات خود قسم خورده که از ظلم ظالم نمی‌گذرد.

اما گنهکاری که واقعاً نادم و پشیمان است. ناخواسته گناه کرده است. نمی‌خواسته، در بحران گناه قرار گرفته است؛ یا عمداً گناه کرده است، ولی الآن منفعل و پشیمان است، این قطعاً مورد رحمت خداست. راه باز است. می‌تواند برگردد.

اِنَّ تَرْکَ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَۀ؛ گناه نکردن آسان‌تر از درخواست توبه است. و نیز فرمودند: اَفْضَلُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَۀ تَرکُ الذَّنْبِ؛ برتر و بالاتر از درخواست توبه، ترک گناه است.

دام سخت است مگر یار شود لطف خدا ور نه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم جایی که حضرت آدم صفی الله با آن همه عظمت زمین خورد، آیا ما می‌توانیم بگوییم که گناه نداریم، یا ممکن است معصوم باشیم؟ خیر، ما هم ممکن است خطا کنیم. رسول خدا (ع) فرمودند: کُلُّ بَنِی آدمَ خَطَّاءٌ وَ خَیرُ الخَطَّائینَ التَّوَابِونَ؛ همۀ فرزندان آدم خطاکارند. و بهترین خطاکاران توبه‌کنندگان‌اند.

یک جوانی خدمت یکی از بزرگان آمده بود. خیلی درددل داشت. می‌گفت: من همه چیز دارم. خانه و زندگی و همۀ امکانات دارم، ولی هیچ بهره و لذتی از زندگی نمی‌برم. گفت: من حدود سی سؤال از او کردم ببینم علّت مشکلات و گرفتاری‌های او چیست؟ به این نتیجه رسیدم که ایشان دخترخالۀ خود را می‌خواسته است و به این آرزوی خود نرسیده است. رفته یک دختر دیگری را گرفته است که به مراتب از او بهتر است. ولی چون آن آرزو دنبال اوست، زندگی و همسری که از آن هم بهتر است، برای او شیرین نیست. چرا ما دنبال رزقی باشیم که برای ما بریده نشده است؟! مال ما نیست، مال دیگران است. این باعث شود که من از زندگی خود لذّت نبرم. این آرزویی که مال ما نیست و ما را زمین می‌زند. یک بچّه‌ای که دوچرخه‌ای را خیلی دوست دارد، با دوچرخۀ خود حال می‌کند و لذّت می‌برد. اما هنگامی که می‌بینید رفیقش یک موتور خریده است، تا وقتی که به موتور او نگاه نکند، از این دوچرخه لذّت می‌برد؛ چون آرزوی دیگری برای او نیست. اما وقتی نگاه و فکرش به موتور اوست، دیگر از دوچرخه‌اش لذت نمی‌برد.

ترفند شیطان بعضی افراد می‌گویند: ما گناه می‌کنیم و اصلاً هم دوست نداریم و از این کار کراهت داریم. نکته اینجاست که نماز هم می‌خوانیم، ولی بعد از انجام یک گناه خجالت می‌کشیم که برویم نماز بخوانیم. چه باید بکنیم؟ این یک ترفند شیطانی است که بعضی افراد می‌گویند ما گناه زیاد داریم و خجالت می‌کشیم برویم غسل کنیم، وضو بگیریم، نماز بخوانیم. این خیلی اشتباه است. اصلاً کسی که آلوده است، بیشتر باید به طرف خدا برود. بیشتر باید توجّه کند. بیشتر باید نماز بخواند. امیرالمؤمنین) ع) می‌فرماید: ما اَهَمَّنی ذَنبٌ اُمهِلتُ بَعْدَهُ حَتّی اُصَلِّیَ رَکعَتَین؛ گناهانی که پس از آن مهلت یافتم به اندازه‌ای که دو رکعت نماز گزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم، مرا غمگین نکرد. یعنی اگر خدا به من مهلت بدهد تا بعد از گناه دو رکعت نماز بخوانم، به خاطر آن گناه اندوهگین نمی‌شوم. چون وقتی انسان گناهی مرتکب شود، بعد پشیمان شود و با نیت پاک به امید بخشش و آمرزش خداوند به نماز بایستد، قطعاً خداوند او را مورد مهر و عفو خود قرار می‌دهد.

ما باید آنچه را بر عهدۀ ماست، از ادای حق، از حلالیت طلبیدن، از عذرخواهی کردن، در حدّ اعلی انجام بدهیم. ولی اگر بینی و بین الله نمی‌توانیم و نتوانستیم از عهدۀ این کار بر بیاییم، به نیت صاحبان حق، دعا بخوانیم، صدقه بدهیم، طواف کنیم، زیارت برویم، کار خیر انجام بدهیم. کارهای خیر ما به حساب صاحبان حق می‌رود و دین او ادا می‌شود. افرادی که واقعاً توبه کنند و برگردند و ولایت اهل بیت را داشته باشند، امامان ما فرموده‌اند: روز قیامت ما از خدا می‌خواهیم آن‌قدر به صاحبان حق بدهد تا از آن‌ها بگذرند.

دومین آیه‌ای که از آن به هم به «أَرْجَی آیَۀ فِی کِتَابِ اللهِ» تعبیر شده و هم به «أَحَبُّ آیَۀ فِی کِتَابِ اللهِ»، آیۀ ۴۸ سورۀ مبارکۀ نساء است. خدای مهربان می‌‌فرماید: إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ؛ خداوند هرگز شرک را نمی‌بخشد! و پایین‌تر از آن را برای هر کس بخواهد و شایسته بداند می‌بخشد. یعنی خدای متعال تنها گناهی را که نمی‌بخشد شرک به خودش است، ولی غیر شرک را برای هر کس که بخواهد می‌‌آمرزد. به غیر از شرک همۀ گناهان را می‌بخشد. مفسّرین در ذیل این آیه فرموده‌اند: منظور از این است که خدا همۀ گناهان را، حتّی بدون توبه می‌‌آمرزد؛ چون با توبه که همۀ گناهان آمرزیده می‌‌شود. خدای مهربان غیر شرک را حتّی ممکن است بدون توبه هم ببخشد. برای همین، از این آیه، به امیدوارکننده‌ترین آیۀ قرآن تعبیر شده است. ولی شرک را بدون توبه نمی‌بخشد.

بالاترین عفوها و بخشش‌ها در زندگی پیغمبر عظیم الشّأن (ع) بوده است. یکی از مهم‌ترین کارهای پیغمبر در فتح مکّه عفو و بخشش بوده است. مردم مکّه از هرگونه اذیت و آزاری به پیغمبر فروگذاری نکردند. به کسی که عقل کل است، مجنون و ساحر گفتند. بالاترین تهمت‌ها را زدند. پیامبر خدا سیزده سال مورد آزار و اذیت اهالی مکه بودند. بعد از این هم که بالاجبار به مدینه هجرت کردند، می‌‌خواستند پیغمبر را بکشند. جنگ بدر و احزاب و احد به راه انداختند. جنگ بعد از جنگ. اگر ما بودیم انتقام می‌‌گرفتیم. ولی رسول خدا (ع) وحشی، قاتل حضرت حمزه را بخشیدند. مردم مکه را بخشیدند، مردم مکّه که نزدیک بیست سال بالاترین آزارها و شکنجه‌ها را داده بودند.