بریده‌هایی از کتاب ماجرای فکر آوینی

استادی می‌گفت که ۲۲ بهمن ۵۷، روز پیروزی انقلاب اسلامی نیست؛ روز آغاز انقلاب اسلامی است. پیروزی‌اش زمانی است که تمدن اسلامی محقق شود.

برای بشر مدرن هر چیزی که ایجاد فراموشی کند، ارزش دارد؛ از جمله سینما و فیلم که باعث شده انسان با شریک شدن در تجربه‌های شخصی دیگران، خود را فراموش کند و لذت ببرد.

برای بشر مدرن هر چیزی که ایجاد فراموشی کند، ارزش دارد؛ از جمله سینما و فیلم که باعث شده انسان با شریک شدن در تجربه‌های شخصی دیگران، خود را فراموش کند و لذت ببرد.

با تزکیه، انسان آینه می‌شود و نور خداوند را می‌تاباند.

نتیجهٔ تحقیقاتی چنین بوده است که زنان شاغل ۷۰ درصد بیشتر از زنان خانه‌دار، طلاق داده می‌شوند. دلیلش حسّ تحقیرشدگیِ مرد است. (الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ)؛ استوانهٔ خانه باید مرد باشد. زن باید در مسائل اقتصادی به مرد تکیه کند. اگر زن به مرد بیشتر تکیه کند، مرد بیشتر تمایل دارد که برایش خرج کند. اما زنِ امروز می‌خواهد پول دربیاورد. نگاه جهانِ توسعه‌یافته این‌چنین است که زن بدون تکیه به مرد باید پول دربیاورد و به گردش و سفر برود، خرید کند، لذت ببرد و صاحب فرزند نشود، چون دست‌وپاگیرِ لذت‌جویی‌اش می‌شود.

«روشنی آن‌گاه می‌درخشد که تاریکی یک‌سره بر آسمان چیره شده باشد.»

برای بشر مدرن هر چیزی که ایجاد فراموشی کند، ارزش دارد؛ از جمله سینما و فیلم که باعث شده انسان با شریک شدن در تجربه‌های شخصی دیگران، خود را فراموش کند و لذت ببرد. بنابراین، فیلم و سوپر استاری که بیشترین فراموشی را به بیننده القا کند، محبوب‌تر است.

در فلسفهٔ تاریخ می‌گویند که تبدیل فرهنگ به تمدن، چندصد سال زمان می‌برد؛ یعنی زمان درازی لازم است که بتوان با مجاب کردن همهٔ ساکنان کشور یا عالمی، به لحاظ ذهنی و قلبی، آن‌ها را به فضای واحدی وارد کرد که دنیایشان را دگرگون کند.

مال‌ها و فروشگاه‌های عظیم به نیاز دامن می‌زنند؛ نیاز به خرید و نیاز به داشتن.

مستند «اکسپلد» فهرستی از استادان اخراجی دانشگاه‌های آمریکا را نشان می‌دهد که وقتی از آن‌ها پرسیدند برای چه اخراج شده‌اند، گفتند که در حال تحقیق دربارهٔ داروینیسم بوده‌اند. تخصصشان نه الهیات، بلکه فیزیک یا شیمی و یا زیست‌شناسی بوده است.

امام راحل در جایی فرمودند: حالا با انقلاب اسلامی ما بیگانگان را بیرون کردیم، ولی با مغزهای غرب‌زده چه باید کرد؟

در مؤمنین چهار مرتبه از این ارواح، روح ایمان، روح شهوت، روح قوّت و روح حیات وجود دارد و کفار فاقد روح ایمان هستند. روحِ ایمان مادامی که انسان به گناه کبیره‌ای آلوده نشده، ملازم با اوست و چون کبیره‌ای مرتکب شود، از او جدایی حاصل می‌کند.

انسان قبلهٔ بشر جدید است و آن‌هم نه آن انسانی که ما می‌شناسیم. این انسانی که قبلهٔ دنیای جدید است، تعریفی متناسب با همین تفکر نیز دارد. او حیوانی است بسیار پیچیده

در مفاهیم دینی، انسانِ حقیقی کسی است که اهل ذکر است. حتی در فقه هر چیزی که ارمغانش فراموشی باشد، مورد مذمت قرار گرفته و یا حتی حرام دانسته شده است؛ از مسکرات (مست‌کننده‌ها) گرفته تا موسیقی‌هایی که حالت تفکر و وقار انسان را خدشه‌دار کنند. مفهوم «خلوت» که نزدیک‌ترین مفاهیم به «ذکر» است در مدرنیته حذف می‌شود، چون خلوت برای انسان مدرن دلهره می‌آورد و موجب یادآوری می‌شود. حتی معماری مدرن هم خلوت‌گریز است. برخلاف آن در معماری و شهرسازی اسلامی، معانی ویژهٔ حریم، حیا و خلوت قابل رؤیت است.

شهوت‌پرستی چه در تمدن ایران باستان و چه تمدن اسلامی هیچ‌وقت رسمیت نداشته است.

آنچه ما با حواسمان در این عالم می‌بینیم، حقیقت اشیا نیست؛ یک تجلی از این اشیاست که تجلی حقیقی و واقع‌بینانه‌ای نیست. حقیقتِ اشیا متعلق به عالم ملکوت است.

نقطهٔ مقابل فراموشی «یادآوری» است که مفهوم دینی آن «ذکر» است، و ذکر همان است که به انسان یادآوری کرده و متذکر حقایق می‌شود؛ چه بودن و چگونه بودن را یادآوری می‌کند.

مستند «اکسپلد» فهرستی از استادان اخراجی دانشگاه‌های آمریکا را نشان می‌دهد که وقتی از آن‌ها پرسیدند برای چه اخراج شده‌اند، گفتند که در حال تحقیق دربارهٔ داروینیسم بوده‌اند. تخصصشان نه الهیات، بلکه فیزیک یا شیمی و یا زیست‌شناسی بوده است. این‌ها را از دانشگاه اخراج کرده‌اند، چون دربارهٔ داروینیسم کسی نباید فکر کند، بلکه عموم مردم باید به تاریخ بشر آن‌طور نگاه کنند.

زندگی طبقهٔ متوسطِ ما هم در دههٔ هفتاد مبتنی بر قسط می‌شود. وام می‌گیرد و قسط می‌دهد تا کالا بخرد و شکل زندگی و لباس و ماشینش را تغییر دهد و به مسافرت برود. ما ایرانی‌ها تا پیش از دههٔ هفتاد، به چنین شیوه‌ای از زندگی عادت نداشتیم. چنین تفکری وجود نداشت که باید وام گرفت تا دائماً ظاهر زندگی را تغییر داد. کم‌کم این سبک زندگی رواج می‌یابد که هر چند سال یک‌بار، ماشین، یخچال، مبلمان، تلویزیون و... با روی کار آمدن مدل‌های نو تعویض شود. مصرف‌گرایی از دههٔ هفتاد عادت مردم می‌شود و به شکل مانور تجمل درمی‌آید.

آوینی اعتراض می‌کند که چرا بشر امروز این‌قدر اعتمادبه‌نفس دارد. انسانِ امروز خود و خانواده‌اش و کرهٔ زمین را فاسد کرده است. دمای زمین زیاد شده است. رودخانه‌ها از بین رفته‌اند. لایهٔ اوزون از بین رفته است. جانوران منقرض شده‌اند. یخچال‌های طبیعی در حال نابودی است. غذا پیدا نمی‌شود. کانی‌ها و معادن رو به اتمام است. انسانِ امروز کرهٔ زمین، محل زندگی خودش را از بین برده است. کجای تاریخ این‌چنین فسادی در زمین ایجاد شده است؟! چرا مسلّم می‌انگارند که نمونهٔ اعلای زندگی در تاریخ، شکل مدرنِ آن است؟!

درست است مدرنیته جهان‌شمول شده، یعنی برای اولین بار در تاریخ بشر، تمدنی واحد سراسر کرهٔ خاکی را گرفته است، اما این نوعی بیماری است که بشر به آن مبتلا شده است و دلیلی وجود ندارد که ما هم آن را به رسمیت بشناسیم و کار را تمام‌شده بدانیم. این نخستین اعتراض آوینی است.

هر تمدنی فرهنگ متناسب با خودش را تولید می‌کند. مدرنیته بشرِ متناسب با خودش را تربیت می‌کند و در این راه از «رسانه» بهره می‌برد.

فرق سکولار با ملحد این است: ملحدان (لائیک‌ها) منکرِ وجود خدا و معاد و عالم معنا و هر چیز مقدس دیگری هستند؛ اما سکولارها ضرورتاً مفاهیم غیب‌اندیشانه و مقدسات را انکار نمی‌کنند، بلکه آن‌ها را مستقل و منفک و بیرون از دایرهٔ شناخت و علم می‌دانند.

در زیست توسعه‌یافته، لذت است که اصالت دارد. مادر اگر فرزندان کمتری داشته باشد یا اصلاً فرزند نداشته باشد، لذت و تمتعش در دنیا بیشتر است. اگر مبنا لذت باشد، عقل حکم می‌کند که بچه‌دار نشود، چون با دشواری‌هایی همراه است: نُه ماه بارداری و پس از آن، نامتناسب‌شدن بدن و بعد هم دو سال زحمت شیر دادن و تروخشک کردن و نگرانی‌های بعدی. این مادر نه می‌تواند به تفریح و مسافرت برود، نه می‌تواند تحصیلش را ادامه دهد و نه می‌تواند سر کار برود و پول درآورد. بشری که در زندگی‌اش لذت اصل باشد، مسئولیت نمی‌پذیرد. تفاوتی بنیادی در کار است: دنیای توسعه‌یافته مبتنی بر رهایی و لذت است، و دنیای متدین مبتنی بر تکلیف.

به آن‌هایی که علاقه‌مند هستند آثار شهید آوینی را مطالعه کنند توصیه می‌کنم از کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب آغاز کنند، کتاب حلزون‌های خانه‌به‌دوش و آغازی بر یک پایان، رستاخیز جان، فردایی دیگر؛ این‌ها بهترین و مهم‌ترین کتاب‌های شهید آوینی هستند که فوق‌العاده هستند و جای‌گزین ندارند. سال‌هاست آرزو دارم که کتابی بیاید تا بتواند این مفاهیم را توسعه و بسط دهد.

سید مرتضی آوینی، حکیم هنرمندی بود که بی‌شک مقام او، مقام «معلم» است. معلم اندیشه‌ها و سلوک فکری و فرهنگی کسانی که در ساحت انقلاب اسلامی راه می‌پیمایند.

بشر امروز فقط خیال می‌کند که عاقل است. تمام سخن همین است.

این الگوبرداری، از جمله اسناد جمهوری اسلامی و دولت آقای هاشمی است. مثلاً دقیقاً می‌سنجیدند که در آلمان چند درصد از مدیران زن هستند و سپس چنین مقرر می‌کردند که ایران نیز باید به این استاندارد برسد!

بسیاری از انقلابی‌ها مجدد در دام طاغوت افتادند؛ یعنی آمریکازده و طاغوت‌زده شدند.

او معتقد است که ما توهم دین‌داری داریم؛ در حالی که همگی با نگاهی غرب‌اندیشانه دنیا را آن‌گونه می‌بینیم که کانت می‌بیند.