بریده‌هایی از کتاب تمثیلات اخلاقی - تربیتی؛ جلد دوم

اگر ماشین در وسط راه خاموش شود، خطری پیش نمی‌آید. ولی اگر هواپیما خاموش شود، سقوط آن حتمی است. احکام «سیر»، غیر از احکام «طیر» است و همیشه طیر پس از مقداری سیر انجام می‌گیرد؛ مانند هواپیما که بعد از پیمودن مسیری بر روی زمین، به پرواز درمی‌آید. علوم عادی جملگی سیر است، ولی عرفان پرواز است. ازاین‌رو صلاح نیست کسی که احتمال خاموش شدن دارد، پرواز کند.

هیچ وقت عقایدتان را از ارتکازات عرفی نگیرید؛ عقایدتان را از اشعار نگیرید؛ اینها متشابهات است. عقایدتان را از محکمات بگیرید.

همان‌طور که نفس به انسان خدعه می‌زند، انسان نیز باید او را مثل بچه، کمی بازی بدهد تا تلخ و سرد نشود و این راه طی شود. وقتی‌که می‌خواهید کودکتان را دو کیلومتر راه ببرید، اگر از ابتدا به او بگویید که دو کیلومتر راه در پیش است، یا نمی‌آید یا می‌گوید بغلم کن. اما برای اینکه این راه طی شود به او می‌گویید: «الان می‌رسیم؛ چیزی نمانده». او را مشغول می‌کنید تا یادش برود که راه دور است؛ اما منظورتان این است که راه طی شود. نفس هم باید این راه را طی کند. اگر از اول به او تلخ و سخت بگیرید، نمی‌آید؛ اما اگر اول کار کمی سهل بگیرید، درست می‌شود.

پیلهٔ کِرم ابریشم: کرم ابریشم پس از آنکه داخل پیله رفت، بال درمی‌آورد و دست و پا پیدا می‌کند. تا کرم بود، نه دست و پایی داشت و نه بالی؛ غذای او هم برگ توت بود. مدتی در پیله فرو می‌رود و پس از آن چشمش چشم دیگری می‌شود، گوشش گوش دیگری می‌شود و دست پیدا می‌کند؛ دستی دیگر. مؤمن وقتی‌که در پیلهٔ خود می‌رود و مدتی منزوی می‌شود و در خود فرو می‌رود، چشمش چشمی دیگر می‌شود، گوشش گوشی دیگر، دلش دلی دیگر، و خوراکش خوراکی دیگر می‌شود، و آن‌وقت به پرواز درمی‌آید.

مرحوم شهید مطهری نیز علت فوق‌العادگی‌اش همین بود. مثلاً وقتی شنید «ان الحیاه عقیده و جهاد» گفت سند و آدرس این روایت کجاست؟ هیچ‌کس نتوانست پیدایش کند و معلوم شد که روایت جعلی است

شیطان وقتی‌که می‌خواهد کسی را در گرداب تهمتی بیندازد، یکی دو سال یا بیشتر روی او کار می‌کند؛ به‌این‌ترتیب که همواره به او تلقین و تزریق می‌کند که حدس تو قوی است؛ تو می‌توانی با نگاه و از روی قیافه، خائن را از خادم تشخیص دهی! می‌توانی از وضع ظاهر بفهمی که چه کسی راست می‌گوید و چه کسی دروغ! ممکن است که چند مورد از این حدس‌ها نیز برای اطمینان شما درست دربیاید. شیطان از این چند مورد، فیلم تهیه می‌کند و به‌طور مرتب در حافظهٔ شما به نمایش می‌گذارد. اشکال بزرگ کار زمانی است که شیطان دفتردار و مسئول حافظهٔ انسان شود. آن‌وقت به‌گونه‌ای در درون انسان نفوذ می‌کند که انسان به او اعتماد کند

حوادث زندگی هم محکم و متشابه دارد. پیشامدهایی که برای انسان به وجود می‌آیند؛ تصمیماتی که می‌خواهد بگیرد، همگی محکم و متشابه دارد.

بوی عالم حقیقت زکام: انسان وقتی‌که زکام می‌شود، دیگر هیچ بویی را احساس نمی‌کند. محبت دنیا برای انسان زکامی می‌آورد که بوی عالم حقیقت را استشمام نمی‌کند. آن‌وقت فکر می‌کند که آن عالَم بو ندارد.

علی (ع) می‌گوید هر کس از این چهار مطلب اجتناب بکند «فَهُوَ خَلِیقٌ بِأَنْ لاَ ینْزِلَ بِهِ مَکرُوهٌ أَبَداً» سزاوار است که چیز ناپسندی برایش پیش نیاید. خیلی حرف است. «لاَ ینْزِلَ بِهِ مَکرُوهٌ» یعنی ناپسندها از اینجا می‌شود. بعد می‌فرماید: «اَلْعَجَلَةُ وَ اَللَّجَاجَةُ وَ اَلْعُجْبُ وَ اَلتَّوَانِی». اصلاً ترتیب این چهار مورد که فرموده‌اند هم عجیب است.

علی (ع) می‌گوید هر کس از این چهار مطلب اجتناب بکند «فَهُوَ خَلِیقٌ بِأَنْ لاَ ینْزِلَ بِهِ مَکرُوهٌ أَبَداً» سزاوار است که چیز ناپسندی برایش پیش نیاید. خیلی حرف است. «لاَ ینْزِلَ بِهِ مَکرُوهٌ» یعنی ناپسندها از اینجا می‌شود. بعد می‌فرماید: «اَلْعَجَلَةُ وَ اَللَّجَاجَةُ وَ اَلْعُجْبُ وَ اَلتَّوَانِی».

مرحوم شهید مطهری نیز علت فوق‌العادگی‌اش همین بود. مثلاً وقتی شنید «ان الحیاه عقیده و جهاد» گفت سند و آدرس این روایت کجاست؟ هیچ‌کس نتوانست پیدایش کند و معلوم شد که روایت جعلی است. همه هم این جمله را استفاده می‌کردند. اعتبار کتاب‌های شهید مطهری به خاطر همین است. الآن ما در مجموعه کتاب‌هایمان به اعتبار کتاب‌های شهید مطهری کم داریم. این به خاطر مسئلهٔ محکم و متشابه است که او رعایت کرده.

باید دانست که اگر شیطان در درون انسان رخنه کند، مثل آن است که دفتردار انسان، شیطان باشد. شیطان هرکدام از پرونده‌ها را که بخواهد، جلو می‌آورد و هرکدام را که نخواهد، عقب می‌برد. ممکن است بعضی از اوراق درون پرونده‌ها را نیز سرقت کند یا به برخی از پرونده‌ها کلماتی را بیفزاید. خلاصه، او کارگردان می‌شود و انسان هنرپیشه! ببینید که شیطان چقدر به انسان صدمه می‌زند!

قلب انسان نیز در عشق به خدا زنده است و حیات دارد. همان‌طوری که اگر ماهی را از آب بیرون بکشند می‌میرد، قلب انسان را هم اگر از علاقه به یاد خدا بیرون بکشند، می‌میرد، و دیگر آن قلب، قلب نیست؛ انسان به‌ظاهر زنده است

درحقیقت دل انسان همچون ماهی آب است؛ ماهی آبِ محبت خداست؛ ماهی دریای ذکر خداست، و اگر دلی را از دریای ذکر خدا بیرون بکشند، مانند ماهیِ از آب بیرون‌کشیده‌شده، آن‌قدر دست‌وپا می‌زند تا بمیرد.

آنچه را که شما در زندگیتان به فقر و نداری تعبیر می‌کنید نیز دقیقاً شبیه همان یک خانهٔ خالی است که موجب حرکت، رشد و ارتقای انسان می‌شود.

پدر اگر خوش‌اخلاق، باتحمل و باحوصله باشد، بچه باشخصیت می‌شود. حوصلهٔ پدر حوضی است که بچه در آن رشد می‌کند. بچه مثل ماهی است و حوصلهٔ پدر مثل حوض. آن پدری که حوصله‌اش زیاد است، مثل دریاچه است، و فرزندش تا حد ماهی‌های دریاچه رشد می‌کند و بزرگ می‌شود. پدری که از این‌هم باحوصله‌تر است، مثل دریاست و فرزندش تا حد ماهی‌های دریا و به‌اندازهٔ نهنگ قدرت و جرئت پیدا می‌کند.

آیا شده وقتی‌که هوا تنفس می‌کنید، بگویید «الحمدلله»؟! اصلاً وقتی هم می‌گویید: «الحمدلله» باز تنفس می‌کنید. پس برای یک تنفس خودتان هم نمی‌توانید خدا را حمد کنید. گاهی یک چیز از بس ظاهر است، مخفی است؛ از بس همه‌جا هست و فراوان است، نعمتِ بودنش، روشن نیست. از بس نعمتِ بودنش سنگین و شدید است، مخفی است. همچنانکه شما به سبب شدت نوری که خورشید دارد نمی‌توانید شکل آن را ببینید.

گاهی کاسه‌ای را روی آب می‌اندازید. اگر این کاسه سوراخی به‌اندازهٔ سوزن داشته باشد، کم‌کم آب از آن سوراخ به درون کاسه می‌رود و بعدش کاسه یک‌باره به ته آب می‌رود. کاسهٔ عمر ما سوراخ است. هر روزی قطره‌ای آب داخلش می‌رود و سنگین‌تر می‌شود.

انسان اگر بی‌صاحب شد، از هر حیوانی خطرناک‌تر می‌شود؛ چراکه از آنها مقتدرتر، پُرزورتر و تواناتر است؛ اما اگر صاحب پیدا کرد، از همهٔ آنها بهتر می‌شود. امام زمان (ع) که به او صاحب‌الزمان و صاحب‌العصر می‌گویند، صاحب این زمین است.

خداوند حسین‌بن‌علی (ع) را در عالم، محور عشق ساخت.