بریده‌هایی از کتاب نظام اخلاقی اسلام؛ ساختار و مبانی

ما زمانی به چیزی معرفت داریم که باور ما موجه باشد یعنی بتوان آنرا مستدل کرد یعنی اگر ما مدعیانی داشته باشیم و مدعای ما مطابق با واقع هم باشد، می باید دلیلی مکفی بر این مطابقت هم ارایه کنیم وگرنه بر مدعای ما معرفت اطلاق نخواهد شد. مثلاً اگر من ادعا کنم "الان ظهر است» و این ادعا هم مطابق با واقع باشد اما دلیلی که برآن ارائه می کنم این باشد که " چون الان من گرسنه ام» این دلیل مدعای مارا اثبات نخواهد کرد، هر چند که مدعای ما در مقام ثبوت و واقع هم صادق باشد اما از آنجا که نتوانسته ایم در مقام اثبات، مدعایمان را مستدل کنیم، باورما موجه نخواهدبود.

اخلاق اسلامی به جهت گستردگی، هم به پرسشهای بنیادین اخلاق پاسخ می‌دهد و هم انسان کامل و مطلوب را در حوزهٔ صفات نفسانی و الگوهای رفتاری می‌نمایاند و هم راهکارهای عملی را برای رسیدن به انسان کامل و عالیترین مقامات معنوی نشان می‌دهد.

منبع قوانین اخلاقی می‌تواند متون و منابع دینی باشد ولی متون دینی منبع منحصر به فرد اخلاق نیستند (فطرت و عقل). قوانین اخلاقی حتی در جوامع غیر دینی نیز وجود دارند. اعتقاد مؤمنان به معارف موجود در متون دینی و نیز ایمان ایشان به عصمت اولیاء دین موجب می‌شود متون دینی و سیرهٔ انبیاء و ائمه و معصومین"علیهم السلام» منابع موثقی برای شناخت مصادیق احکام اخلاقی باشند، ولی قوانین کلی و فراگیر اخلاقی بدون رجوع به منابع دینی نیز قابل شناخت هستند مانند اصول راست گویی و عدالت ورزی و... خدمت بزرگ دین به اخلاق این است که آدمی را در شناخت مصادیق احکام اخلاقی راهنمایی کرده و از خطا باز می‌دارد.

ضامن اجرایی احکام اخلاقی علاوه بر پاداش و کیفر اخروی، وجدان اخلاقی است. اخلاق برای ضمانت اجرایی قوانین خود تنها به دین و خدا باوری متکی نیست، انسانهای ملحد هم می‌توانند به قوانین اخلاقی وفادار باشند و رفتارهای اخلاقی از ایشان سر بزند به شرط اینکه وجدان اخلاقی شان بیدار باشد. درجه پایبندی انسان ملحد به قوانین و احکام اخلاقی بستگی به قوت و ضعف وجدان اخلاقی او دارد.