بریده‌هایی از کتاب ه‍ ه‍ ح‍ ه‍

به قول شکسپیر: «جنایت، اگرچه عاری از گفتار است، به شیوایی تمام حرف خود را می‌زند...»

آه که چه قهرمانان ازیادرفته‌ای در گورستان بی‌انتهای تاریخ خفته‌اند... میلیون‌ها و میلیون‌ها

«شما باید میان جنگ و بی‌شرفی یکی را برمی‌گزیدید. انتخاب شما بی‌شرفی بود. پس جنگ نصیبتان می‌شود.»

مردگان مرده‌اند و فرقی به حالشان ندارد که دیگران یادشان را بزرگ می‌دارند یا نه. اما این کار برای ما زندگان معنایی دارد. بزرگداشت خاطرهٔ آدم‌ها برای خودشان هیچ سودی ندارد، بلکه به کار کسانی می‌آید که از آن‌ها یاد می‌کنند. ما با بزرگداشت آنان خود را می‌سازیم و خود را تسکین می‌دهیم.

با کسانی بجنگید که به شما توصیه می‌کنند: "سخت کار کنید و بد زندگی کنید!

تاریخ یگانه تقدیر محتوم است: می‌توان آن را به میل خود بازخوانی کرد، اما نمی‌توان آن را بازنوشت.

«شما باید میان جنگ و بی‌شرفی یکی را برمی‌گزیدید. انتخاب شما بی‌شرفی بود. پس جنگ نصیبتان می‌شود.»

«بار دیگر، نویسنده با اندیشهٔ خویش بر تنهٔ درخت تاریخ خراش می‌اندازد، اما کار ما یافتن شگردی نیست که حیوان را به قفس برمی‌گرداند.» اوسیپ ماندلشتام، پایان رمان

آه که چه قهرمانان ازیادرفته‌ای در گورستان بی‌انتهای تاریخ خفته‌اند...

طی سال‌های متعددی که این کتاب را در ذهن داشتم، هرگز نمی‌خواستم عنوانی جز «عملیات آنتروپوید» بر آن بگذارم (و اگر امروز عنوان دیگری را روی جلد کتاب می‌بینید، باید بگویم تسلیم خواستهٔ ناشرم شدم که آن عنوان را دوست نداشت، چون گمان می‌کرد بیش از حد شبیه عناوین قصه‌های علمی‌تخیلی و آثار رابرت لودلوم است).

و کیست که این افسانه را نشنیده باشد: هنگامی که لانسلو سرزمین لوگر را ترک گوید، آغازِ پایان فراخواهد رسید.

«جنایت، اگرچه عاری از گفتار است، به شیوایی تمام حرف خود را می‌زند...»

برای درک روح هر عصری، باید خود را در آن غرق کنی.

به محض آن‌که سخت دلبستهٔ موضوعی می‌شوی، انگار همه‌چیز تو را به یاد آن می‌اندازد.

«گذشته از همه‌چیز، هرگز نکوشید جامع و کامل باشید.»

«در یک حکومت تمامیت‌خواه مدرن، اصل امنیت دولت هیچ حدومرزی نمی‌شناسد. بنابراین مقام امنیتی مسئول باید تمام همت خود را به کار گیرد و قدرتی کم وبیش بی‌حدوحصر به دست بیاورد.»

زوج جوان از کشیش درخواست کردند برای ازدواجشان تاریخی دقیق اما نامعلوم را در دفتر خود ثبت کند: «پانزده روز پس از پایان جنگ.»

یک بار هم که استثنائآ به رهبران نازی دستور می‌دهند کمی میانه‌روی به خرج دهند، آن‌ها بی‌هیچ هراسی از اجرای دستور پیشوای خود سر باز می‌زنند. شگفت آن‌که پس از جنگ، تنها استدلالی که نازی‌ها برای توجیه جنایات خویش به زبان می‌آوردند اطاعت از فرمان مافوق به نام شرافت نظامی و التزام به سوگند بود.

برای درک روح هر عصری، باید خود را در آن غرق کنی. ضمن آن‌که وقتی یک بار ریسمان دانش‌اندوزی را بکشی، دیگر متوقف نمی‌شود و خودبه خود پیش می‌رود.

هایدریش کوچولو، کودکی تودل‌برو، موطلایی، شاگردزرنگ، سختکوش، محبوب پدر و مادر، ویولن‌نواز، پیانونواز و یک شیمی‌دان کوچک، صدایی نازک داشت. این ویژگی لقبی را برایش به ارمغان آورد، نخستین لقب از فهرست طولانی القاب هایدرش: در مدرسه او را «بُز» می‌نامیدند. در آن روزها، هنوز می‌توانستی او را دست بیندازی، بی‌آن‌که با خطر مرگ مواجه شوی. اما در همین دوران شیرین کودکی است که آدمی کدورت و کین‌توزی را هم می‌آموزد.

«چطور توانستید به دوستانتان خیانت کنید؟» «عالی‌جناب، به گمانم اگر پای یک میلیون مارک وسط بود، جنابعالی هم چنین کاری می‌کردید!»

این کتاب اثرگذار در خودآگاه ما باقی می‌ماند و با خارخار پرسش‌های دل‌آشوبش راحتمان نمی‌گذارد: انسانی چنین پلید و پلشت همچون راینهارد هایدریش چگونه به ظهور رسید؟ چگونه نظامی بنیان گذاشته شد که افرادی چون او بتوانند در آن رشد کنند، به بالاترین مقام‌ها برسند و به ارباب مطلق میلیون‌ها انسان بدل شوند؟ چه کنیم که چنین فضاحتی از نو تکرار نشود؟

«سرباز باید نشان دهد که ضرورت کیفر سخت یهودیان را درک می‌کند، یهودیانی که تکیه‌گاه معنوی بلشویک‌های مخوف هستند. چنین مجازاتی برای درنطفه خفه‌کردن همهٔ شورش‌هایی که اغلب یهودیان سازماندهی‌شان می‌کنند ضرورت دارد»

کسی که به تغییر جبههٔ خود و پیوستن به جبههٔ دشمن تن می‌داد (حتی اگر تا آن لحظه در برابر بدترین شکنجه‌ها مقاومت کرده باشد)، از همان لحظه‌ای که فرومی‌پاشید، درست از همان لحظه‌ای که تصمیمش را می‌گرفت، «چنان در خیانت فرومی‌رفت که انگار به قعر لجن فرورفته باشد»

هایدریش کوچولو، کودکی تودل‌برو، موطلایی، شاگردزرنگ، سختکوش، محبوب پدر و مادر، ویولن‌نواز، پیانونواز و یک شیمی‌دان کوچک، صدایی نازک داشت. این ویژگی لقبی را برایش به ارمغان آورد، نخستین لقب از فهرست طولانی القاب هایدرش: در مدرسه او را «بُز» می‌نامیدند. در آن روزها، هنوز می‌توانستی او را دست بیندازی، بی‌آن‌که با خطر مرگ مواجه شوی. اما در همین دوران شیرین کودکی است که آدمی کدورت و کین‌توزی را هم می‌آموزد.

«هیچ‌وقت چماق را بدون هویج به کار نبر!»

هایدریش تخیل چالاکی داشت و این در شغل او قابلیت برجسته‌ای به شمار می‌رفت.

یک وبگاه اینترنتی با هدف جلب توجه جوانان چک به ماجرای لیدیتسه (همان روستایی که نازی‌ها در ژوئن ۱۹۴۲ یکسره ویرانش کردند)، به کاربران خود نوعی بازی تعاملی ارائه می‌دهد که چنین طرحی دارد: «لیدیتسه را در کوتاه‌ترین زمان ممکن بسوزانید.»

هایدریشِ نوجوان می‌خواست شیمیدان شود و والدینش رؤیای موسیقیدان‌شدن فرزندشان را در سر داشتند. اما در ادوار بحرانی، تنها شغل مطمئن عضویت در ارتش است.

میلان کوندرا در کتاب خنده و فراموشی تلویحآ می‌گوید از نام‌گذاری شخصیت‌های داستان‌های خویش شرم دارد و اگرچه این شرم در رمان‌هایش، که پر است از نام‌هایی چون توماژ، تامینا و تِرِزا، چندان محسوس نیست، به شکل شهودی می‌توان منظور دقیقش را دریافت: «آیا می‌توان چیزی مبتذل‌تر از نویسنده‌ای یافت که به سبب دغدغهٔ بچگانهٔ واقع‌نمایی یا در بهترین حالت برای آسان‌ترکردن کار خود، با اختیار تام، نامی ساختگی را بر شخصیتی ساختگی می‌گذارد؟»