بریده‌هایی از کتاب چرا می خوابیم؟

خواب خوب شبانه، پلی است از نومیدی به اُمیدواری

فروید باور داشت که رؤیاها از آرزوهای ناخودآگاهی که تحقق‌نیافته‌اند، ناشی می‌شوند.

هنگامی‌که نوزادان شیر حاوی الکل می‌نوشند، خواب‌شان چندپاره‌تر می‌شود، زمان بیشتری را در بیداری سپری می‌کنند و از سرکوب ۲۰ تا ۳۰ درصدی خواب REM رنج می‌برند [۱۰]. اغلب، پس‌ازآنکه الکل از جریان خون نوزادان دفع شد، می‌کوشند تا میزانی از خواب REM ازدست‌رفته را جبران کنند، بااین‌همه چنین فرایندی برای دستگاه عصبی تازه‌کار آن‌ها کار ساده‌ای نیست.

می‌گویند زمان همه زخم‌ها را التیام می‌بخشد. چندین سال پیش تصمیم گرفتم تا این عبارت خردمندانه قدیمی را از منظر علمی بیازمایم و ببینم آیا می‌توان آن را کامل‌تر کرد یا خیر. شاید این زمان نبود که زخم‌ها را التیام می‌بخشید بلکه زمان صرف‌شده در رؤیابینی بود.

ازآنجایی‌که ساعت شش صبح از خواب برخاسته‌اید و دو ساعت از خواب به‌طورمعمول هشت‌ساعته‌تان را از دست داده‌اید، پاسخ منطقی باید ۲۵ درصد باشد، اما این، پاسخ کاملی نیست. نظر به اینکه مغز شما مایل است تا بخش اعظم خواب REM را در ساعات انتهایی شب یا به عبارتی نزدیک صبح بگذراند، باید گفت، گرچه شما از ۲۵ درصد میزان کلی خواب‌تان محروم شده‌اید، درواقع ۶۰ تا ۹۰ درصد از کل خواب REM خود را از دست داده‌اید. این نوع محرومیت از خواب می‌تواند از هر دو سو رخ دهد؛ بدین معنا که اگر ساعت هشت صبح از خواب برخیزید اما تا ساعت دوی بامداد به بستر نروید، مقدار قابل‌توجهی از خواب عمیق NREM خود را از دست داده‌اید.

خواب شبانه‌ای که به‌طور مداوم کمتر از شش یا هفت ساعت باشد دستگاه ایمنی بدن‌تان را تخریب می‌کند و خطر ابتلا به سرطان را در شما تا بیش از دو برابر افزایش می‌دهد.

ازآنجایی‌که در دور اول سیم‌کشی مغز، عامدانه بیشتر از حد نیاز سیم کشیده شده است، لازم است تا بار دیگر تعداد سیم‌کشی‌ها را تعدیل کرد. زمان این تعدیل و نوسازی، اواخر دوران کودکی و نیز دوران نوجوانی است. در این مرحله، هدف معمار دیگر افزایش سیم‌کشی‌ها نیست، بلکه هدفش افزایش کارایی و تأثیر آن‌هاست. حالا زمان افزایش اتصالات مغزی با کمک خواب REM به پایان رسیده است. در عوض، من‌بعد روند هرروزه یا بهتر است بگویم هر شبه، هرس کردن اتصالات عصبی خواهد بود. اینجاست که مغز زیر دستان مجسمه‌ساز خواب عمیق NREM قرار می‌گیرد.

خواب از دیرباز یکی از اسرارآمیزترین تجربه‌های انسانی بوده است. شاید هیچ تجربه متعارفی تا به‌اندازه آن به افسانه پهلو نزده و داستان‌های خیالی برنینگیخته باشد. چه‌بسا هیچ وضعیتی همسان آن در ذهن ما پرسش و ابهام ایجاد نکرده باشد؛ یک‌سوم عمر خود را در خواب می‌گذرانیم؛ اما چرا؟ چرا تکامل به خواب - وضعیتی که حین آن موجود زنده، طی ساعاتی متمادی به‌غایت بی‌دفاع و آسیب‌پذیر می‌شود - تن داده است؟

خواب رؤیای فراموشی‌هاست خواب را دریابیم، که در آن دولت خاموشی‌هاست با تو در خواب مرا لذت ناب هم‌آغوشی‌هاست

از منظر پردازش اطلاعات می‌توان این‌گونه به خواب‌وبیداری نگریست: بیداری عمدتاً دوره دریافت است (دوره تجربه و یادگیری مداوم از دنیای اطراف)؛ خواب NREM دوره تأمل است (ذخیره‌سازی و تقویت مواد خامِ اطلاعات و مهارت‌های تازه)؛ و خواب REM، دوره ادغام است (متصل ساختن این مواد خام به یکدیگر، به‌تمامی تجربیات گذشته و به‌این‌ترتیب بنای مدلی دقیق‌تر از چگونگی عملکرد دنیا، مدلی که دربرگیرنده مهارت‌های خلاقانه، حل‌مسئله و بینش‌هاست).

مایکل کورک به مردی بدل شده بود که نمی‌توانست بخوابد - و بهای آن را نیز با جانش پرداخت کرد. کورک قبل از دچار شدن به بی‌خوابی، فردی فعال، با عملکردی بالا، همسری فداکار و معلم موسیقی در دبیرستانی در نیولکسون، در شمال شیکاگو بود. در چهل‌سالگی مشکل او در به خواب رفتن شروع شد. ابتدا کورک گمان می‌کرد، خروپف‌های همسرش مانع به خواب رفتن اویند. همسر مایکل، پنی در پاسخ به این شکایت تصمیم گرفت تا طی ده شب آینده بر روی مبل بخوابد؛ اما بی‌خوابی کورک نه‌تنها کمتر نشد که شدت هم یافت. کورک پس از ماه‌ها تحمل خواب ضعیف و با دریافتن اینکه کار در جای دیگری می‌لنگد، درصدد دریافت کمک پزشکی برآمد.

نویسنده سورئالیست فرانسوی سن-پل-بو نیز ازجمله افرادی بود که به‌خوبی نیروی آفرینش‌گر رؤیابینی را درک کرده بود. گفته می‌شود، او بر در اُتاق‌خوابش تابلویی آویزان کرده بود که بر رویش نوشته شده بود: «مزاحم نشوید: در حال سُرایش شعر»

پاسخ دیدگاه تکاملی به این سؤال که چرا می‌خوابیم، تنها به پیچیدگی این معما می‌افزاید. از منظر این دیدگاه مهم نیست خواب چه مزایایی برای شما به همراه دارد، درهرحال خوابیدن احمقانه‌ترین پدیده زیستی به‌نظر می‌رسد. وقتی خواب هستید، نمی‌توانید به گردآوری غذا بپردازید؛ نمی‌توانید اجتماعی شوید؛ نمی‌توانید جفتی بیابید و تولیدمثل کنید؛ نمی‌توانید فرزندان‌تان را پرورش دهید یا از آن‌ها محافظت کنید؛ بدتر از همه این‌ها، خواب شما را در وضعیتی آسیب‌پذیر نسبت به شکار شدن قرار می‌دهد. به‌طورقطع خواب یکی از گیج‌کننده‌ترین رفتارهای انسانی است.

تمامی انسان‌ها، صرف‌نظر از فرهنگ یا موقعیت جغرافیایی‌شان، سیم‌پیچی ژنتیکی دارند که موجب اُفت هشیاری‌شان در ساعات میانی بعدازظهر [حدوداً ساعت ۲ تا ۴ بعدازظهر- م] می‌شود.

قادر بودیم تا با خواندن اسکن‌های مغزی، ماهیت رؤیاهای افراد را حتی قبل از آنکه خودشان در موردش به ما بگویند، پیش‌بینی کنیم. اگر فعالیت حرکتی کمی در بخش‌های حرکتی مغز وجود داشته باشد اما فعالیت بصری و هیجانی مغزی زیادی موجود باشد، پس رؤیای مربوطه باید دارای مؤلفه‌های حرکتی اندکی باشد و درعین‌حال سرشار باشد از اشیا و صحنه‌های بصری و مؤلفه‌های هیجانی نیرومند - و بالعکس. دقیقاً همین‌گونه آزمایش‌ها را اجرا کردیم و آنچه یافتیم این بود: توانستیم با اطمینان، قالب رؤیای فرد را پیش‌بینی کنیم - اینکه آیا بصری‌اند، حرکتی‌اند، سرشار از هیجانات‌اند، کاملاً عجیب‌وغریب و غیرمنطقی‌اند؟ - و این پیش‌بینی‌ها قبل از آنکه خود افراد تجارب خود، حین رؤیاهایشان را برای ما شرح دهند، ممکن بودند.

برای شناسایی علائم خواب ناکافی می‌توان سؤالات دیگری نیز پرسید: اگر برای بیدار شدن از زنگ ساعت استفاده نمی‌کنید، آیا بیشتر از زمان موردنظرتان می‌خوابید؟ (اگر چنین است، پس طبیعتاً به خواب بیشتری نیاز دارید). آیا وقتی در حال مطالعه مطلبی هستید، ناگزیرید برای درک عبارتی، دوباره (و شاید چندباره) همان عبارت را بخوانید؟ (این پدیده اغلب علامت مغزی خسته و کم‌خواب است). آیا گاهی حین رانندگی، رنگ چراغ‌های چند چراغ راهنمای آخری را که از آن‌ها عبور کرده‌اید فراموش می‌کنید؟ (اغلب، علت این فراموشی‌ها صرفاً حواس‌پرتی است اما فقدان خواب نیز از دلایل متداول بروز این‌گونه فراموشی‌هاست).

هیچ‌یک از پزشکانی که برای نخستین بار کورک را معاینه کردند نتوانستند عامل بی‌خوابی‌های او را بیابند و برخی هم به تشخیصی نامرتبط به خواب، نظیر تصلب بافت چندگانه (MS) رسیدند. بی‌خوابی کورک درنهایت تااندازه‌ای پیشرفت کرد که او دیگر اصلاً قادر به خوابیدن نبود؛ حتی پلک بر روی‌هم نمی‌گذاشت. هیچ داروی خفیف یا حتی سنگین خواب‌آوری نمی‌توانست مغز او را از چنگال بیداری دائمی بیرون بکشد. اگر کورک را در آن وضعیت ملاقات می‌کردید به‌وضوح استیصال ناشی از بی‌خوابی را در او می‌دیدید. با نگاه کردن به چشمانش، احساس خستگی به شما دست می‌داد. پلک‌هایش به‌گونه رنج‌آوری آهسته باز و بسته می‌شدند، گویی می‌خواستند دیگر باز نشوند، و برای روزهای متمادی بسته باقی بمانند. پلک‌ها با بازو بسته شدن‌شان به نومیدانه‌ترین شکل ممکن، عطش خود برای به خواب رفتن را تلگراف می‌کردند.

اگر برای بیمار مبتلا به نارکولپسی لطیفه‌ای بامزه تعریف کنید، احتمالاً خواهید دید که مقابل شما پخش زمین خواهند شد. اگر ناگهان به داخل اُتاق بروید و سعی کنید تا این بیماران را غافلگیر سازید، شاید در همان حالی که با چنگال مشغول خوردن غذا هستند به شکلی خطرناک روی میز غذاخوری ولو شوند. حتی ایستادن زیر دوش آب گرمی دلپذیر می‌تواند به‌اندازه کافی برای بیمار تجربه‌ای خوشایند تلقی شود که پاهایش را سست سازد و به فقدان کنترل عضلانی و سقوط کامل و خطرناک او منتهی شود.

الهه شعر و موسیقی، خواب، حماسه‌ها و ایده‌های ادبی بی‌شماری را برانگیخته است. برای مثال داستان‌نویس انگلیسی ماری شلی را در نظر بگیرید؛ او که شبی تابستانی در سال ۱۸۱۶ را در یکی از املاک لُرد بایرون در کنار دریاچه ژنو گذرانده بود، رؤیایی بسیار ترسناک را از سر می‌گذراند. همین رؤیا بود که ایده نگارش داستان گوتیکی فرانکنشتاین را در اختیار شلی قرار داد.

اگر خواب در خدمت یک کارکرد قطعی حیاتی نباشد، دوام آن بزرگ‌ترین اشتباهی است که فرایند تکامل تاکنون مرتکب شده است