بریده‌هایی از کتاب کاترین کبیر

مع‌هذا من می‌دانم که در محیط و فضای وطن چیزی هست که نمی‌توان در خارج از میهن از آواز و موسیقی آن را به دست آورد.

فقط عقل و اراده می‌تواند یک قلب مجروح را درمان کند

اشخاص کوته‌نظر و خودخواه وقتی دارای شغل و منصبی می‌شوند، نسبت به دیگران سختگیری می‌کنند و از این کار لذت می‌برند

علیاحضرت وقتی دیدند که من به گریه درآمدم، مرا بوسیدند و گفتند پسر کوچک من، تو به قدری ساده هستی که با تو شوخی هم نمی‌توان کرد.

این مرد با اینکه ترفیعات خود را مدیون عاشقانی بود که برای ملکه به دست آورده و به وی معرفی می‌کرد، یکی از شخصیت‌های عجیب تاریخ روسیه، بلکه تاریخ دنیا است. پوتمکین مردی بود بااراده و دارای یک پشتکار فوق‌العاده و هرگز از کار خسته نمی‌شد و وقتی درصدد برمی‌آمد که فکری را به موقع اجرا بگذارد، تا روزی که آن را اجرا نمی‌کرد، استراحت نمی‌داشت. همان پشتکار و هوش و موقع‌شناسی را که برای جلب رضایت ملکه به کار می‌انداخت، بعدها وقتی صدراعظم روسیه شد، در سیاست به کار برد و خدمات بزرگی به کاترین دوم و روسیه کرد.

چون محبت قلبی دارای آثاری است که به نظر می‌رسد و به‌خصوص یک زن تجربه‌آموخته و باهوش مثل کاترین بهتر می‌تواند که به اثر محبت قلبی پی ببرد،

«اگر کاترین نمی‌توانست در سن پنجاه‌سالگی پسرهای هجده‌ساله را عاشق خود کند، عجیب بود، برای اینکه وی ملکهٔ مقتدر و نیمه‌خدای یک ملت بزرگ به‌شمار می‌آمد و قدرت –به‌ویژه قدرتی چون نیروی سلطنت روسیه- مانع از این است که قوای حیاتی مرد یا زن به‌زودی از بین برود. حتی امراض سخت نمی‌تواند مرد یا زنی را که دارای قدرت است، از پا درآورد؛ زیرا نیروی معنوی ناشی از قدرت، جلوی مرض را می‌گیرد و مانع از این می‌شود که بیماری مزبور آن شخص را از پا درآورد.»

خاصه آنکه صحبت‌های اورلوف هنگامی می‌شد که شاهزاده خانم در جشن‌ها و شب‌نشینی‌ها بود و در این جور اماکن عیش و عشرت، وقتی صحبت از موفقیت می‌شود، انسان تحت تأثیر محیط قرار می‌گیرد و آن‌طور که باید به مشکلات امر پی نمی‌برد و در عوض مزایای آن را مشاهده می‌کند. به همین جهت است که رجال مالی و اقتصادی هرگز در مجالس شب‌نشینی و عیش و تفریح معامله نمی‌کنند و قولی نمی‌دهند، چون در این نوع مجالس تأثیر محیط سبب می‌شود که انسان نتواند به واقعیت‌ها درست پی ببرد.

«فقط عقل و اراده می‌تواند یک قلب مجروح را درمان کند»

یکی از شگفتی‌های زندگی پوتمکین این است که آن مرد که پیوسته وسایل لهوو لعب و عیش کاترین دوم را فراهم می‌کرد و برای ارضای او، به هر کار تن درمی‌داد، در زندگی خصوصی یک مرد عفیف به‌شمار می‌آمد و مثل این بود که می‌خواست به ملکهٔ روسیه بفهماند که بعد از اینکه تو مرا از خوابگاه خود راندی، معشوقه‌ای انتخاب نکردم.

معلوم نیست که آیا منظور پوتمکین این بود یا نه و می‌خواست خود را در نظر ملکه یک عاشق وفادار جلوه بدهد یا خیر، ولی خودداری وی از منهیات او را در نظر ملکهٔ روسیه بزرگ جلوه می‌داد و کاترین دوم می‌فهمید که بین پوتمکین و رجال درباری که در اطراف او هستند، تفاوت وجود دارد. برای پوتمکین که مردی ثروتمند بود، اشکال نداشت که مثل اشراف آن دوره چند معشوقه انتخاب کند و هر شب را با یکی از آنها بگذراند، ولی وی این کار را نمی‌کرد و شاید یکی از علل پشتکار و فعالیت وی همین بود که فکر او بر اثر معاشقه با زن‌ها و باده‌پیمایی منحرف نمی‌شد.

هر قدر که زمان ازدواج وی نزدیک می‌شد، دختر جوان بیشتر مشوش می‌شد، چون می‌فهمید اینک که نامزد است و نمی‌تواند با پطر زندگی کند، به طریق اولی، بعد از عروسی نخواهد توانست که با آن پسر جوان زندگی کند. چون طبق عرف و عادت که ناشی از احساسات است، یک پسر و دختر جوان در دورهٔ نامزدی، به مناسبت اینکه متمایل به یکدیگر هستند و از هم دورند، وجود هم را به‌خوبی تحمل می‌کنند و اگر در روحیات آنها نواقصی وجود داشته باشد، بدان پی نمی‌برند. ولی بعد از اینکه زن و شوهر شدند، چون روز و شب با هم زندگی می‌کنند، همهٔ موارد ضعف اخلاقی بروز می‌کند و آن وقت است که اگر نتوانند به نفع زندگی مشترک فداکاری کنند، قادر به ادامهٔ زندگی زناشویی نخواهند شد. کاترین در دورهٔ نامزدی نمی‌توانست با پطر زندگی کند، تا چه رسد به دورهٔ زناشویی و پطر هم در دورهٔ نامزدی از دختر جوان به‌شدت نفرت داشت. با این وصف، کاترین خود را برای هر نوع فداکاری آماده کرد، به امید اینکه الیزابت ملکهٔ روسیه حامی اوست؛

بدون اینکه بتواند مانند یک مرد واقعی با کار دوستی کند

کاترین از نوشتهٔ بدون امضای صدراعظم روسیه متنبه شد و به خود گفت: افسوس خوردن من برای مردی که مرا دوست نمی‌دارد و فراموش کرده و اینک در سوئد لابد معشوقهٔ دیگری انتخاب کرده، بدون فایده بلکه احمقانه است و انسان باید در فکر کسی باشد که او هم وی را دوست بدارد.

زن جوان قبل از دیدن سالتیکوف در عشق تجربه‌ای نداشت و فکر می‌کرد وقتی مردی به یک زن می‌گوید که او را دوست می‌دارد، عشق او ابدی است و آن زن پیوسته معبود آن مرد خواهد بود.

سالتیکوف که کاترین از وی دارای فرزند شد، زیبا بود، اما نفوذ مردانگی نداشت و نمی‌توانست با نیروی روحی خود بر کاترین غلبه کند.

ولی مونیخ چون مردی لایق بود، فریب احساسات را نمی‌خورد و اوضاع را با خونسردی می‌نگریست.

چون کاترین دوم که تاریخ جهان را خوانده بود، دانست پادشاهانی که به طرزی مرموز بمیرند، به‌ویژه اگر جوان باشند، در آینده ممکن است که برای جانشین خود تولید خطری بزرگ بکنند.

پوتمکین متوجه شده بود که تجدید عشاق از طرف ملکهٔ روسیه یک نوع بیماری مزمن است و آن زن نمی‌تواند از این بیماری دوری یا این عادت را ترک کند، لذا پوتمکین عوض اینکه با کاترین مخالفت کند، درصدد برآمد که وسایل تسکین کاترین دوم را به وجود بیاورد.

مشاهده کرد که زاوادوفسکی زیباتر و بزرگ‌تر شده و خیلی در تحصیل پیش رفته، زیرا آموزگارش روز و شب وی را مجبور به مطالعه می‌کرده است.

چون زاوادوفسکی تا آن روز، خردسال‌ترین عاشق ملکه محسوب می‌شد، کاترین دوم علاقه داشت عاشق او زودتر رشد کند و به اطبای خود امر کرد که برای تقویت وی بکوشند و آنها هم تجویز کردند زاوادوفسکی باید اغذیه مقوی و فراوان بخورد. کاترین دوم برای کمک به تحریک اشتهای عاشق خود، دو آشپز جدید فرانسوی از فرانسه استخدام کرد و به روسیه آورد. آنها موظف بودند که لذیذترین اغذیهٔ فرانسوی را برای زاوادوفسکی تهیه کنند تا وی بتواند زیاد غذا بخورد و بنیه‌اش قوت بگیرد

چون زاوادوفسکی تا آن روز، خردسال‌ترین عاشق ملکه محسوب می‌شد، کاترین دوم علاقه داشت عاشق او زودتر رشد کند و به اطبای خود امر کرد که برای تقویت وی بکوشند و آنها هم تجویز کردند زاوادوفسکی باید اغذیه مقوی و فراوان بخورد. کاترین دوم برای کمک به تحریک اشتهای عاشق خود، دو آشپز جدید فرانسوی از فرانسه استخدام کرد و به روسیه آورد. آنها موظف بودند که لذیذترین اغذیهٔ فرانسوی را برای زاوادوفسکی تهیه کنند تا وی بتواند زیاد غذا بخورد و بنیه‌اش قوت بگیرد

کاترین می‌دانست که زنی چون او نباید نسبت به زن‌های دیگر رشک ببرد و مقام و شخصیت وی، بزرگ‌تر از آن است که به زن‌هایی که رعایای او هستند حسد بورزد.

هرکس که او را می‌بیند، در دل اذعان می‌کند که زیباتر و برجسته‌تر و برازنده‌تر از او ملکه‌ای در جهان به وجود نیامده است. در حرکات و طرز تکلم کاترین دوم کوچک‌ترین اثر تکلف یا جلفی دیده نمی‌شود.

زیبایی و قوه جوانی اشخاص نیز، خواه مرد باشند خواه زن، به نسبت زیاد وابسته به قدرت روحی است که آن هم مربوط به قدرت دنیوی و ثروت است. لذا طبق قاعده‌ای که تقریباً کلی است، زن‌هایی که قدرت و ثروت دارند، قوای جوانی خود را دیرتر از دست می‌دهند و باز طبق قاعدهٔ دیگر که تقریباً عمومیت دارد، در زن‌های بلندقامت قوای جوانی بیش از زن‌های کوتاه‌قد دوام می‌کند.

کاترین دوم علاوه بر اینکه دارای قدرت مادی و سلطنتی بود، قدرت معنوی هم داشت، ولی قدرت معنوی وی از مطالعات و تحقیقاتش سرچشمه می‌گرفت، نه از تقوای او. این دو نیرو مانع از این می‌شدند که آن زن قوای جوانی خود را از دست بدهد

وقتی صدراعظم روسیه متوجه شد که کاترین کبیر در آتیه‌ای نزدیک احتیاج به یک عاشق جدید ندارد، فکر خود را متوجه امور سیاسی کرد. او از عاشق ملکه از لحاظ اینکه رقیب سیاسی می‌شود

ولی در همان موقع اطرافیان وی متوجه بودند که در آن جوان، آثار عدم تعادل روحی و خشم باطنی وجود دارد، ولی می‌کوشد که خود را آرام و معتدل جلوه بدهد تا نسبت به او بدبین نشوند.

ولی چون پاولویچ تحصیل‌کرده و باهوش بود، حرکتی نمی‌کرد که کاترین از وی برنجد و می‌فهمید که تقرب او چقدر برای پدرش مفید است.

هر آلمانی بی‌سروپا بعد از اینکه وارد روسیه شد، بضاعت به هم می‌رساند و دارای شخصیت می‌شود،