بریده‌هایی از کتاب کاترین کبیر

مع‌هذا من می‌دانم که در محیط و فضای وطن چیزی هست که نمی‌توان در خارج از میهن از آواز و موسیقی آن را به دست آورد.

فقط عقل و اراده می‌تواند یک قلب مجروح را درمان کند

علیاحضرت وقتی دیدند که من به گریه درآمدم، مرا بوسیدند و گفتند پسر کوچک من، تو به قدری ساده هستی که با تو شوخی هم نمی‌توان کرد.

اشخاص کوته‌نظر و خودخواه وقتی دارای شغل و منصبی می‌شوند، نسبت به دیگران سختگیری می‌کنند و از این کار لذت می‌برند

خاصه آنکه صحبت‌های اورلوف هنگامی می‌شد که شاهزاده خانم در جشن‌ها و شب‌نشینی‌ها بود و در این جور اماکن عیش و عشرت، وقتی صحبت از موفقیت می‌شود، انسان تحت تأثیر محیط قرار می‌گیرد و آن‌طور که باید به مشکلات امر پی نمی‌برد و در عوض مزایای آن را مشاهده می‌کند. به همین جهت است که رجال مالی و اقتصادی هرگز در مجالس شب‌نشینی و عیش و تفریح معامله نمی‌کنند و قولی نمی‌دهند، چون در این نوع مجالس تأثیر محیط سبب می‌شود که انسان نتواند به واقعیت‌ها درست پی ببرد.

«اگر کاترین نمی‌توانست در سن پنجاه‌سالگی پسرهای هجده‌ساله را عاشق خود کند، عجیب بود، برای اینکه وی ملکهٔ مقتدر و نیمه‌خدای یک ملت بزرگ به‌شمار می‌آمد و قدرت –به‌ویژه قدرتی چون نیروی سلطنت روسیه- مانع از این است که قوای حیاتی مرد یا زن به‌زودی از بین برود. حتی امراض سخت نمی‌تواند مرد یا زنی را که دارای قدرت است، از پا درآورد؛ زیرا نیروی معنوی ناشی از قدرت، جلوی مرض را می‌گیرد و مانع از این می‌شود که بیماری مزبور آن شخص را از پا درآورد.»

چون محبت قلبی دارای آثاری است که به نظر می‌رسد و به‌خصوص یک زن تجربه‌آموخته و باهوش مثل کاترین بهتر می‌تواند که به اثر محبت قلبی پی ببرد،

این مرد با اینکه ترفیعات خود را مدیون عاشقانی بود که برای ملکه به دست آورده و به وی معرفی می‌کرد، یکی از شخصیت‌های عجیب تاریخ روسیه، بلکه تاریخ دنیا است. پوتمکین مردی بود بااراده و دارای یک پشتکار فوق‌العاده و هرگز از کار خسته نمی‌شد و وقتی درصدد برمی‌آمد که فکری را به موقع اجرا بگذارد، تا روزی که آن را اجرا نمی‌کرد، استراحت نمی‌داشت. همان پشتکار و هوش و موقع‌شناسی را که برای جلب رضایت ملکه به کار می‌انداخت، بعدها وقتی صدراعظم روسیه شد، در سیاست به کار برد و خدمات بزرگی به کاترین دوم و روسیه کرد.

معلوم نیست که آیا منظور پوتمکین این بود یا نه و می‌خواست خود را در نظر ملکه یک عاشق وفادار جلوه بدهد یا خیر، ولی خودداری وی از منهیات او را در نظر ملکهٔ روسیه بزرگ جلوه می‌داد و کاترین دوم می‌فهمید که بین پوتمکین و رجال درباری که در اطراف او هستند، تفاوت وجود دارد. برای پوتمکین که مردی ثروتمند بود، اشکال نداشت که مثل اشراف آن دوره چند معشوقه انتخاب کند و هر شب را با یکی از آنها بگذراند، ولی وی این کار را نمی‌کرد و شاید یکی از علل پشتکار و فعالیت وی همین بود که فکر او بر اثر معاشقه با زن‌ها و باده‌پیمایی منحرف نمی‌شد.

یکی از شگفتی‌های زندگی پوتمکین این است که آن مرد که پیوسته وسایل لهوو لعب و عیش کاترین دوم را فراهم می‌کرد و برای ارضای او، به هر کار تن درمی‌داد، در زندگی خصوصی یک مرد عفیف به‌شمار می‌آمد و مثل این بود که می‌خواست به ملکهٔ روسیه بفهماند که بعد از اینکه تو مرا از خوابگاه خود راندی، معشوقه‌ای انتخاب نکردم.

«فقط عقل و اراده می‌تواند یک قلب مجروح را درمان کند»

اورلوف که می‌دانست تلقین اطرافیان شاهزاده خانم جوان در او مؤثر است، به همهٔ کسانی که از دوستان او بودند، حتی خدمهٔ منزل شاهزاده خانم، هدایای گرانبها داد؛

هر آلمانی بی‌سروپا بعد از اینکه وارد روسیه شد، بضاعت به هم می‌رساند و دارای شخصیت می‌شود،

ولی چون پاولویچ تحصیل‌کرده و باهوش بود، حرکتی نمی‌کرد که کاترین از وی برنجد و می‌فهمید که تقرب او چقدر برای پدرش مفید است.

ولی در همان موقع اطرافیان وی متوجه بودند که در آن جوان، آثار عدم تعادل روحی و خشم باطنی وجود دارد، ولی می‌کوشد که خود را آرام و معتدل جلوه بدهد تا نسبت به او بدبین نشوند.

وقتی صدراعظم روسیه متوجه شد که کاترین کبیر در آتیه‌ای نزدیک احتیاج به یک عاشق جدید ندارد، فکر خود را متوجه امور سیاسی کرد. او از عاشق ملکه از لحاظ اینکه رقیب سیاسی می‌شود

کاترین دوم علاوه بر اینکه دارای قدرت مادی و سلطنتی بود، قدرت معنوی هم داشت، ولی قدرت معنوی وی از مطالعات و تحقیقاتش سرچشمه می‌گرفت، نه از تقوای او. این دو نیرو مانع از این می‌شدند که آن زن قوای جوانی خود را از دست بدهد

زیبایی و قوه جوانی اشخاص نیز، خواه مرد باشند خواه زن، به نسبت زیاد وابسته به قدرت روحی است که آن هم مربوط به قدرت دنیوی و ثروت است. لذا طبق قاعده‌ای که تقریباً کلی است، زن‌هایی که قدرت و ثروت دارند، قوای جوانی خود را دیرتر از دست می‌دهند و باز طبق قاعدهٔ دیگر که تقریباً عمومیت دارد، در زن‌های بلندقامت قوای جوانی بیش از زن‌های کوتاه‌قد دوام می‌کند.

هرکس که او را می‌بیند، در دل اذعان می‌کند که زیباتر و برجسته‌تر و برازنده‌تر از او ملکه‌ای در جهان به وجود نیامده است. در حرکات و طرز تکلم کاترین دوم کوچک‌ترین اثر تکلف یا جلفی دیده نمی‌شود.

کاترین می‌دانست که زنی چون او نباید نسبت به زن‌های دیگر رشک ببرد و مقام و شخصیت وی، بزرگ‌تر از آن است که به زن‌هایی که رعایای او هستند حسد بورزد.