بریده‌هایی از کتاب راهنمایی کوچک برای نوشتن درباره‌ فیلم‌ها

اولین گام برای تماشای هوشمندانهٔ فیلم، چنان که کوکتو می‌گوید، ترک عادت تماشای فیلم «از گوشهٔ چشم» است.

رابرت آلن و داگلاس گومری در کتاب تاریخ فیلم: نظریه و عمل به این نکته اشاره می‌کنند که: «پرداختن به تاریخ، صرفاً انتقال داده‌ها نیست، به قضاوت نیاز دارد.»

برای نوشتن مقاله‌های خوب دربارهٔ یک فیلم، باید آن را بیش از یک‌بار تماشا کرد، خواه خود فیلم و خواه نسخهٔ ویدیویی‌اش را که معمولاً بیشتر در دسترس است. (نک: صص ۱۴۱ ـ ۱۳۹) امکان ندارد با یک‌بار تماشا بتوان تمام ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های یک فیلم را دید و همزمان این اطلاعات را یادداشت کرد. در شرایط مطلوبْ تماشای فیلم برای بار اول می‌تواند تماشایی کم‌وبیش آزاد از یادداشت‌برداری باشد که در طول آن از خود فیلمْ بدون هیچ واسطه‌ای لذت می‌برید. با دومین (و در شرایط مطلوب سومین) نوبت تماشا می‌توانید یادداشت‌های دقیق‌تر و مفصل‌تری بنویسید. یک‌بار تماشای فیلمی که قصد دارید درباره‌اش هوشمندانه بحث کنید هرگز کافی نیست.

فیلم‌ها فقط دربارهٔ یک موضوع نیستند بلکه شکلی‌اند از نمایش آن موضوع با اهدافی خاص و برای آفرینش معانی خاص.

فیلم‌ها فقط دربارهٔ یک داستان، یک شخصیت، یک مکان یا یک شیوهٔ زندگی نیستند؛ آن‌ها همان‌طور که جان برجِر نامیده، «نوعی نگاه» به حضور این عناصر در زندگی ما هستند.

تحلیل فیلم اساساً دربارهٔ این است که ببینیم چگونه موضوعی شکل گرفته تا به واسطهٔ قدرت هنر، تکنولوژی و تجارت معنایی خاص را منتقل کند.

در آن لحظه‌های اجتناب‌ناپذیر ناکامی، این کلام راسین را به یاد بیاورید: «تراژدی من تمام شد. تنها کاری که مانده این است که آن را بنویسم.»

کتابی که پیشِ رو دارید برای رسیدن به سه هدف نوشته شده: صرفه‌جویی در وقت مدرسان فیلم، که در بیان پیچیدگی‌های هنر و صنعت فیلم به‌سختی فرصت رسیدگی به مشکلات نویسندگی دانشجویان را پیدا می‌کنند؛ کاستن از نگرانی دانشجویان دربارهٔ نوشتن با بیان نکته‌هایی که بسیاری از مدرسان به‌اشتباه فکر می‌کنند دانشجویان از قبل می‌دانند و در نتیجهٔ این کار تشویق این دو به برقراری ارتباطی لذت‌بخش‌تر و رساتر.

بهتر است یاد بگیرید به واقع‌گرایی موجود در فیلم‌ها شک کنید، چرا که می‌تواند شما را از بسیاری سوژه‌های جذاب برای تحلیل میزانسن غافل کند.

در واقع توانایی ما برای واکنش نشان دادن همراه با سطحی از آگاهی انتقادی بر لذت ما می‌افزاید.

فردی که هیچ تمایل یا توانایی برای اندیشیدن دربارهٔ بسکتبال یا رقص و تحلیل آن‌ها را ندارد ممکن است با دیدن‌شان تا اندازه‌ای لذت ببرد اما کسی که می‌تواند هوش انتقادی‌اش را دربارهٔ قواعد و امکان‌های مربوط به آن‌ها فعال کند، لذت عمیق‌تر و پیچیده‌تری را تجربه می‌کند.

اندیشیدن انتقادی و خواندن دربارهٔ یک «سرگرمی» آن را دوباره زنده، غنی‌تر و شاید بتوان گفت خوشایندتر می‌کند.

نوشتن دربارهٔ فیلم یک گام حساب‌شده‌تر و اندیشیده‌تر از واکنش آنی در برابر آن‌چه دیده‌ایم است.

وقتی دربارهٔ فیلم‌ها صحبت می‌کنیم، حتا خیلی خودمانی، دنبال واژه‌هایی می‌گردیم که آن‌ها را با تصاویری که دیده‌ایم و واکنشی که در برابر آن‌ها نشان داده‌ایم، تطبیق بدهیم. نوشتن دربارهٔ فیلم یک گام حساب‌شده‌تر و اندیشیده‌تر از واکنش آنی در برابر آن‌چه دیده‌ایم است. با وجود این واکنش اولیهٔ مرسوم، ما حتا می‌توانیم از صحبت کردن و نوشتن دربارهٔ فیلم‌هایی هم که دوست نمی‌داریم لذت ببریم.

نوشتن دربارهٔ فیلم می‌تواند یکی از چند کاربرد زیر را داشته باشد و به شما کمک کند تا: ـ واکنش خود را نسبت به یک فیلم بهتر درک کنید؛ ـ دیگران را متقاعد کنید چرا یک فیلم را دوست دارید یا دوست ندارید؛ ـ مطلبی را دربارهٔ یک فیلم، فیلم‌ساز، یا گروهی از فیلم‌ها توضیح دهید یا معرفی کنید که خوانندگان‌تان ممکن است ندانند. ـ برای درک بهتر فیلم‌ها، شباهت‌ها و تفاوت‌های یک فیلم با فیلم‌های دیگر را بررسی کنید؛ ـ با هدف معرفی فرهنگ و فیلم‌هایی که تولید می‌کند بین فیلم و دیگر حوزه‌های فرهنگ، ارتباط برقرار کنید.

دیدن یک فیلم با تمام حواس‌تان تنها راه آغاز نوشتن دربارهٔ آن است

هنگام نوشتن دربارهٔ فیلم، قاب به مستطیلی گفته می‌شود که تصویر را در بر می‌گیرد: قاب خودِ پردهٔ سینما، که در طول فیلم تغییر نمی‌کند، و مهم‌تر از آن، قاب دوربین، که عموماً به‌نسبت رابطه‌اش با اشیایی که از آن‌ها فیلم‌برداری می‌شود، تغییر می‌کند. آگاهی از این اصطلاحات و کاربردهای آن‌ها باعث می‌شود نسبت به کنترل آن‌چه می‌بینید و کیفیت آن توسط قاب دوربین بیشتر دقت کنید. برای مثال متوجه می‌شوید چه‌طور قاب دوربین ممکن است کنش‌های خاصی را در بر بگیرد و کنش‌های دیگری را حذف کند، یا چه‌طور زاویه‌ای که دوربین در آن قرار گرفته یا فاصلهٔ آن از یک شخص به طور چشمگیری به انتقال معنای مورد نظر فیلم‌ساز کمک می‌کند.

درون‌مایه‌ها اغلب بنیان یک تحلیل می‌شوند چرا که به ایده‌های اصلی فیلم اشاره می‌کنند. آن‌ها به عبارت دقیق‌تر «اخلاقیات» یا پیام یک فیلم نیستند؛ ایده‌های اصلی و فرعی‌ای هستند که به توضیح کنش‌ها و رویدادهای فیلم کمک می‌کنند. به عنوان مثال پرسش‌های زیر را بپرسید: ۱. شخصیت‌های اصلی چه کسانی هستند؟ ۲. آن‌ها چه چیزی دربارهٔ خودشان و در ارتباط با یکدیگر نمایش می‌دهند؟ اهمیت فردیت یا جامعه؟ قدرت انسانی یا شفقت انسانی؟ ۳. چگونه کنش‌های آن‌ها داستانی با معنا یا مجموعه‌ای از معانی را می‌آفریند؟

بازشناسی درون‌مایه‌های یک فیلم، بنیان اصلی تحلیل شماست.

روایتی که به اندازهٔ کافی خودانگیخته و غافل‌گیرکننده نیست، به‌راحتی محکوم به تصنعی، قالبی، غیرطبیعی و اغراق‌آمیز بودن می‌شود؛ و روایتی هم که به اندازهٔ کافی الگومند نیست، به‌راحتی محکوم به تصادفی، آشفته، بی‌سروشکل و باری به هر جهت بودن می‌شود.

تحلیلِ شخصیت‌ها را می‌توانید با این پرسش شروع کنید که آیا این شخصیت‌ها واقعی به نظر می‌رسند یا قرار است واقعی به نظر برسند؟ چه چیز آن‌ها را واقعی می‌کند؟ با لباس‌ها، گفت‌وگوها یا چیزهای دیگری تعریف می‌شوند؟ اگر واقع‌گرایانه نیستند، چرا نیستند و چرا عجیب یا فانتزی به نظر می‌رسند؟ شخصیت‌ها هماهنگ با فضای داستان به نظر می‌رسند؟ فیلم عمدتاً روی یک یا دو شخصیت (مانند فیلم خواب گِران) تمرکز می‌کند یا روی تعداد زیادی از شخصیت‌ها (مانند فیلم نشویل (۱۹۷۵) که ظاهراً شخصیت محوری در آن وجود ندارد)؟ شخصیت‌ها تغییر می‌کنند و اگر چنین است چه تغییراتی را تجربه می‌کنند؟ شخصیت‌ها ظاهراً بیانگر چه ارزش‌هایی هستند؟ آن‌ها دربارهٔ موضوعاتی مانند استقلال، جنسیت و عقاید سیاسی چه می‌گویند؟ ما معمولاًخصوصیات و رفتار شخصیت‌ها را بدیهی فرض می‌کنیم، و این‌ها نمونهٔ پرسش‌هایی هستند که برای شناخت بهتر شخصیت‌ها می‌توانید بپرسید و بگویید چرا مهم هستند.

میزانسن اصطلاحی فرانسوی است که به طور نسبی به مفهوم «هر آن‌چه در صحنه گذاشته می‌شود» ترجمه شده و به تمام ویژگی‌های تصویر سینمایی اشاره می‌کند که مستقل از موقعیت دوربین، حرکت دوربین و تدوین وجود دارند (اگرچه بیننده این ابعاد متفاوت را به شکل منسجم و در یک تصویر واحد می‌بیند). میزانسن شامل نور، لباس، صحنه، کیفیت بازی، شکل‌ها و شخصیت‌های دیگر در یک صحنه است.

واقع‌گرایی در یک فیلم برای رسیدن به هدفی شکل گرفته

نما تصویر واحدی است که پیش از آن‌که فیلم به تصاویر متفاوت برش زده شود، روی پرده می‌بینید. برخلاف عکس یک نمای واحد می‌تواند کنش‌ها یا حرکت‌های مختلفی را نشان دهد و قابی که تصویر را در بر می‌گیرد ممکن است متحرک باشد. یک نما ممکن است ابتدا کابویی را در باری نشان دهد و سپس با نزدیک کردن دوربین او را بزرگ‌تر از چیزی که واقعاً هست نشان ده