بریده‌هایی از کتاب چگونه احمق نباشیم و درست فکر کنیم

جهان قرار نیست منتظر شما باشد تا یک تغییر انقلابی ایجاد کنید. آن کاری که شما می‌توانید برای جهان انجام دهید این است که هر کاری انجام می‌دهید، آن را به بهترین شکل انجام دهید.

شماره ۵: باورگرایی یا آنچه را می‌گویم که با باورها و اعتقادات من هماهنگ است

وقتی شما نتوانید مسئولیت اشتباه‌های خود را بپذیرید، طبیعتا آن را آسیب‌شناسی هم نمی‌کنید و برای رفع آنها تلاش نمی‌کنید. در نتیجه بارها آنها را تکرار می‌کنید و باز هم متوجه آن نمی‌شوید! بلکه فکر می‌کنید چه قدر بدشانس هستید یا دیگران چه قدر با شما دشمنی دارند که سنگ پیش پایتان می‌اندازند.

به نظر شما حمله مسلحانه تهدید بزرگتری برای زندگی شما است یا اضافه وزن؟ در حقیقت درصد بسیار بالایی از افراد می‌گویند، حمله مسلحانه. ولی آمار می‌گوید اضافه وزن و بیماری‌های ناشی از آن، بسیار بیشتر از حمله مسلحانه، انسان‌ها را می‌کشد. اما چرا ما این را نمی‌دانیم. چون هیچ روزنامه‌ای تیتر نمی‌زند: «امروز ۲۱ نفر در اثر دیابت، سکته قلبی و فشار خون ناشی از اضافه وزن درگذشتند.» اما هر روز این نوع تیترها را در روزنامه‌ها می‌بینیم: «یک کشته و زخمی در حمله مسلحانه به یک طلافروشی». به همین دلیل ذهن ما ترجیح می‌دهد آنچه بیشتر دیده است را روند غالب در جامعه بداند.

هر چه قدر استقلال فکری و اعتماد به نفس افراد ضعیف‌تر باشد، گرایش به اینکه مانند اکثریت جامعه رفتار شود، بیشتر است. به همین سبب، احزاب و نظام‌های پوپولیستی، بیشترین بهره‌برداری و موج‌سواری را از اقشار کمتر آگاه جامعه می‌برند.

مغز ما فرایندهای تکراری و ساده را دوست دارد و دوست دارد باقی کارها را هم تبدیل به فرایندهای تکراری کند. به چالش کشیدن تفکرات و اندیشه‌های قبلی با اطلاعات جدید، کار انرژی‌بری است. پس مغز از آن گریزان است. مگر اینکه ما خودمان به طور آگاهانه تمرین کنیم و این ورزیدگی ذهنی را پدید بیاوریم.

اگر همه کسانی که متفاوت فکر می‌کنند این شجاعت را داشته باشند که نظرشان را بیان کنند، آنگاه متوجه می‌شوند خیلی هم در اقلیت نیستند.

ما فکر می‌کنیم جهان را همانگونه که هست می‌بینیم و ارزیابی می‌کنیم.

مغز ما عادت دارد آن چیزی را ببیند که شما بر رویش تمرکز کرده‌اید و به آن احساس نیاز می‌کنید. یعنی اگر تمرکز شما به عنوان یک تحلیل‌گر ورزشی در تماشای یک مسابقه فوتبال، تعداد پاس‌ها باشد و بخواهید آنها را بشمارید، ممکن است تبلیغات بازرگانی کنار زمین را نبینید. ولی دوست شما که کنارتان نشسته و فوتبال را تماشا می‌کند، چون یک کارشناس تبلیغات و بازاریابی است، همه تمرکزش روی برندهایی است که کنار زمین تبلیغ می‌شوند و حتی ممکن است اطلاعات واضحی مانند تعداد کارت‌های زرد را به یاد نیاورد. چون ذهن هر کدام از شما دو نفر، به دنبال گروه خاصی از اطلاعات بوده است، اطلاعات دیگر را پس زده و اصلا به آن توجهی نکرده است.

حقیقت این است که افراد تمایل دارند تصویر بهتری از خودشان ارائه دهند حتی به خودشان. یعنی ما نه تنها دوست داریم از دید جامعه و دیگران خوب و پسندیده به نظر برسیم، بلکه می‌خواهیم از دید خودمان هم فردی فرهیخته باشیم.

ذهن ما ادامه روند قبلی را آسانتر و بهتر از رویایی با مسیرهای جدید می‌بیند.

کنید. وقتی منابع فکری‌تان را تنوع ببخشید، فرایندهای ذهنی‌تان هم تغییر می‌کند.

حافظه ما یک هارد دیسک بدون تغییر نیست و مغز ما در موقعیت‌های مختلف، خاطرات را به شکل متفاوتی به یاد می‌آورد. حال این خاطره می‌تواند یک خاطره فردی باشد یا خاطره جمعی ما از یک دوره سیاسی در گذشته. پس با مطالعه و بررسی آمار و اطلاعات فراگیر و همه جانبه، به ذهن و رسانه‌ها اجازه ندهیم تصویری مهندسی‌شده از تاریخ را به ما القا کنند.

افراد تمایل دارند تصویر بهتری از خودشان ارائه دهند حتی به خودشان. یعنی ما نه تنها دوست داریم از دید جامعه و دیگران خوب و پسندیده به نظر برسیم، بلکه می‌خواهیم از دید خودمان هم فردی فرهیخته باشیم. به عبارتی حتی خودمان را هم فریب می‌دهیم. به همین سبب، ما به طور پیوسته، دیگران را بدفکر و متعصب و خودمان را بی‌طرف و حق‌گو می‌دانیم.

به نظر شما حمله مسلحانه تهدید بزرگتری برای زندگی شما است یا اضافه وزن؟ در حقیقت درصد بسیار بالایی از افراد می‌گویند، حمله مسلحانه. ولی آمار می‌گوید اضافه وزن و بیماری‌های ناشی از آن، بسیار بیشتر از حمله مسلحانه، انسان‌ها را می‌کشد.

بازی مجموع صفر، بردباخت‌انگاری یا Zero-sum bias گونه‌ای دیگر از سوگیری‌های شناختی است که در آن فرد همه چیز را به صورت یک بازی مبتنی بر برد-باخت می‌پندارد و اعتقادی به موقعیت برد-برد ندارد.

روش کنترل سوگیری اطلاعات دم دستی در این سوگیری هم، ذهن ترجیح می‌دهد آنچه روزنامه‌ها و رسانه‌ها برایش به نمایش می‌گذارند توجه و تمرکز کند تا اینکه در منابع آماری، به دنبال واقعیت‌های کلان باشد. پس راه کنترل این سوگیری، نهادینه کردن این عادت است که به دنبال داده‌هایی فراتر از آنچه در دنیای پیرامون از شبکه‌های اجتماعی، راننده‌های تاکسی و حرف‌های کوچه و خیابان دریافت می‌کنیم باشیم. جستجوگری به دنبال اطلاعات و حقایق زمانبر است و کمی مهارت می‌خواهد. ولی ارزشش را دارد!

برای آنکه دچار رفتار دومینویی و توده‌وار نشوید باید قبل از هر رفتار یا اظهار نظر هیجانی، به ذهنیت و اندیشه خود برگردید و ببینید نظر شخصی شما چیست. هر چه استقلال فکری بیشتری داشته باشید، کمتر در امواج حرکت توده‌ها همراه می‌شوید. این بار که به یک فروشگاه وارد شدید، قبل از اینکه شما هم به سمت قفسه خاصی حرکت کنید، به این فکر کنید که آیا شما هم به آن کالا نیاز دارید؟ اگر دیدید لباس خاصی مد شده است، قبل از خرید آن فکر کنید آیا واقعا شما از این طرح و رنگ خوشتان می‌آید یا فقط می‌خواهید هماهنگ با مد در جامعه رفتار کنید.

شک‌گرایی مهمترین درمان و روش کنترل برای سوگیری شناختی باورگرایی است. باید این مهارت را در خودمان ایجاد کنیم که باورهایمان را زیر سوال ببریم و به چالش بکشیم و از تغییر یا تصحیح آنها ترسی نداشته باشیم.

اثر چشم و هم‌چشمی یا bandwagon effect یک سوگیری رفتاری و شناختی است که در آن فرد تمایل دارد از نظر جمع پیروی کند، حتی اگر خودش پیش از دانستن نظر اکثریت به تنهایی با یک تفکر یا تصمیم خاص مخالف بوده باشد. این خطای شناختی در اصل، بر پیروی محض از جمع و همرنگ جماعت شدن تمرکز دارد.

از متمایز بودن و متفاوت فکر کردن نترسید. اگر همه کسانی که متفاوت فکر می‌کنند این شجاعت را داشته باشند که نظرشان را بیان کنند، آنگاه متوجه می‌شوند خیلی هم در اقلیت نیستند.

ما در اندیشه و تفکرات و تصمیم‌هایمان اشتباه می‌کنیم و این اشتباه‌ها روی زندگی، تصمیم‌ها و روابطمان تاثیر می‌گذارند

وظیفه علوم شناختی بررسی ذهن انسان و روش کارکرد آن است. علوم شناختی فرایند انجام عمل «شناخت» توسط اندیشه و ذهن انسان را بررسی و مطالعه می‌کند.

مغز ما فرایندهای تکراری و ساده را دوست دارد و دوست دارد باقی کارها را هم تبدیل به فرایندهای تکراری کند.

هر چه قدر استقلال فکری و اعتماد به نفس افراد ضعیف‌تر باشد، گرایش به اینکه مانند اکثریت جامعه رفتار شود، بیشتر است. به همین سبب، احزاب و نظام‌های پوپولیستی، بیشترین بهره‌برداری و موج‌سواری را از اقشار کمتر آگاه جامعه می‌برند.

حقیقت این است که افراد تمایل دارند تصویر بهتری از خودشان ارائه دهند حتی به خودشان. یعنی ما نه تنها دوست داریم از دید جامعه و دیگران خوب و پسندیده به نظر برسیم، بلکه می‌خواهیم از دید خودمان هم فردی فرهیخته باشیم. به عبارتی حتی خودمان را هم فریب می‌دهیم. به همین سبب، ما به طور پیوسته، دیگران را بدفکر و متعصب و خودمان را بی‌طرف و حق‌گو می‌دانیم.

گاهی هم شما صرفا تحت تاثیر تبلیغات رسانه‌ای یک خرید هیجانی انجام داده‌اید. اما ذهن شما شروع می‌کند به «عقلانی‌سازی» انتخاب شما. نمونه دیگر زمانی است که ما درخواست کسی را در اثر تعارف و ناتوانی در گفتن «نه» می‌پذیریم، بعد برای خودمان استدلال‌های مختلف می‌تراشیم که پذیرش آن کار، برایمان سودمند بوده است.

یک رویداد تطابقی دیگر که در دوران نخستین زندگی انسان‌ها و اجداد ما پدید آمده، لزوم هماهنگی با جمع و قبیله برای بقا است. امنیت انسان کوچگرد، خوراک‌جو و گردآورنده باستانی، همراهی و هماهنگی با جمع است. پس ذهن ما گرایش مثبتی نسبت به همراهی با جمع دارد. چون به او حس امنیت می‌دهد. سوگیری‌هایی مانند رفتار گله‌وار، محصول این گرایش کهن است.

برای نمونه گروهی در سوگ یا تایید یا انتقاد از یک هنرمند نظر می‌دهند. گروه دیگری از دنبال‌کنندگان که اثرپذیری بالایی دارند، بدون آنکه آن هنرمند خاص را اصلا بشناسند، شروع به پیروی از این موج تایید یا تکذیب می‌کنند تا از روند (trend) جا نمانند. زمانی این پدیده آزاردهنده می‌شود که افراد گاه نظر دیگری دارند. ولی چون آنقدر استقلال ذهنی ندارند که در برابر فشار اجتماعی مقاومت کنند، به طور ناخودآگاه و در اثر همین سوگیری شناختی، رفتاری مخالف دیدگاه خود انجام می‌دهند.

قبل از هر رفتار یا اظهار نظر هیجانی، به ذهنیت و اندیشه خود برگردید و ببینید نظر شخصی شما چیست. هر چه استقلال فکری بیشتری داشته باشید، کمتر در امواج حرکت توده‌ها همراه می‌شوید.