بریده‌هایی از کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج؛ جلد سوم

مفهوم عام هستی نمی‌تواند شامل عنصری از بالقوگی باشد که در جنس یافت می‌شود، زیرا این امر آن را به هر شکلی برای هستی الهی کاربردناپذیر می‌سازد و بنابراین میان خدا و مخلوقات مشترک نخواهد بود. در عوض، هستی و مفاهیم محدودکننده مانند نامتناهی و متناهی منطبق با رابطهٔ واقعیت و وجوه کمال ذاتی‌اش می‌شوند. بنابراین، همانندی مقوله‌ای برای مفهوم عام هستی استعلایی، جنس و تفاوت‌های خاص آن نیست بلکه در عوض شکلی خاص و درجات افزایش و کاهش آن است.

دورهٔ ۸۰۰ تا ۱۱۰۰ میلادی بیش از بقیهٔ دوره‌های قرون وسطا از سوی مورخان فلسفهٔ غرب در سده‌های میانه نادیده گرفته شده است. اما این غفلت مطلق نبوده است. مدت‌های طولانی به دو شخصیت ــ جان اسکوتوس اریوگنا که تقریباً بین سال‌های ۸۵۰ تا ۸۷۰ می‌نوشت، و آنسلم کنتربری، که قدمت نوشته‌هایش به سال‌های ۱۰۶۰ تا ۱۱۰۰ می‌رسد ــ به‌طور خاص می‌پرداختند. اما اریوگنا معمولاً به‌عنوان نابغه‌ای منزوی به جریان‌های فکری اواخر یونان عهد باستان یا قرن نهم نزدیک‌تر است تا به زمانهٔ خود، در حالی‌که آنسلم به‌راحتی به‌عنوان پیشروِ بیداری فکری قرن دوازدهم شناخته شده است. در نتیجه، توجهی که به این دو متفکر نشان داده شده، علاقهٔ اندکی را به معاصران‌شان برانگیخته است. در حقیقت، اریوگنا و آنسلم دو فیلسوف برجستهٔ این دوره هستند،

از برخی جهات، می‌توان آغازگر فلسفهٔ قرون وسطای غربی را اندیشمند درخشان و بحث‌انگیز قرن نهمی، جان اسکوتوس اریوگنا، دانست. (۷) مارنبون او را برای توانایی در خردورزی انتزاعی ارج می‌گذارد اما در عین حال از تمایل وی به نظام‌سازی انتقاد می‌کند. با این‌همه، شاید برداشت اریوگنا از ساختار او را بیش از هر نویسندهٔ دیگر قرون وسطایی به نویسندگان مدرن نزدیک‌تر می‌سازد.

جان اسکوتوس اریوگنا چنان‌که نامش نشان می‌دهد، ایرلندی بود («اسکوتوس» در زبان لاتین آن دوره به‌معنای «ایرلندی» بود و «اریوگنا»، واژه‌ای جدید که خود جان ابداع کرده بود، بیان ادیبانهٔ همان است). با این‌همه در قارهٔ اروپا و تحت حمایت شارل کچل کار می‌کرد. نخستین اشاره به او که در رساله‌ای به سال ۸۵۱ یا ۸۵۲ دربارهٔ مجادلهٔ مربوط به سرنوشت مطرح شد، چنین بود: «یک ایرلندی در دربار سلطنتی.» پس از پذیرش مصیبت‌بار نوشتهٔ او در این مجادله، دربارهٔ سرنوشت (که در فصل پنجم مورد بحث قرار گرفت)، به‌نظر می‌رسد که حمایت شارل باعث نجات اریوگنا از مجازات شد و او را مطمئن ساخت که می‌تواند به کار خویش ادامه دهد