بریده‌هایی از کتاب اخبار

اخبار را همچون یک فرد مورد اعتماد، طرف مشورت خود قرار دادن و خطوط ذهنی خود را بر اساس آن تعیین کردن، مثل این است که پوسته صدفی دریایی را به گوش خود نزدیک کنیم و از شنیدن همهمه‌ای که در آن می‌پیچد، تحت تأثیر صدا و فریاد عدالتخواهی بشریت قرار بگیریم.

آدم بالغ خوشبختی که معروف نیست و نیازی به خودنمایی ندارد و به شغل متوسطی راضی و خشنود می‌شود، کسی است که در این سناریو بیشترین بهره را می‌برد، چون او از نظر یکی از بزرگ‌ترین موهبت‌هایی که به انسان ارزانی شده، بسیار غنی است: یعنی احساس اینکه در مرکز علاقه و توجه پدر و مادرش قرار داشته. یک دهه ابراز عشق و محبت والدین می‌تواند به فرد قدرت کافی برای روبه‌رو شدن با پنجاه سال نادیده گرفته شدن را بدهد. تنها نوع کودکی که قابلیت توصیف با کلمهٔ «مزیت‌دار» را کاملا دارد، آن است که نیازهای عاطفی کودک کاملا و به شکل مناسبی برآورده شده باشد.

ین تصور همگانی که اخبار سیاسی خسته‌کننده و کسالت‌آور هستند، موضوع کوچک، غیرقابل اغماض و کم‌اهمیتی نیست؛ زیرا وقتی که اخبار با استفاده از تکنیک‌های پیچیده‌ای که به‌کار می‌برد، نتواند حس کنجکاوی تعداد زیادی از مخاطبان را تحریک کرده و توجه آنان را به خود جلب کند؛ این یعنی جامعه به‌طور ترسناکی نمی‌تواند خطر را احساس کند و در نتیجه نمی‌تواند با موقعیت‌های دشوار و بحرانی خود روبه‌رو شود. این عدم کارکرد احساس عمومی جامعه باعث می‌شود ارادهٔ عموم برای تغییر و بهتر شدن تضعیف شده و ذره ذره از بین برود.

به چه دلیل و چرا ما، یعنی مخاطبین، اخبار را چک و مرور می‌کنیم؟ چرا ما به اخبار عادت داریم و یا بهتر است گفته شود به خبر معتاد هستیم؟ به‌طور قطع و با اطمینان می‌توان گفت که، نگرانی و ترس و وحشت از آینده‌ای نامعلوم، ارتباط زیادی به این موضوع دارد و بنیاد اصلی اعتیاد ماست.

دنیای مدرن به ما می‌آموزد که روش‌های دسیسه‌آمیزتر و بدبینانه‌تری نسبت به سانسور برای از بین بردن ارادهٔ سیاسی و آزادی‌های اجتماعی مردم وجود دارد؛ مثل سردرگم کردن، خسته کردن و منحرف کردن حواس اکثریت مردم از سیاست‌های جاری در سطح یک مملکت؛ آنهم با استفاده از عرضهٔ مداوم رویدادها در قالب خبر به شکلی آنچنان نامرتب و درهم، قطعه قطعه و متناوب، که اکثریت مخاطبان نمی‌توانند رشتهٔ مهم‌ترین موضوعات را برای مدت زمان معقولی دنبال کنند.

پیش از آنکه فجایع و حوادثی که به وضوح ما را احاطه کرده‌اند، ما را غمگین و ناامید کنند، باید به یاد داشته باشیم و دائمآ به‌خود یادآور شویم که در خوش‌بینانه‌ترین و بهترین ارزیابی، اخبار نهایتآ فقط مجموعه‌ای از داستان‌های سرهم شده‌ای است که دربارهٔ همان چیزهائی است که در دنیای اطراف ما اتفاق می‌افتد، نه کمتر و نه بیشتر. آیا جامعهٔ ما فقط مصادیق این خبرها است؟

اغلب موضوعاتی که به عنوان خبر به ما تحمیل می‌شود، به معنی واقعی و طبق تعریف خبر نبوده و تنها برای ایجاد رعب و وحشت در ما تهیه و تولید شده‌اند. این کارکرد نفرت‌انگیز خبر هم بر پایه‌های ناآگاهی و جهل ما از چشم‌انداز گذشته و البته حال و آینده استوار بوده و خواهد بود.

دنیای مدرن به ما می‌آموزد که روش‌های دسیسه‌آمیزتر و بدبینانه‌تری نسبت به سانسور برای از بین بردن ارادهٔ سیاسی و آزادی‌های اجتماعی مردم وجود دارد؛ مثل سردرگم کردن، خسته کردن و منحرف کردن حواس اکثریت مردم از سیاست‌های جاری در سطح یک مملکت؛ آنهم با استفاده از عرضهٔ مداوم رویدادها در قالب خبر به شکلی آنچنان نامرتب و درهم، قطعه قطعه و متناوب، که اکثریت مخاطبان نمی‌توانند رشتهٔ مهم‌ترین موضوعات را برای مدت زمان معقولی دنبال کنند.

اخبار تنها و قوی‌ترین نیرویی است که ضرباهنگ زندگی اجتماعی ما را تنظیم و کنترل می‌کنند. همین آموزش نرم و بی‌صداست که برداشت ما از همه امور اجتماعی، که فراتر از محدودهٔ توان ماست، را شکل می‌دهد و به همان مدل دلخواه خود می‌سازد.

چرا ما می‌توانیم به اتفاقاتی که در نمایشنامهٔ جولیوس سزار اثر ویلیام شکسپیر اتفاق می‌افتد، توجه و علاقه نشان دهیم؟ چرا وقت و قوای ذهنی ارزشمند خود را صرف چیزی می‌کنیم که با خواسته‌ها و دلمشغولی‌های ما اینقدر فاصله دارد؟ جواب این پرسش آن است که این روی دیگر سکه وجود ماست و حتی اگر این نمایشنامه ظاهرآ دربارهٔ دسیسه‌های سیاسی خاصی باشد که چند هزار سال پیش در شبه جزیرهٔ ایتالیا اتفاق افتاده، اما درونمایهٔ اصلی آن در حقیقت دربارهٔ ما هست و زندگی امروز ما را هم شامل می‌شود.

وقتی که جلب توجه و مهربانی، از هر چیز دیگری در زندگی بیشتر اهمیت دارد، وقتی که کودکان از بدو تولد تا ده سالگی، کاملا بی‌دفاع و ضعیف هستند، وقتی که به جز وجود خود، هیچ ابزار و وسیلهٔ پیچیده‌ای برای جلب عشق و علاقه ندارند، همان افراد نابالغی که در آینده معروف خواهند شد، نتوانسته‌اند والدین خود را که به آنها خیلی‌نیاز دارند، قانع کنند که افراد مهم و باارزشی هستند، و دچار تحقیری شده‌اند که آنقدر فاجعه‌بار است که می‌تواند خط سیر این افراد را در کل زندگی‌شان تحت تأثیر قرار بدهد. اینکه فردی قبلا چقدر مجبور بوده احساس کند که نامرئی است و به او بی‌توجهی می‌شود، مشخص می‌کند که او در آینده نیاز دارد که چقدر خاص و در همه جا حاضر باشد.

همه دیوانهٔ شهرت نیستند و با تمام وجود آن را نمی‌خواهند. علاقه به شهرت از یکسو به این بستگی دارد، که دوران کودکی فرد چطور بوده و از سوی دیگر به اینکه او در چه جامعه‌ای زندگی می‌کند. در سال‌های اولیهٔ زندگی، شخصیت سلبرتی معروف و اسطوره‌ای، تقریبآ به شکل غیرقابل اجتنابی، حتمآ طرد شده و تنها مانده است؛ بدون این امر، تمایل شدید به شهرت به وجود نمی‌آید. به‌طور قطع و یقین، یکی از والدین به او علاقه نداشته، یا از نظر عاطفی در کنار او نبوده، به خواهر و برادر او بیشتر توجه می‌کرده یا یکی از آنها پیش از بلوغ او فوت شده.

به چه دلیل و چرا ما، یعنی مخاطبین، اخبار را چک و مرور می‌کنیم؟ چرا ما به اخبار عادت داریم و یا بهتر است گفته شود به خبر معتاد هستیم؟ به‌طور قطع و با اطمینان می‌توان گفت که، نگرانی و ترس و وحشت از آینده‌ای نامعلوم، ارتباط زیادی به این موضوع دارد و بنیاد اصلی اعتیاد ماست.

چیزی که برای ما به عنوان مخاطبین جای تأسف دارد آن است که در میان نهادها و آژانس‌های خبری، عمومآ تعصبی در این زمینه وجود دارد و دائمآ القاء می‌شود که معتبرترین و مهم‌ترین جنبهٔ خبررسانی، ارائهٔ بی‌طرفانه و خنثای «حقایق» است. مثلا، شعار شبکهٔ خبری سی‌ان‌ان که شبانه‌روز و در لابلای هر برنامه‌ای اعلام می‌کند و تلاش می‌کند در روح و ذهن ما حک کند این است: «فراهم آوردن حقایق برای شما».

«نیمی از مردم جهان و یا به‌قولی، نصف عالم بشریت به‌طور روزانه یا دستکم یکبار در روز به وسیلهٔ اخبار افسون می‌شوند و با سحر و جادوی خبر به‌خواب می‌روند.»

همان‌طور که در همه انقلاب‌های جهان نیز دیده می‌شود، حکومتی از هم می‌پاشد که مراکز خبررسانی‌آن به دست مخالفان بیفتد و حاکمان وقت نیز تلاش می کنند تا آخرین دقایق عمر خود، مراکز اطلاع‌رسانی را در ید قدرت خود بگیرند.

خیلی عجیب است که روی مثبت و خوشایندتر سکه، هرگز وارد اخبار نمی‌شود و همیشه نیمه خالی لیوان به ما نشان داده می‌شود.

اگر به ما گفته شود که اقتصاد به‌عنوان مهم‌ترین عامل تعیین‌کنندهٔ همهٔ امور اجرایی و اجتماعی جامعه ما به بن‌بست رسیده است و شرایط و وضعیت آن دست‌کم به مدت یک دهه در محاق فرو رفته و موقعیت فاجعه‌باری را رقم خواهد زد، به‌طور قطع و یقین نمی‌توانیم دوباره با اعتماد به نفس کافی و مقتدرانه با واقعیت روبه‌رو شویم. این خبر می‌تواند همه باورهای ما به آموزه‌های اخلاقی و البته اعتقاد به تعهد مردان قدرت و سیاست را کاملا نابود سازد.

پیش از آنکه فجایع و حوادثی که به وضوح ما را احاطه کرده‌اند، ما را غمگین و ناامید کنند، باید به یاد داشته باشیم و دائمآ به‌خود یادآور شویم که در خوش‌بینانه‌ترین و بهترین ارزیابی، اخبار نهایتآ فقط مجموعه‌ای از داستان‌های سرهم شده‌ای است که دربارهٔ همان چیزهائی است که در دنیای اطراف ما اتفاق می‌افتد، نه کمتر و نه بیشتر. آیا جامعهٔ ما فقط مصادیق این خبرها است؟ قتل و خشونت، مادربزرگ ناتوان و علیل تنها، سه دختری که در زیرزمین مرده پیدا شدند، اعمال شرم‌آور یک وزیر و اختلاس و فساد مالی مقامات دولتی، خودکشی دو نفره در ایستگاه قطار و تصادف مرگبار پنج ماشین در جادهٔ ساحلی. کاملا معلوم است که اینچنین نیست و این خبرها، آینه تمام نمای یک جامعه و مردمی که در آن زندگی می‌کنند نیستند.

اخبار در حالی‌که با مشخص و بزرگ‌کردن اشتباهات جامعه و انتقال صادقانهٔ دردها و فاجعه‌ها، به جامعه کمک می‌کند، نباید وظیفهٔ ساختن اجتماعی خیالی را که به اندازهٔ کافی خوب، بخشنده و عاقل باشد فراموش کند.

ترس و خشم، دو احساسی هستند که هر چه بیشتر با اخبار وقت بگذرانیم با آن بیشتر آشنا می‌شویم.

دستگیری شخصیتی تبهکار می‌تواند دورهٔ رضایت عمیقی را به دنبال داشته باشد، اما امیدهایی که ایجاد می‌کند، ممکن است گمراه کننده باشند. حتی اگر تا آخرین نفر اشراف‌زاده‌های نوین وابسته به قدرت و ثروت‌اندوزان رانت‌خوار فاسد یا وزرای قدرتمدار کلاش و مختلس زندانی شوند، کشورها باز هم تعداد قابل تأملی از مشکلات را پیش رو دارند که باید با آنها روبه‌رو شوند و

بسیاری از داستان‌هائی که دربارهٔ کارهای ناشایست و نادرست سردمداران بدطینت از اخبار به ما القاء می‌شود، به طرز ماهرانه‌ای طراحی شده‌اند تا ما را از هدف نهائی و توجه به اصل قضیه دور کنند، همان هدفی که زمینه‌های خطاکاری و خدعه از آنها نشأت گرفته و در پشت پرده از آن پشتیبانی می‌کند. در واقع این کار به نوعی مغالطه و دادن آدرس اشتباه برای دور کردن جامعه از سرچشمه مشکلات است

جریان اصلی اخبار، ما را از طرح سؤالات خاص‌تر و سرنوشت‌سازتری دور می‌کند که دربارهٔ اهداف و کارکرد برنامه‌های اقتصادی، ماهیت عدالت و نقش اصلی بازار در مراکز قدرت مطرح شوند. آنها هیچگاه به ما اجازه نمی‌دهند که در این زمینه‌های اساسی پرسش مطرح کنیم.

سر در ورودی ساختمان‌های بی‌بی‌سی در لندن، با تابلونوشته‌ای مزین شده که نقل‌قولی به زبان لاتین را به‌شرح زیر بیان می‌کند: این معبد الهه‌های شعر و موسیقی و هنر توسط اولین فرمانروای رسانه‌ها در سال ۱۹۳۱ وقف خداوند بلندمرتبه شده است... باشد که... همهٔ چیزهایی که دشمن صلح و پاکی هستند از این خانه دور شوند، و مردمی که به هر چیزی که زیبا و صادقانه بوده و خوب گزارش می‌شود، گوش فرا می‌دهند، راه خرد و نیکوکاری را در پیش بگیرند.

آیا مو بر بدن ما راست نمی‌شود وقتی که بفهمیم بیست و دو ساعت طول کشیده که خبرنگاری از یک شبکه خبری شمال افریقا توانست به گروهی از شورشی‌ها در مالی برسد تا برای ما خبری تهیه کند و ما در حال خوردن ساندویچ ناهارمان، با بی‌توجهی نگاهی به آن بیندازیم؟؛ یا از سفرهای مکرر عکاسی باخبر شویم که ساعات بسیار زیادی از زندگی خود را در انتظار خروج هنرپیشه‌ای از کافی‌شاپی در بورلی هیلز خرج کرد، تا به ما لذت تماشا و تحسین کت گشاد تازه و شگفت‌انگیز را بچشاند.

اینکه ناجوانمردی‌های جنگی فرسایشی در افریقا در مقایسه و مقام انتخاب با خبر مهمانی ناهار یک طراح مد و بعد از آن ارائهٔ مجموعهٔ جدیدی از کفش‌ها در اولویت چندم باشد یا نه، یا اینکه خبر فرار یک ببر از باغ وحش مهم‌تر است یا شخصیت‌هایی که عوامل تورم را به وجود می‌آورند، تجاوز به یک دختر مدرسه‌ای زیبا و سفیدپوست از طبقهٔ متوسط یا سر بریدن مردی سیاهپوست و بی‌خانمان، شکستن قیمت سهام شرکت‌های وابسته به معادن یا ادای نخستین کلمات یک کودک، به روش‌های طبقه‌بندی بستگی دارد که عجیب‌ترین و پنهان‌ترین تعصبات جامعه را به تصویر می‌کشد.