بریده‌هایی از کتاب تأثیر مهرپرستی بر مسیحیت

دین مهر در مسیحیت تأثیر بسیاری گذاشته است و حتی بعضی‌ها بر این عقیده‌اند که اگر ما بخواهیم این دو را از هم جدا کنیم، از دین مسیحیت چیز زیادی باقی نمی‌ماند در مورد رابطه این دو دین یعنی مهرپرستی و مسیحیت، باید گفت که از نیمه نخست قرن اول میلادی به‌تدریج پیروان دین مهر در اروپا آیین‌شان را آشکار کردند. یکی از پادشاهانی که در روم دین مسیحیت را پذیرفت، نرون بود که به دین مهر نیز گروید و این دین آرام آرام در اروپای مرکزی رواج یافت و کم‌کم به شمال بالکان رسید. در این هنگام این دو دین با هم تشابهاتی پیدا کردند و به‌خاطر همین تشابهات بود که مهرپرستان دین مسیحیت را به‌راحتی پذیرفتند؛ بدون اینکه احساس کنند از دین اصلی خودشان فاصله گرفته‌اند. مهرپرستی یا میترائیسم، آیینی رازآمیز بود که بر پایه پرستش ایزد ایرانی، خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ، یعنی میترا یا مهر، در دوران پیش از پیامبری زرتشت بنیان نهاده شد. در دوران پانصدساله حکومت پارت‌ها (اشکانیان)، مهرپرستی آیین رسمی امپراتوری ایران شد

امپراتوری روم به سبب جنگ با امپراتوری پارس یعنی ایران، مهد میتراییسم را دشمن همیشگی و جدی خود می‌دانست و به همین دلیل احساس نیاز به ایدئولوژی مستقل دولتی، برای مقابله با هرگونه تأثیر از سوی ایران و ایده‌های شرقی رشد می‌کند و مسیحیت چون پدیده‌ای نو، پیروزی خود را جشن می‌گیرد. از قرن چهارم میلادی، زروانیسم، اعتلای خود را در زمان ساسانیان کسب می‌کند و به‌دنبال آن دوران طلایی ستاره‌شناسی، ریاضیات، ادبیات، معماری و زندگی روحانی درون ایران، خطر جهانی شدن پیدا می‌کند که این برای امپراتوری روم خطری جدی محسوب می‌شد. از اینجاست که امپراتوری روم کوشش می‌کند با ایدئولوژی و کلیسای سازمان یافته خود، در برابر دین قوی زرتشتی مقاومت کند.

در حال حاضر بقایای چندصد مهرابه در سرزمین‌های امپراتوری باستانی روم (ایتالیا، فرانسه، انگلیس، اسپانیا، آلمان، بلژیک، سوییس، اتریش، مجارستان، رومانی، بلغارستان و کشورهای بالکان، یونان، ترکیه، سوریه، لبنان، فلسطین، اردن، مصر، لیبی، تونس، الجزایر و مراکش) همچنان به‌جای مانده است. به‌طور کلی با مطالعهٔ آیین‌های مهرپرستی یا میترائیسم رومی و مسیحیت، شباهت‌های بسیاری بین این دو کیش نمایان می‌شود. به‌عنوان مثال، در اواخر قرن نوزدهم میلادی، فرانتس کومن باستان‌شناس مشهور بلژیکی، طی اکتشافات و تحقیقات بسیار در سوریه و ترکیه، موفق به کشف نقش و نگارها و کتیبه‌هایی در بناهای تاریخی این مناطق گردید و با تکیه بر آن‌ها، شباهت‌های بسیار میتراییسم در غرب و دین زرتشتی در ایران را مطرح نمود و به پدر پژوهش مدرن میتراییسم شهرت یافت.

دین زرتشت در زمان ساسانیان، موقعیت ایدئولوژیکی دولتی داشت، درحالی‌که روم فاقد چنین ایدئولوژی‌ای بود؛ درحالی‌که نیاز به آن ایدئولوژی در آن زمان بسیار محسوس بود. کنستانتین نیز تمام نیرو و توان خویش را بر مسیحیت متمرکز کرد، با این هدف که روم نسبت به ایران استقلال ایدئولوژیکی و مذهبی پیدا کند. میتراییسم تأثیر بسیار گسترده‌ای بر مسیحیت گذاشت، ولی به دلایل تاریخی، ایدئولوژیکی و سیاسی از بین رفت و جای خود را به مسیحیت داد. اگر فاکتورهای سیاسی پیش نمی‌آمد، نه فاکتورهای تاریخی و نه ایدئولوژیکی نمی‌توانستند مشخص کنند در مبارزه بین دو دین زرتشتی و مسیحیت، کدام‌یک پیروز از میدان به در می‌آید. برای پیروزی در جنگ‌های دائمی با ایران، طبیعی بود که میتراییسم به هیچ عنوان نمی‌تواند دین رسمی و دولتی امپراتوری روم شود و خواسته‌های سیاسی دولت را در این مسیر ارضا کند.

در روم باستان، در واپسین سال‌های پیش از میلاد مسیح، هجوم خدایان جدید سال به سال افزایش می‌یافت؛ از جنوب ایتالیا، پرستش فیثاغورس با گیاه‌خواری و تناسخ آمد؛ از هیراپولیس، آتارگاتیس که رومیان او را به‌عنوان الههٔ سوری می‌شناختند، زئوس دولیخه و خدایان غریب دیگری آمدند. پرستش این خدایان را بازرگانان و بردگان سوری پراکندند و عاقبت یک کاهن جوان بعل سوری به‌عنوان آلابالوس، یا پرستندهٔ خدای آفتاب بر تخت نشست. از پارت که دشمن روم بود، کیش خدای دیگری به‌نام میترا یا مهر آمد و پرستندگان آن سربازانی بودند که در جنگ جهانی عظیم بین نور و ظلمت، یا خیر و شر، در طرف نور یا خیر می‌جنگیدند. این کیش، کیش مردانه‌ای بود که مردان را بیش از زنان به خود جذب می‌کرد و برای لژیونهای رومی که در مرزهای دوردست مقیم بودند و صدای خدایان بومی خود را نمی‌شنیدند، خوشایند بود. از یهودا، یهوه آمد و آن موحدی بود که هرگونه سازشی را نمی‌پذیرفت و دشوارترین زندگی آمیخته به تقوا و مقررات را مقرر می‌داشت؛