بریده‌هایی از کتاب زمان دست دوم

هیچ حیوونی وحشی‌تر از آدم نمی‌تونی پیدا کنی. این آدمه که آدم رو می‌کشه، نه گلوله.

اگه پول داری، انسانی. اگه نداری، هیچکی نیستی. کی براش مهمه که مثلاً تو مجموعه‌آثار هگل رو خوندی؟

بچه‌های کودکستان ما رو بردند برای دیدن مجسمهٔ قهرمان پیشاهنگ شوروی، مارات کازِی. مربی‌مون گفت «بچه‌ها، این هم یک قهرمان خردسال، اون خودش رو منفجر کرد و کلی سرباز فاشیست رو به جهنم فرستاد. شما وقتی بزرگ‌تر بشید، باید مثل اون شید.» یعنی مثل اون باید خودمون رو با نارنجک منفجر کنیم؟

حکومت شوروی برامون ابدی به نظر می‌رسید. می‌گفتیم: به عمرِ بچه‌ها و نوه‌هامون قد می‌ده! اما این حکومت زمانی که کسی انتظارش رو نداشت تموم شد.

خلاصه... خلاصه... زندگی‌مون گذشت... اما حسرت یه چیز رو می‌خورم، این‌که زمان رو نمی‌شه با پول خرید. می‌خوای جلوِ خدا گریه کن، می‌خوای نکن، ولی نمی‌تونی بخریش. حکمتش همینه.

من تمام عمرم رو منتظر زندگی خوب بودم. وقتی بچه بودم انتظار می‌کشیدم... وقتی بزرگ شدم هم همین‌طور... حتی حالا هم که پیر شده‌م منتظرم... خلاصه کنم برات، همه فریب‌مون دادند، زندگی بدتر هم شد. صبر کن، تحمل کن، هی صبر کن و تحمل کن.

اخبار تلویزیون رو دوست ندارم. یه مشت دروغ تحویل مردم می‌دن

خیلی از اعضای ارشد حزب و حکومت با کیسهٔ زباله از دفترهاشون فرار می‌کردند، با زنبیل‌های توری. خیلی از اون‌ها می‌ترسیدند شب‌ها توی خونهٔ خودشون بخوابند. می‌رفتند خونهٔ بستگان‌شون.

آدم همیشه دلش می‌خواد زنده بمونه و زندگی کنه، حتی توی جنگ. توی جنگ خیلی چیزها دستت می‌آد... هیچ حیوونی وحشی‌تر از آدم نمی‌تونی پیدا کنی. این آدمه که آدم رو می‌کشه، نه گلوله. آدم، آدم رو می‌کشه...

همهٔ این چرت‌وپرت‌هایی که راجع‌به عظمت روسیه می‌گفتند، گُنده‌گوزی از آب دراومد. وطن‌پرست‌های الکی! نشستند جلوِ “زامبی‌ویزیون”. اگه پنجاه کیلومتر از مسکو اون‌ورتر می‌رفتند... می‌دیدند خونه‌ها رو، می‌دیدند مردم دارند تو چه وضعیتی زندگی می‌کنند؛ تو لجن...

اون موقع همه هنوز خیلی ساده و صادق بودند. حیفِ مای اون زمان... الآن دیگه ما نیستیم... قبلاً خیلی دلم می‌سوخت از این بابت.

نسل جنگ... منظور نسل ما... زیادی موندیم توی حکومت. پیروز شدیم توی جنگ، کشور رو ساختیم، بعدش هم باید می‌رفتیم کنار، چون تصور ما از زندگی محدود می‌شد به معیارهای جنگیِ زندگی، تصور دیگه‌ای از زندگی نداشتیم. به همین خاطر این‌قدر از دنیا عقب افتادیم...

من می‌تونستم علیه پدرم هم گزارش بدم... مادرم رو بفروشم... من می‌تونستم... بله! من حاضر بودم هر کسی رو لو بدم!

بین ما قهرمان پیدا نمی‌شد، هیچ‌کس جرئتش رو نداشت دگراندیش بشه، زندانی بکشه یا این‌که به خاطر عقایدش تمام زندگیش رو توی تیمارستان بگذرونه. ما توی جیب‌مون انگشت وسط نشون می‌دادیم به حکومت. توی آشپزخونه‌ها می‌نشستیم، به شوروی فحش می‌دادیم و براش جوک می‌ساختیم.

حکومتِ بلاروس امروزه شرکت مردم در تظاهرات اعتراضی صلح‌آمیز را تلاش برای براندازی تعبیر می‌کند. صدها نفر از مردم به علت ترس از تعقیب و تحکیم پایه‌های دیکتاتوری، از کشور فرار می‌کنند...

تصورش رو بکن، یه زمانی کمیسر ملی بود. پای لیست اعدام‌ها و تیربارون‌ها رو امضا می‌کرد، ده‌هاهزار نفر رو به کشتن داد. سی سال کنار استالین بود. حالا توی پیری کسی حاضر نمی‌شه با همچین آدمی ورق‌بازی کنه... کارگرهای عادی تحقیرش می‌کنند... (سپس آرام صحبت می‌کند. نمی‌توانم تشخیص بدهم چه می‌گوید. فقط می‌توانم چند کلمه را متوجه شوم.) وحشتناکه... زیاد عمر کردن وحشتناکه.

یکی پشت بلندگو می‌ایستاد، دروغ می‌گفت، همه هم براش کف می‌زنند، و این در حالیه که همه می‌دونند که طرف داره دروغ می‌گه، خودِ طرف هم می‌دونه که همه می‌دونند که داره دروغ می‌گه. اما باز هم به دروغ گفتنش ادامه می‌ده و بعدش از کف زدن‌ها خوشحال و سرمست می‌شه.

ما اولین ملت جهان بودیم که به فضا رفتیم... بهترین تانک‌های روی زمین رو تولید می‌کردیم، اما پودر رخت‌شویی و کاغذتوالت نداشتیم. این کاسه‌توالت‌های لعنتی، همه‌ش ازشون آب می‌چکید! نایلون‌های پلی‌اتیلن رو می‌شستیم و توی بالکن پهن می‌کردیم خشک شه. اگه کسی تو خونه‌ش دستگاه ویدیو داشت، انگار هلی‌کوپتر شخصی داشت. شلوار جین یه چیز دکوری بود... یه چیز خارق‌العاده و کم‌نظیر! این هزینه بود! همون هزینه‌ای که ما باید در قبال موشک‌ها و سفینه‌های فضایی می‌پرداختیم. در ازای تاریخ کبیرمون!

«با دستان آهنین بشریت را به خوشبختی می‌بریم!»

اما پدر ما می‌خواست از زندگی لذت ببره. هر اتفاقی که می‌افتاد، می‌گفت «قوی باش، بدتر از این در پیشه.»

«... شوهرم خیلی دلش می‌خواست مهاجرت کنه... ما همراه خودمون ده جعبه کتاب روسی هم آوردیم تا بچه‌هامون زبان مادری‌شون رو فراموش نکنند. توی گمرک مسکو، همهٔ این جعبه‌ها رو باز کردند مبادا چیز آنتیکی توش باشه، درحالی‌که ما آثار پوشکین و گوگول همراه‌مون بود... مأمورهای گمرک کلی به‌مون خندیدند...

تا زمانی که قوی باشیم حرف‌مون توی دنیا خریدار داره، همین که ضعیف بشیم این نسلِ «متفکران تازه‌به‌دوران‌رسیده» نمی‌تونند هیچ‌کس رو توی دنیا راجع‌به چیزی متقاعد کنند.

همون‌طور که حزب می‌گفت «در محاصرهٔ دشمنان» زندگی می‌کردیم. برای جنگ‌جهانی آماده می‌شدند... بیش از هر چیز از جنگ هسته‌ای می‌ترسیدند، و اصلاً توی فکر فروپاشی نبودند. انتظارش رو نداشتند... به‌هیچ‌وجه...

مردم طی دهه‌ها یاد گرفته بودند اگر زندگی خود و خانواده‌شان را دوست دارند، ساکت بمانند. حتی اگر شدیدترین بلاها و دردها به‌شان تحمیل شده باشد، دندان به جگر بگیرند و به احدی چیزی از سرگذشت‌شان نگویند. خودسانسوری، ترس از ابراز عقیده و وحشت از حکومت و نهادهای وابسته در وجودشان نهادینه شده بود.

نمی‌دونستند ملت تا چه حد از همهٔ این چیزهای شورویایی زده شده بودند. خودشون ایمان چندانی به «آیندهٔ درخشان» نداشتند، اما خیال می‌کردند مردم ایمان دارند...

زمان گورباچف... آزادی اومد و کوپن. برگهٔ خرید... کوپن... برای همه‌چی: از نون بگیر، برو تا مرغ و جوراب. واسهٔ هر چیزی پنج شش ساعت باید توی صف وامیستادی...

شوهرم... توی آسمون‌ها زندگی می‌کرد... همیشه یه جایی اون بالاها بود... دخترم توی داروخونه کار می‌کنه، یه‌بار داروهای کمیاب رو آورده بود تا با بفروشه و یه چند کوپیکی به جیب بزنه. پدرش چه‌طور متوجه شد؟ بو کشید؟ داد زد «افتضاح! چه افتضاحی! چه شرمندگی‌ای!» دخترم رو از خونه بیرون کرد. به‌هیچ‌وجه نمی‌تونستم آرومش کنم. بقیهٔ رزمنده‌ها و معلول‌ها هم از یه امتیازاتی استفاده می‌کنند... حق‌شونه... ازش خواهش کردم «برو، ببین شاید یه چیزی هم به تو دادند.» دوباره شروع کرد به دادوبی‌داد. «من به خاطر وطنم جنگیدم، نه این امتیازها.»

چیزی که ما رو نجات می‌ده میزان عشقیه که از اطرافیان‌مون دریافت می‌کنیم، این در حقیقت ذخیره‌ای برای استحکام ماست. بله... فقط عشقه که ما رو نجات می‌ده. عشق اون ویتامینیه که بدون اون آدم نمی‌تونه زندگی کنه، خونش لخته می‌شه، قلبش می‌ایسته.

کلمهٔ «قهرمان» رو دوست ندارم... توی جنگ قهرمان وجود نداره... وقتی انسان اسلحه دست می‌گیره، دیگه نمی‌تونه خوب باشه. هر کاری بکنه، نمی‌تونه خوب باشه.

ــ یه جوک راجع‌به «ساووک»: ساووک کسیه که عصبانیه مثل سگ، اما مثل ماهی خفه‌خون گرفته و هیچی نمی‌گه. ــ من یه آدم کوچیکم، هیچی به من و ارادهٔ من بستگی نداره. هیچ‌وقت نمی‌رم رأی بدم.